نقش سفارتخانه ها در روابط ایران و اروپا

دیپلماسی ایرانی: نهاد سفارت در طول تاریخ ایفاگر نقش و مسئولیت بارز در روابط خارجی حاکمیت ها در ادوار مختلف تاریخی بوده است که معمولا توسط گروهی دیپلمات و نیروی پشتیبانی بریاست سفیر از منافع یک کشور و ملت در یک دولت پذیرنده بر مبنای قوانین و کنوانسیون های دیپلماتیک و مبتنی بر اصول و ارزش های سیاست خارجی کشور خود دفاع تمام عیار می کند. در واقع سفارت خارجی دفتر رسمی یک کشور در پایتخت کشور دیگر است که بالاترین مقام آن یعنی شخص سفیر مسئول گفت وگوهای میان دولت‌ها و مهمترین مرکز و ساختمان سیاسی است که مسئولیت برقراری ارتباطات دیپلماتیک بین دو کشور را بر عهده دارد. ساکنان سفارت‌خانه‌ها دارای مصونیت سیاسی هستند و کشور میزبان امنیت آنها را باید تامین کند و معمولا ساختمان‌های متعلق به سفارت‌ها و اقامتگاه سفرا با معماری های مختلف از جمله الهام از کشور سفارت و یا کشور میزبان ساخته می شوند.

در حال حاضر چین به عنوان کشوری پیشرو در فرایند توسعه اقتصادی و سیاسی با هدف گسترش حوزه نفوذ و تامین منافع با 276 نمایندگی و مرکز سیاسی پیشتاز این عرصه است و در مراحل بعدی آمریکا با 273 نمایندگی، فرانسه با 267 مرکز سیاسی، ژاپن با 247 نمایندگی، روسیه با 242 نمایندگی، ترکیه همسایه و رقیب ما با 234 نمایندگی، آلمان با 224 نمایندگی قرار دارند و جمهوری اسلامی ایران با حدود 130 نمایندگی در رتبه 26 جهانی است. البته چنانچه از بعد نیروی انسانی و امکانات مقایسه ای صورت پذیرد شاید رتبه کشورمان بمراتب پائین تر باشد. واقعیت این است که هیچ کشوری بدون داشتن نمایندگی های گسترده با ترکیب سرمایه هوشمند پویا و کنشگر و بهره مندی از امکانات و پشتیبانی لازم نخواهد توانست حضوری بالنده و تاثیرگذار در سه سطح روابط دو جانبه، منطقه ای و بین المللی داشته باشد.

تاریخ حضور سفارت خانه های ایرانی در خارج بویژه در قاره اروپا مراحل مختلفی را تجربه کرده و سابقه حضور سفرای ایرانی در اروپا به اوایل قرن 17 میلادی برمی گردد. خاطرات آقای ویتولد اشمیدووسکی، سفیر جمهوری لهستان در ایران در سال‌های 2002 تا 2008 میلادی جالب است. وی در سرآغاز نوشته‌اش به مناسبات سیاسی و فرهنگی پنج قرنه ایران و لهستان اشاره می‌کند و یادآور می‌شود که نخستین سفیری که از ایران به کشور آنها سفر کرد در قرن هفدهم و در سال 1602 میلادی بوده است. در دوره معاصر همزمان با ورود سفارتخانه به ایران، مقامات ایرانی هم در سایر کشورها به دنبال دایر کردن سفارتخانه بودند، به طوری که در سال ۱۲۶۷ هجری قمری، اولین سفارتخانه ایران در لندن و سن پترزبورگ و سفارتخانه ایران در عثمانی در سال ۱۸۵۱ میلادی تاسیس شد.

در مورد نهادهای دیپلماتیک پس از انقلاب اسلامی نیز باید به فرمان امام خمینی (ره) در 28 دی ماه 1357 به آقای جلیل ضرابی و تشکیل شورای 5 نفره برای مدیریت سفارت ایران در ایالات متحده آمریکا اشاره کرد. همچنین ایجاد اولین نهاد دیپلماتیک خارجی در تهران پسا انقلاب اسلامی به سفر رئیس سازمان آزادیبخش فلسطین به تهران بر می گردد. دقیقا 6  روز پس از پیروزی انقلاب، یاسر عرفات اولین میهمان خارجی ایران بود. وی به محض ورود در پاسخ به دلیل اطلاع ندادن سفرش گفت: "آدم برای رفتن به خانه‌اش اجازه نمی‌گیرد، من هم اجازه نگرفتم." آقای عرفات  به مدرسه علوی رفت و با بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران  دیدار کرد. پس از این ملاقات، ساختمان سفارت رژیم صهیونیستی که پیش از این به تسخیر مردم در آمده بود، در تاریخ 30 بهمن 58 با حضور آقایان عرفات، شهید بهشتی، حاج احمد خمینی و آیت‌الله منتظری به صورت رسمی گشایش یافت و در اختیار سازمان آزادی‌بخش فلسطین قرار گرفت و سفارت خانه های ایرانی در اروپا نیز یکی پس از دیگری با حضور فعالین انجمن های اسلامی در اروپا و مبارزین ضد طاغوتی در اختیار نیروهای انقلاب اسلامی قرار گرفت و پس از یک دوره گذار 5-4 ساله با ثبات مسئولیت آقای دکتر ولایتی در وزات امور خارجه ساماندهی به سفارتخانه ها و اعزام سفرای جدید به اکثر کشورهای دنیا به ویژه دولت های اروپایی در اولویت قرار گرفت.

جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر در ۱۰۰ کشور سفیر دارد، همچنین 34 کنسولگری نیز به نمایندگی از ایران در خارج از کشور فعالیت می‌کنند و روابط با بیش از 90 کشور از جمله 12 کشور اروپایی نیز از طریق سفارتخانه های کشورمان به صورت اکردیته مدیریت می شود. همچنین تعداد 89 سفارت خارجی در تهران و 21 کنسولگری در شهرهای مختلف کشورمان فعالیت دارند که از این تعداد به غیر از سفارتخانه کشورهای حوزه شوروی سابق بیش از  26 سفارت از دول اروپا هستند و چهار کشور آلبانی، استونی، لیتوانی و مقدونیه از طریق سفارت خانه خود در ترکیه و ایسلند از طریق سفارت این کشور در نروژ اکردیته تهران هستند. البته در معدودی از کشور‌ها، مسئولیت اداره سفارتخانه جمهوری اسلامی ایران نه با سفیر که با کاردار یا رئیس نمایندگی است  و امروزه کشورمان تقریبا بیش از 30 سفارت و کنسولگری در کشورهای اروپایی دارد که در راستای تقویت روابط دو و چند جانبه و تامین خدمات کنسولی و سجلی و دفاع ار حقوق هموطنان ایرانی فعال هستند.

به طور کلی سفارت هر کشوری در دولت پذیرنده کارویژه چند وجهی، حساس و تعیین کننده در ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی و بویژه انسانی دارد و نوع عملکرد این نهاد تاثیرگذار ارتباط مستقیم با میزان تامین منافع کشور و دفاع تمام عیار از اتباع این کشور در سرزمین میزبان دارد در عین حال که بخش مهمی از ماموریت و مسئولیت این نهاد به امور پیش بینی نشده اختصاص دارد که نحوه تصمیگیری و مدیریت سریع می تواند نقش تعیین کننده ای در پیشگیری از خسارات جبران ناپذیر و تامین سود و منافع برای کشور باشد. البته یکی از کارویژه های مراکز سیاسی کشورمان در خارج ارائه خدمات و پشتیبانی کنسولی و سجلی از میلیون ها هموطن در سراسر گیتی است. انشااله در بخش بعدی به نمونه هایی از این دست و وضعیت کنونی نمایندگی های کشورمان در اروپا خواهیم پرداخت.