هراس هند از طالبان و کیکی که پاکستان بلعیده است

نویسنده: محمد حسین بنی اسدی، کارشناس مسائل شبه قاره، دیپلمات و سرکنسول سابق ایران در لاهور پاکستان

دیپلماسی ایرانی: چاناکیا اندیشمند و سیاستمدار مشهور هندی در دوره امپراطوری آشوکا، یک سلسله نصایح و اندرزهای حکیمانه به حاکمان هند دارد از جمله اینکه همیشه با همسایه همسایه روابط خوبی داشته باشید زیرا روابط با همسایه پیوسته دستخوش فراز و نشیب می شود ولذا با همسایه همسایه می توان آن را تنظیم کرد. جالب است که این پند حکیمانه حتی امروز نیز در سیاست خارجی هند ملحوظ است‌.

کودتای هفت ثور و متعاقب آن حضور نیروهای اشغالگر شوروی در افغانستان موجب خوشحالی خانم گاندی شد که از حامیان بلوک شرق بود، اما بعد از مقاومت مردم و سرانجام خروج نیروهای شوروی، دولتمردان هندی به دنبال جبران این سیاست خود و تحبیب قلوب افغان ها برآمدند، در این راستا به اتفاق ایران و روسیه درصدد حمایت از نیروهای ائتلاف شمال بر آمدند با این امید که دولتی فراگیر و غیر ایدئولوژیک در کابل زمام ‌امور را در دست گیرد. از بخت بد هندوستان این امید دیری نپایید و سلطه طالبان و نفوذ پاکستان در افغانستان خواب دهلی نو را آشفته کرد. بعد از سقوط طالبان، روزنه امید جدیدی در دل دولت هند پیدا شد و دهلی نو در حوزه اقتصادی و دولت سازی کمک شایانی به افغان ها کرد، از جمله ساخت پارلمان افعانستان و اعطای بورسیه و آموزش مدیران دولتی و احداث پروژه های زیربنایی مثل سد و جاده را به عهده گرفت. مجموع کمک‌های هند طی بیست سال گذشته حدود سه میلیارد دلار تخمین زده می شود. 

اکنون  قدرت گرفتن مجدد طالبان بر افغانستان مجددا موجبات نگرانی هند را فراهم آورده، گرچه دهلی نو امیدوار است که طالبان طی بیست سال گذشته تجربه همزیستی مسالمت آمیز با دنیا را آموخته باشد.

هند از سال گذشته برای عقب نماندن از قافله دیگر کشورها در تعامل با طالبان، ضمن پیگیری تبادل نظر با ایران و روسیه وارد فاز تماس و تعامل با طالبان نیز بر آمد ولی فروپاشی ارتش و دولت در افغانستان و سلطه بدون مقاومت طالبان بار دیگر دهلی نو را در فاز نگرانی عمیقی فرو برد.

با ظهور مجدد طالبان در افغانستان به نظر می رسد فعلا پاکستان بزرگترین برنده این تحولات و هند یکی از عمده ترین بازنده هاست اما رسیدن به یک نتیجه جامع مستلزم بررسی عمیق و در نظر گرفتن سناریوهای مختلف و متفاوت و در نظر گرفتن عامل زمان و روند تحولات در افعانستان است.

سناریوهای متصور:

1- پاکستان بزرگترین برنده ظهور مجدد طالبان موفق به تحکیم عمق استراتژیک خود در افغانستان شد، در این صورت هند گرچه به بدنبال نزدیکی با کشورهای همفکر خود از جمله ایران، روسیه، آسیای میانه و عرب های خلیج فارس خواهد بود ولی شدیدا از نفوذ پاکستان هراسناک است و زحمات خود در افغانستان را بر باد و منافع خود را در خطر می بیند به ویژه که دیدگاه متحدین سابق به ویژه ایران و روسیه را دستخوش تغییر حس می کند‌.

2- پاکستان موفق به تحکیم عمق استراتژیک خود نشود، بازیگران دولتی و غیر دولتی متعددی در افغانستان ساز ناسازگاری با پاکستان را پیشه سازند که در نتیجه پاکستان با چالش‌های امنیتی جدی مواجه شود.

3- احساسات ناسیونالیستی پشتون های دو سوی مرز تحریک شود و اراده مشترک برای یکپارچگی قوم پشتون ظاهر شود و به تغییر مرزها منجر شود که کابوس شومی برای پاکستان محسوب می شود.  

4- تفکر طالبانی در بین  قومیت‌ها و احزاب اسلامی پاکستان رسوخ کند و در نتیجه پاکستان را دچار تهدید جدی کند (هم اکنون تحریک طالبان پاکستان T.T.P حضور و فعالیت دارد).

5- طالبان و بازیگران دولتی و غیر دولتی به تجزیه پاکستان موفق شوند و در نتیجه مرزهای جنوب آسیا دست‌خوش تغییر شود و پاکستان به یکی از بازنده ترین کشورها تبدیل شود.

6- طالبان و همفکران به دنبال گسترش نفوذ و دخالت در هند شوند که در این صورت برای هند کابوسی وحشتناک به شمار می رود.

7- پاکستان عقلانی شود و به این نتیجه برسد که برای حفظ یکپارچگی خود، صلح و ثبات در جنوب آسیا و جلوگیری از بر هم خوردن مرزها با هند همکاری کند و دست از خصومت با هند بردارد.

8- پاکستان با تحکیم عمق استراتژیک در افغانستان زمینه دخالت نیروهای افراطی در کشمیر و بین مسلمانان هند را فراهم کند که تهدید امنیت ملی و تمامیت ارضی هند را هدف قرار دهد (کشمیر سر هند محسوب می شود و هرگونه تحولی در کشمیر به سرایت تحرک جدایی طلبی در جنوب شرق هند منجر می شود) در این صورت منافع حیاتی هند مورد تهدید قرار می گیرد‌.

از سناریوهای فوق تنها مورد هفت مطلوب هند و در جهت منافع مشترک هند و پاکستان به شمار می رود. در غیر این صورت هند نیز با استفاده از نفوذ و امکانات خود در جهت تأدیب و تنبیه پاکستان با جداسازی قسمت دیگری از پاکستان، در جهت پاسخ به سیاست‌های خصمانه اسلام آباد بر آید که در این صورت بلوچستان پاکستان یکی از اهداف هند و نقاط بالقوه برای دخالت خارجی در جهت تحریک بلوچ ها برای تشکیل یک کشور مستقل به شمار می رود، در این صورت یک خطر عمده برای تمامیت ارضی کشورمان نیز به حساب می آید.

بدیهی است با توجه  به اینکه یکی از عناصر اهمیت ایران برای هند همسایگی با همسایه یعنی پاکستان است و چنانچه منطقه حائلی بین ایران و پاکستان ایجاد شود نه تنها اهمیت ایران در استراتژی هند کاهش می یابد بلکه به عامل چالش زایی در روابط ایران و هند  نیز بدل می شود.