ترانزیت، ایران را هاب منطقه کرده است

نویسنده: برزو دراگاهی

دیپلماسی ایرانی: یک مسیر تازه حمل و نقل از امارات متحده عربی آغاز و با گذر از بندر شارجه به بندر عباس ایران می رسد و پس از آن به سمت شمال غربی و ترکیه می رود تا به دریای مدیترانه برسد. به مدد این مسیر تازه، بازیگران منطقه ای می توانند روابط تجاری را توسعه و روابط مسالمت آمیز را تشویق کنند. 

طبق اعلام سازمان جهانی حمل و نقل جاده ای، مسیری که از ایران می گذرد، منطقی و مقرون به صرفه است. حرکت از شبه جزیره عربستان و رسیدن به دریای مدیترانه با این مسیر تازه تنها 6 روز زمان می برد که بسیار کمتر از بیست و یک روزی است که لازم بود تا از گذر کانال سوئز از خلیج فارس به دریای مدیترانه برسد.

مت اورسمن، یکی از شرکای پیلزبری، یک شرکت حقوقی بین‌المللی متخصص در تحریم‌های بین‌الملل و قوانین تجارت، می گوید: «بزرگ ترین ناهنجاری تاریخی، عدم حضور ایران در نظام تجارت بین المللی است حال آن که به لحاظ جغرافیایی و تاریخی کاملا منطقی است که ایران این نقش را بر عهده گیرد.» 

بر اساس گزارش دفتر ریاست جمهوری ترکیه از زمان باز شدن مسیر تجاری ایران، تقریباً یک هزار کامیون بین ترکیه و امارات متحده عربی رفت و آمد داشته اند که عمدتاً کالاها را از غرب به شرق حمل می کنند. این کالاها شامل کالاهای مصرفی بادوام، مواد غذایی، لوازم آرایشی، ماشین آلات، قطعات یدکی با ارزش میلیون ها دلار است. 

پاکستان نیز از مسیر تازه ای که از ایران به سمت ترکیه می رود منتفع می شود چرا که طی مسیر کالاها از آسیای جنوبی و اروپا که بالای چهل روز زمان می برد به تنها یک هفته کاهش می یابد. کشورهای آسیای میانه نیز که نگران تاخیر در رسیدن محموله ها از مسیر دریای خزر بودند، به ویژه با توجه به جنگ اوکراین و ترافیک مسیر، حالا چشم به ایران دارند.

از لحاظ تجاری نیز این مسیر، اقتصادی است. کمبود شمار کانتینرها، هزینه رفت و آمد دریایی و تهدید دزدی دریایی و تروریسم را افزایش می دهد. یک مسیر زمینی به خوبی می تواند آسیا را به اروپا وصل کند، هزینه ها را کاهش دهد و زنجیره تامین تضعیف شده و کسب و کارها را تقویت کند.

البته پیچیدگی ها و دشواری هایی نیز در این مسیر هست. مثلا روزهای تعطیل ایران متفاوت از روزهای تعطیل ترکیه است که انتظار در گذرگاه مرزی بازرگان را طولانی می کند. محدودیت های سوخت در پمپ بنزین های ایران نیز به این معناست که رانندگان باید هرچند ساعت یک بار توقف کنند تا بنزین بزنند. 

سایر مرزهای زمینی امکان پذیری مسیر تازه را ندارند. عراق با موانعی در حمل و نقل در درون مرزهایش روبه روست و سوریه نیز درگیر جنگ و بی ثباتی است. مقامات ترکیه گفته اند که در آخرین ماه های سال 2021 سیصد کامیون از این مسیر عبور کرده اند و شمار آنها در پنج ماهه ابتدایی امسال به هفتصد کامیون رسیده است. 

افزایش روابط اقتصادی با ایران، تلاش های ایالات متحده برای منزوی ساختن این کشور را تضعیف می کند. بخشی از بندر عباس همچنان تحت تحریم های ایالات متحده قرار دارد که پیش بینی می شود از سوی کشورها نادیده گرفته شود.

مسیر تجاری ایران آنقدر جذاب است که یکی از عوامل پشت پرده دیپلماسی منطقه ای اخیر به حساب می آید. اندکی پس از آنکه کریدور حمل و نقل احداث شد، محمد بن زاید در نوامبر 2021 به ترکیه رفت تا با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه دیدار کند. دو رهبر اختلافات دیرینه خود پیرامون سوریه و لیبی را کنار گذاشتند تا پیرامون تجارت و قراردادهای سرمایه گذاری صحبت کنند. چندین منبع نیز مسیر تازه را بهانه آشتی اردوغان با ولیعهد عربستان و همچنین برگزاری گفت وگوهای عربستان و ایران در بغداد اعلام کردند.

هرچند این نظریه که افزایش رفاه و تجارت می تواند به دموکراسی بینجامد مدت هاست کنار گذاشته شده و دولت های برزیل، چین، هند، روسیه و ترکیه نشان داده اند که با ثروتمند شدن، بیشتر سرکوبگر و جنگ طلب شده اند اما مسیرهای تجاری و وابستگی های متقابل اقتصادی دست کم می توانند معیاری از عقلانیت و کارآیی ایجاد کنند و شاید انگیزه هایی برای صلح بین دشمنان دیرینه باشند.  

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11