سوء استفاده انگلیس از ابزار دین در افغانستان

نویسنده: عبدالناصر نورزاد، استاد پیشین دانشگاه کابل

دیپلماسی ایرانی: در طول تاریخ بشر و زندگی انسانها، جوامع انسانی همواره دستخوش تحولات و دگرگونی های زیادی بوده که این تحولات جدا از تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نبوده و قطعا عوامل خود را نیز به همراه داشته است. در هر جامعه در مقاطع زمانی خاص، مواردی حساس و مهمی وجود دارد که اگر به نکات حساس آن توجه شود می‌توان به صورت خوب و مناسب از آن بهره‌گیری کرد و اگر این حساسیت ها جدی گرفته نشوند، ممکن قیمت گزاف را از ما بستاند. 

نهاد دین که به مثابه یکی از مهمترین پنج نهاد مهم جامعه (خانواده، دین، اقتصاد، سیاست و آموزش و پرورش) تلقی می‌شود، همواره نقش مهم و تاثیر گذاری را در جوامع کلاسیک و حتی مدرن بازی کرده است؛ با تفاوت اینکه در جوامع کلاسیک نقش این نهاد به مراتب پر رنگ تر بوده و از اعتبار خاص اجتماعی در میان مردم و جامعه برخوردار بوده که اکنون درجوامع مدرن به دلیل حضور، ظهور و پیشرفت فلسفه، علوم و فنون از پر رنگی این نقش کاسته شده اما به طور کلی جایگاه خود را از دست نداده است. 

شایان ذکر است که موارد یاد شده با در نظرداشت جغرافیا، فرهنگ، جو اجتماعی و …. یکسان نبوده اما در نهایت هدف آن یکی، همانا استفاده و بهره‌گیری از احساسات و باورهای توده‌ هایی است که به این موارد باورمندی شدید دارند. به گونه مثال در قرون وسطی، در جامعه روحانی مسیحیت، پاپ ها در جامعه از قدر و قیمت بیشتری در میان مردم برخوردار بوده و با استناد به این منطق که گویا آنها نمایندگان خاص خداوند در کره خاکی هستند و نسبت به هم نوعان دیگر خویش اعتبارشان نزد پروردگارشان بیشتر است، ارجیحیت بیشتری پیدا کردند. آنها در اکثر مواقع میان خالق و دیگر مخلوقاتش وسیله واقع می‌شدند که به گونه مثال می‌توان به موضوع اعتراف Confess اشاره کرد. یعنی زمانی که فرد احساس می‌کرد که گناهی را مرتکب شده و از موجودیت چنین وضعیت شدیدا رنج برده و به عذاب وجدان دچار شده است، نزد کشیش آمده و دست به اعتراف می زد و کشیش هم به حرف های وی گوش داده وبه اصطلاح وسیله می‌شد تا این فرد گناهانش بخشیده شود. 

گذشته از جوامع اروپایی در جوامع آسیایی نیز با وجودی که از این امر مستثنی نبوده، بازار معامله گران مذهبی و عقیدتی در میان مردم گرم و پر رونق تر بوده است، که به گونه مثال می‌توان به جوامع کشورهای چون هند، پاکستان، افغانستان و… به نهاد زیارت، تعویذ خانه، مندر اشاره کرد. 

جامعه افغانستانی نیز از این موارد مستثنی نبوده و در این جغرافیا موضوعات حساسیت بر انگیزی وجود داشته؛ تنها با تفاوت اینکه در جوامع غربی به مرور زمان از پر رنگ بودن این مسائل کاسته شده، اما در جامعه و جو افغانستانی برعکس مسئله با گذشت زمان نه تنها این مسائل کم رنگ نشده بلکه برجسته تر و بیشتر نیز شده است. دین و ملیت دو مورد حساس و مهم بین مردم که در محدودهٔ خاص جغرافیایی زیر نام افغانستان زندگی می کنند، تلقی می‌شود. این حساسیت ها در طول تاریخ این‌ کشور قیمت گزاف را از مردم این کشور گرفته است. 

از گذشته بدین سو به خصوص بعد از آغاز تاریخ معاصر این حساسیت ها همواره وسیله و ابزار خوبی برای کنترل و ایجاد نفوذ بیگانگان و قدرت های استعماری بالای مردم افغانستان بوده است. بدون شک که ایجاد چنین وضعیت و دادن چنین ذهنیت برای مردم افغانستان به مرور زمان و تحت یک پلان مشخص و مدیریت شده رسانده شده است و دقیقا ایجاد و آغاز این پالیسی ریشه می‌گیرد به دوران جنگ های افغان انگلیس، پس از رویارویی مکرر و جنگ های متعددی زیر نام جنگ‌های افغان انگلیس و پس از مقاومت شدید در مقابل این قدرت استعماری برای انگلیس تنها پرسشی که ایجاد شد این بود که نیروی های جنگی شان از تربیت و تجهیزات به خصوص بر خوردار‌ بوده و‌ در مقابل نیروهای دشمن از چنین امکانات محروم‌ است، اما چه دلیلی باعث عوض شدن معادله جنگ‌ بین طرفین می‌شود؟ انگلیس ها پس از فرستادن ایجنت های خویش زیر نام روحانی، بازرگان، مدرس و…. به افغانستان و فعالیت های متعدد به نکته مهم و اساسی پی بردند که همانا آن مورد عقیده و دینداری شدید مردم افغانستان است. پس از درک این مورد انگلیس ها برای عوض کردن این شرایط کار خود را مشخصا در دو مورد آغاز کردند: اول تحت کنترل در آوردن نهاد دین: چون این قدرت ها با درک شرایط به این باور رسیده بودند که این نهاد نقش مهم‌ و اساسی را در تحولات سیاسی جامعه بازی کرده و هر زمانی که کنترل آن در دستشان باشد بدون شک که در ساحهٔ سیاسی نیز نفوذ خود را خواهند داشت. دوم ایجاد تفرقه میان مردم زیر نام زبان، قوم و ملیت: انگلیس ها به این نتیجه رسیده بودند که در کنار موضوع دیندار بودن مردم افغانستان مورد دیگری که باعث همبستگی شان شده عدم موجودیت عصبیت های قومی بینشان است و این مورد است که باید شدیدا روی آن کار و مدیریت دقیق شود. 

با گذشت زمان انگلیس ها در رابطه به پیاده سازی این سیاست خویش موفق شده و آنچه در موفق شدن این برنامه ایشان را همکاری کرد دقیقا عوامل چون: بی سوادی، فقر، فساد و از همه مهمتر حضور و ظهور افراد خائن و غلام های حلقه به گوش قدرت های استعماری بود. متعاقب آن، این مورد پررنگ تر شده تا این که امروز به حد نهایی خویش رسیده است. امروز عصبیت های قومی و زبانی به اندازه میان اقوام بیشتر شده است که در کشتن هم نوعان خویش زیر نام قوم و ملیت از همدیگر سبقت می جویند. جنایاتی که زیر نام قوم و زبان صورت می‌گیرد در بزرگ شدن رگ های عصبیت بین اقوام به شدت تاثیرگذار بوده و وضعیت را بدتر از گذشته ساخته است. 

در کنار ملیت و زبان مورد دین و استفاده ابزاری و سیاسی از آن نیز در بدتر ساختن وضعیت و تغییر دادن شرایط به نفع بازیگران سیاسی، تاثیر بسزای خود را داشته است به گونهٔ مثال: نزدیک به بیست سال با استفاده از موجودات اجیر، بی سواد، و کسانی که بویی از فرهنگ، ادب و زندگی انسانی به مشامشان نرسیده، زیر نام طالب از آدرس دین به قتل و کشتار مردم بی گناه دست زده و صدها خانواده را در گلیم غم و اندوه نشاندن، حال آن که قتل و کشتار مردم بی گناه نه تنها در دین اسلام که در هیچ آیین دیگر جایز و کار پسندیده پنداشته نشده است. با در نظرداشت موارد ذکر شده به این نتیجه می رسیم که دو مورد در جامعه افغانستانی نهایت مهم و حساسیت برانگیز است که همانا ملیت و دین است.