بن بست مذاکرات و خطر فروپاشی کامل برجام

نویسنده: رضا مرادی 

دیپلماسی ایرانی: امیدها برای احیای برجام روز به روز در حال کم رنگ شدن است. در تازه ترین تحول شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی با تصویب قطعنامه پیشنهادی آمریکا و اروپا ایران را به عدم همکاری با این نهاد متهم کرد. تحولی که از تداوم اختلافات میان ایران و غرب و بن بست مذاکرات حکایت دارد. 

پس از دوسال گفت و گو، ایران و امریکا در رسیدن به یک نقطه مشترک و راهنمای عمل برای احیای توافق برجام ناتوان بوده اند و هیچ کدام حاضر به انعطاف برای رفع اختلافات اساسی باقی مانده نیستند. 

شرایط در حال حرکت به نقطه ای بی بازگشت است. نقطه ای که در غیاب برجام انتخاب های سخت و پرهزینه ای پیش روی دو کشور، منطقه و جهان خواهد گذاشت. اگرچه فشارهای منطقه ای با محوریت اقدامات مخرب اسرائیل، فعالیت لابی‌های ضد ایرانی وابسته به عربستان و اسرائیل در امریکا و مانع تراشی ها و طرح های ضدایرانی نمایندگان کنگره در بن بست مذاکرات موثر بود اما مهمترین مسئله را باید در فقدان عزم و اراده جدی دولت بایدن برای احیای توافق سال ۲۰۱۵میلادی جست و جو کرد. 

در شرایط فعلی به نظر می رسد دولت بایدن در مذاکرات با ایران به امتیازاتی بیش از آنچه دولت اوباما در سال ۲۰۱۵میلادی به دست آورد چشم دوخته است. این دولت سعی دارد از سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران استفاده کند و با پیوند زدن برجام با سایر موضوعات مورد اختلاف دو طرف مانند مسائل منطقه و موشک های بالستیک امتیازاتی را خارج از برجام کسب کند. 

اساسا اختلاف اصلی دو طرف درباره خروج سپاه پاسداران از فهرست سازمان های تروریستی خارجی آمریکا را باید در این چارچوب تحلیل کرد. از دیدگاه دولت بایدن حضور سپاه پاسداران در لیست سازمان های تروریستی آمریکا را می توان به عنوان اهرم فشاری برای وادار کردن تهران به انجام مذاکرات منطقه ای مورد استفاده قرار داد امری که می تواند تامین کننده خواسته های امریکا و متحدان منطقه ای این کشور به خصوص اسرائیل و عربستان باشد. چنانکه رابرت مالی مذاکره کننده اصلی ایالات متحده برای مذاکرات احیای برجام در تاریخ ۲۵ مارس به اعضای کمیته روابط خارجی سنا گفت که درخواست ایران برای حذف سپاه از فهرست تروریستی ارتباطی با توافق هسته‌ای ۲۰۱۵میلادی ندارد و تهران باید امتیازی متقابل را به واشنگتن ارائه دهد. این امتیاز متقابل را باید در چارچوب کلیت اختلافات تهران و واشنگتن که برجام بخشی از ان است ارزیابی کرد. 

اگرچه مقامات آمریکایی مانند آنتونی بلینکن و رابرت مالی بارها در گفت و گوهای خود بر مسئله بازگشت به برجام و اهمیت توافق هسته ای برای تامین منافع آمریکا و متحدان این کشور سخن گفته اند اما در واقعیت امر دولت بایدن از اتخاذ تدابیر جدی برای احیای توافق سال ۲۰۱۵ اجتناب کرده است.

در همین راستا در حالی که رابرت مالی در مصاحبه های متعدد فشار حداکثری ترامپ را سیاستی شکست خوده نامیده اما دولت بایدن عملا با حفظ این فشار حداکثری به دنبال افزایش قدرت چانه زنی خود در مذاکرات با ایران است. 

این دولت در همین مدت مذاکرات نیز تحریم های جدیدی را علیه ایران وضع کرد و در بهره برداری از این سیاست برای فشار بیشتر به ایران سعی داشت. 

با توجه به این شرایط و ناتوانی اروپایی ها در زمینه ارائه ابتکار عملی موثر برای رفع اختلافات، بی نتیجه بودن تلاش های قطر برای میانجیگری میان دو طرف و تصمیم نهایی واشنگتن در عدم خروج سپاه پاسداران از لیست تروریستی آمریکا به نظر می رسد احیای برجام با بن بست جدی مواجه شده است. 

ادامه این روند، مناسبات دو کشور را به سمت تنش بیشتر سوق خواهد داد. در چنین شرایطی از یک سو امریکا بر ارجاع دوباره پرونده ایران به شورای امنیت، افزایش فشارهای اقتصادی، تهدید نظامی و ایجاد ائتلاف های منطقه ای در مقابل ایران متمرکز خواهد شد و سعی خواهد کرد وضعیت استثنایی درباره ایران به عنوان تهدیدی علیه صلح و امنیت جهانی را تقویت و تثبیت کند. در مقابل ایران فعالیت های هسته‌ای خود را گسترش خواهد داد، بازرسی های آژانس را محدود خواهد کرد و در مرحله نهایی شاید طرح خروج از NPT و قطع کامل همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را در دستور کار خود قرار دهد، گزینه‌ای که می تواند دشوار و پرهزینه باشد.

همزمان تهران روابط خود با روسیه، چین و حتی هند را بیش از بیش توسعه و به محور شرق نزدیکتر خواهد شد. باید منتظر سمت و سوی تحولات در روزها و ماه های آینده ماند.