استفاده قدرت و دیپلماسی در طول هم

دیپلماسی ایرانی: نشست بررسی ایده کتاب «تسلیحات و نفوذ» اثر توماس شلینگ در تاریخ 25 آبان ماه 1401 با حضور آقایان دکتر ابراهیم متقی عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر غلامعلی چگنی زاده عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس و دکتر علی اسمعیلی اردکانی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار گردید. 

دکتر اسمعیلی اردکانی در ابتدای نشست ضمن اشاره به جایگاه کتاب شلینگ در روابط بین الملل، آن را یکی از متون اساسی این رشته خواند. وی در ادامه گفت هویت هر رشته دانشگاهی نیز به کتاب های اثرگذار و بنیادین آن است. خواندن متون اساسی هر رشته باعث از بین رفتن کلیشه‌های شکل گرفته نظری برای دانشوران و سیاستگذاران می شود. برای مثال بخش زیادی از کلیشه های مطرح درباره دوگانه میدان و دیپلماسی ناشی فهم کلیشه ای از مسائل نظری استراتژیک بود. 

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی به این نکته اشاره کرد که متون اساسی هر رشته مانند کتاب حاضر اگرچه در دهه 1960 و در میان رقابت آمریکا و شوروی نوشته شده است، اما با هر مراجعه و خوانش مجدد حرف های جدید و تازه‌ای برای خوانندگانش حتی در امروز خواهد داشت. این متون به شکل دائمی با متون بنیادین پیش و پس از خود در گفتگو خواهد بود و زمینه طرح ایده های جدیدی نظری خواهند بود. برای مثال بخش عمده ای از  مطالب ارتباط میان قدرت، زور، دیپلماسی و مصالحه در این کتاب، گفتگوی غیرمستقیم شلینگ با متونی مانند سیاست میان ملت های هانس مورگنتاست.

دکتر ابراهیم متقی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز ضمن تشکر از زحمات دکتر چگنی زاده در ترجمه کتبی مانند سیاست بین‌الملل اثر کنت والتز، تراژدی سیاست قدرت‌های بزرگ اثر جان مرشایمر و تسلیحات و نفوذ اثر توماس شلینگ، ضمن تائید اهمیت خواندن کتاب‌های کلاسیک در روابط بین‌الملل بر این نظر بود نخواندن کتب کلاسیک در حوزه روابط بین‌الملل در ایران باعث به‌وجود آمدن تضادهای بی‌جهت می‌شود که امروز در کشورمان آن را مشاهده می‌کنیم و وارد یک تفاهم در مورد مفاهیم روابط بین‌الملل نشدیم. برای ما تولید علم محور اصلی بقای یک کشور است. علم به ما شناخت راهبردی و امنیتی می‌دهد. 

از نظر متقی در ایده‌های شلینگ گام اول هر اقدام دیپلماسی، قدرت است. شلینگ می‌گوید قدرت برای مذاکره است و قدرت بازدارندگی ایجاد می‌کند. آن ابزاری در مذاکرات اهمیت دارد که برای شما بازدارندگی ایجاد کند. بازدارندگی سه ویژگی دارد؛

آن بازدارندگی باید اول اعتبار داشته باشد. دوم اینکه قدرت کشور امتداد و تداوم داشته باشد. و سوم اینکه روایی باشد یعنی سنجش ما و طرفین دیگر از قدرت همسو و یکسان باشد. اما این بازدارندگی تازه اول کار است. روزولت یک بحثی دارد که شلینگ از آن الهام گرفته است و آن این است که در رقابت‌های بین‌المللی یک چماق بزرگ داشته باشید اما با لبخند و صمیمیت برخورد کنید. در واقع نیاز به انعطاف وجود دارد. لازم است قدرت، دیپلماسی و خشونت به موازات یکدیگر به‌کار رود. قدرت نباید منجر به خشونت شود. قدرت با استفاده از دیپلماسی باید منجر به نفوذ و اثربخشی شود. 

دکتر ابوالفضل عمویی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و دیگر سخنران این نشست نیز با اشاره به اهمیت کتاب شلینگ به عنوان کتاب کلاسیک در روابط بین‌الملل، به بستر نگارش کتاب در دوران جنگ سرد اشاره کرد. وی به تشریح فهم شلینگ از به کارگیری تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی یا تسلیحات هسته‌ای راهبردی اشاره کرد. عمویی در ادامه این موضوع را تشریح کرد که ایده شلینگ درباره قدرت بازدارندگی یا ابزار بودن سلاح هسته ای برای چانه‌زنی بین‌المللی یک مساله مهم است که بایستی به شکل جدی درباره آن اندیشید که آیا این ایده همچنان و در شرایط کنونی قابلیت تبیین دارد یا خیر.

سخنران پایانی نشست دکتر غلامعلی چگنی زاده  مترجم کتاب بود. وی در ابتدای صحبت‌های خود بر ضرورت تولید ایده‌های راهبردی برای آماده شدن برای ورود به رقابت‌های راهبردی تاکید کرد. او گفت امروزه این ضرورت وجود دارد تا یک ارتباط متقابل و دوسویه میان نظام سیاسی کشور و اتاق‌های فکر در جهت تولید ایده‌های راهبردی ایجاد شود. 

از نظر این عضو هیات علمی روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی، کتاب شلینگ در دوران جنگ سرد و در دوران رقابت با شوروی در جهت تولید ایده‌ای راهبردی برای رقابت با شوروی و ارائه آن به سیاستگذاران آمریکایی در آن زمان بود و برای شلینگ آن چیزی در کتابش اهمیت دارد این است که تسلیحات هسته‌ای کجا خوب است و کجا بد است. اینکه قدرت محدودیت دارد و متن و یا زمینه به کار گیری قدرت از خود قدرت مهم‌تر است. 

از منظر چگنی زاده، دیپلماسی به‌عنوان نوک قله قدرت مورد فهم واقع می‌شود و قدرت و دیپلماسی در طول هم استفاده می‌شود. از نظر شلینگ او میان نیروی خشن و هراس آور و نیروی اجبار تفاوت و تمایز قایل شده است. و در واقع ما را وادار کرده تا به این گزاره فکر کنیم که هر زمان می خواهیم راجع به قدرت بیندیشیم، ابتدا بایستی راجع به پیچیدگی رفتاری انسان فکر کنیم.
 
از نظر مترجم کتاب تسلیحات و نفوذ، کشور ما زمانی در رقابتی که وارد شده است موفق خواهد شد که پژوهشگری داشته باشد که توان تولید علم و ایده راهبردی داشته باشد. این پژوهشگر بتواند به سیاستگذار و تصمیم گیر مسیر بهره گیری از ابزارهای قدرت را نشان دهد. مثلا به او بگوید چگونه باید از موشک بالستیک قاره‌پیما به عنوان یک ابزار چانه زنی در شرایط رقابت های منطقه ای و بین المللی استفاده کند.

نکته پایانی چگنی زاده این بود که به‌کارگیری قدرت وظیفه سیاستگذار و تصمیم گیر است. اینها باید درباره نحوه استفاده از ابزارهای نظامی و نقش موثری که در پیشبرد منافع کشور دارند نقش اساسی ایفا کنند. این ضرورت هنری را مطالبه می‌کند که از بالاترین سطوح تصمیم‌گیری تا پایین‌ترین سطوح در اتاق‌های فکر باید به آن بپردازند. اگر قرار باشد پژوهشگران کشور صرفا به آن چیزی بپردازند که فهم سیاستگذار و تصمیم گیر از مسائل استراتژیک است، نمی‌تواند برای ایران مفید باشد.