چالش‌های کمک‌های بشردوستانه بین المللی

نویسنده: دکتر مهرآسا محبی، دکتری حقوق بین الملل و کارشناس عملیات بشردوستانه سازمان هلال احمر

دیپلماسی ایرانی: یکی از مهمترین چالش‌های کمک‌های بشردوستانه بحث امنیت نیروهای کمک رسان  و مراکز امداد رسانی و حمله به نیروهای کمک رسان است. نیروهای کمک رسان به لحاظ شکل ظاهری، نوع پوشش و نوع ابزار و ماشین های مورد استفاده به راحتی قابل شناسایی هستند و علی رغم وجود قواعد متعدد بین‌المللی راجع به مصونیت این گونه افراد و محل استقرار ایشان یا اتومبیل ها و آمبولانس حامل آنها، گزارش های حاکی از آن است که این افراد علی رغم مصونیت شان مورد حمله قرار گرفته اند. این امر موید این واقعیت است که در حال حاضر صرف اعلان مصونیت موجب حفظ امنیت این افراد و اماکن مربوط به آنها نشده است. برای مثال می‌توان به وقایع زیر در افغانستان، اسرائیل، سودان و عراق اشاره کرد: 

در فلسطین "شمار کشته شدگان نیروهای امداد پزشکی از آغاز انتفاضه در 28/9/2000 تا 30/11/2003 به 25 تن می رسد و بیش از 460 تن از نیروهای امدادرسانی و رانندگان این خودروها مجروح شده اند. به نظر می رسد که افزودن بر رد کمک‌ها، نیروی دفاعی اسرائیل در برخی موارد پرسنل پزشکی را هدف قرار داد. پیش از تهاجم به جنین در 4 مارس، رئیس PRCS خدمات پزشکی اضطراری در جنین به وسیله یک خمپاره شلیک شده از یک تانک اسرائیلی در حال سفر در یک آمبولانس کاملا مشخص کشته شد. در 7 مارس، یک عضو UNRWA هنگامی که چند گلوله توسط سربازان اسرائیلی به سوی یک آمبولانس UNRWA در حال سفر به نزدیکی طول کرم در کرانه باختری شلیک شد کشته شد. در سه آوریل یک پرستار یونیفرم پوش فلسطینی طبق گزارش در اردوگاه جنین از سوی سربازان اسرائیلی هدف قرار گرفت و در 8 آوریل یک آمبولانس UNRWA در حالی که می کوشید به یک مرد زخمی در جنین نزدیک شود، هدف گلوله قرار گرفت. 

بر اساس گزارش یکی از فرماندهان پلیس قندهار، دو کارمند امدادرسان در محل کار خود در ناحیه پنجوایی کشته شدند و سازمان پزشکان بدون مرز به دلیل کشته شدن پنج تن از نیروهایش، در ژوییه 2004 افغانستان را ترک کرد. سازمان پزشکان بدون مرز فعالیت های خود را از بیست و چهار سال پیش در افغانستان آغاز کرده و حتی در سخت ترین سال های حضور شوروی در افغانستان، جنگ های داخلی دهه نود در این کشور و در دوره حاکمیت طالبان که نگاهی عموما منفی به حضور خارجی ها در کشورشان داشتند و فعالیت های آنها را به بهانه‌های مختلف محدود می‌کردند، در این کشور حضور داشته است. تصمیم به پایان حضور پزشکان بدون مرز در افغانستان، در این شرایط که تصور می‌شود این کشور نسبت به ربع قرن گذشته، اوضاعی به مراتب آرام تر داشته و خواهد داشت، نشانه این است که این سازمان، هیچ‌گاه مانند امروز، تا این اندازه از ماندن در افغانستان احساس خطر نکرده است. دلایل این سازمان برای خروج موجه به نظر می رسد این دلایل ناشی از وضعیتی است که در طول بیست و چهار سال حضور این سازمان در افغانستان سابقه نداشته است از جمله: کشته شدن پنج کارمند سازمان در ولایت بادغیس افغانستان، در ماه ژوئن. ناکامی دولت افغانستان در پیگیری و بررسی این قضیه. دخالت نیروهای ائتلاف بین‌المللی ضد تروریسم به رهبری آمریکا در کارهای بشردوستانه. مصونیت بیمارستان ها، درمانگاه‌ها، آمبولانس ها و مراکز امدادرسانی از جمله مقرراتی است که در کنوانسیون های 1949 بر آن تاکید شده و حقوق بین‌الملل عرفی نیز بر آن صحه گذارده است. 

اما گونه شناسی تنش های موجود در خاورمیانه، به طور خاص در اسرائیل و فلسطین اشغالی موید این حقیقت است که طرف اسرائیلی به بهانه‌های مختلف مرتکب نقض مصونیت این گونه اماکن و آمبولانس ها شده است. گزارش های موجود نشانگر آن است که اسرائیل در انجام عملیات نظامی خود مصونیت این مکان ها را کاملا نادیده گرفته است. ارتش اسرائیل در حمله به لبنان، مناطق اشغالی و اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی به هیچ عنوان خود را به مراعات قواعد پیش گفته متعهد ندانسته است. 

ایالات متحده نیز در حمله به عراق در مواردی مصونیت مراکز درمانی را نادیده گرفته و به عنوان یک هدف نظامی به آن حمله کرده است. گزارش های زیر موید مطالب فوق الذکر هستند: 

حمله به مراکز درمانی و آمبولانس ها در فلسطین (و قبلا در لبنان ) از جمله مواردی است که گاه به صورت روزانه می توان گزارش های آن را از سایت های خبری و بشردوستانه پیگیری کرد. حقایق راجع به این مسئله بسیار زیاد مخابره شده و حتی اشاره به جنایات اسرائیل در این باره مجالی جداگانه را می طلبد. نیویورک تایمز در تاریخ 9 نوامبر 2005 در مقاله ای در مورد اشغال بیمارستان شهر فلوجه در دقایق اول حمله به این شهر می نویسد: بیمارستان عمومی شهر فلوجه مرکز تبلیغات علیه نیروهای متحد توسط سربازان ارتش آمریکا اشغال شد. "گذشته از این مورد" در تاریخ 9 نوامبر بیمارستانی در مرکز شهر فلوجه توسط بمبی ویران شد که طی آن 20 نفر از پرسنل بیمارستان و تعداد زیادی افراد غیر نظامی جان خود را از دست دادند.

چالش دیگر بر سر راه امدادرسانی، جلوگیری از ورود یا تردد کاروان های امدادرسان است . برای نمونه دایره طرح اقدام بشردوستانه ملل متحد برای سال 2003 در فلسطین گزارش می‌کند "رفت و آمد و نقل و انتقال پرسنل بین‌المللی و ملی در داخل کرانه باختری و غزه کماکان به سبب یک سلسله از موانع مخدوش می‌شود که تاخیر در پاسگاه‌های بازرسی بین راهی و تصمیم گیری های مکرر سربازان اسرائیل مبنی بر عدم صدور اجازه عبور کارمندان و امدادگران از جمله این موانع است.  یکی دیگر از مهم ترین چالش‌های کمک‌های بشردوستانه در فلسطین وجود حکومت نظامی های مکرر و طولانی مدت در مناطق اشغالی و اردوگاه‌های فلسطینی است. گزارش دبیرکل از وضعیت بحرانی فلسطین در اردوگاه‌های آوارگان نیز موید وجود معضلات جدی در خصوص دسترسی نیروهای امدادرسان به گروه‌های هدف است.

منابع:

 1- قادری، سید محمد هادی ، قربان نیا ،ناصر، دکترین مسئولیت حمایت و تلاش برای مقابله با فجایع انسانی ، فصلنامه روابط خارجی، سال پنجم ،شماره اول بهار 1392، ص33
  2- Cameron W Barr , UN Israel at odds over Relief , Christian Science Monitor ,29 Nov 2002