آمریکا برتری نظامی دارد، اما روسیه متحد قابل اتکاتری است

تهیه شده توسط بنیاد مطالعات مترقی اروپایی

نویسنده این مطلب: رنج علاءالدین

دیپلماسی ایرانی: از زمان خیزش های عربی در سال 2011، خاورمیانه دستخوش تحولات بنیادی شده است. در میانه رقابت های منطقه ای، روسیه آنچه را که پیشتر معماری امنیتی منطقه ای اعمال شده و شکل گرفته توسط ایالات متحده قلمداد می شد، مختل کرده است. تجدید حیات روسیه در خاورمیانه با ظهور یک چین به طور فزاینده مدعی همراه بوده است. جاه طلبی های جهانی چین برای به چالش کشیدن نظم بین المللی تحت رهبری غرب از طریق پیشنهاد بساه های سرمایه گذاری و بازسازی به کشورهای فقیرتر خاورمیانه و در چارچوب ابتکارعمل «کمربند و جاده» پیش برده شده است.

2.1 لحظه روسیه فرا رسیده است؟

در میانه سیاست های نوظهور درگیری، جنگ های داخلی و فروپاشی یا تضعیف نهادهای دولتی همراه با تضعیف یا تخریب نظم منطقه ای قدیمی مبتنی بر اقتدارگرایان که توسط بازیگران غربی تقویت شده بود، ساختارهای فرصت امکان رقابت یا جایگزینی ایالات متحده به عنوان نیروی برجسته در منطقه را برای قدرت های جایگزین فراهم آورده است. از زمان مداخله سال 2015 روسیه (با کمک ایران) در سوریه، روند جنگ در آن کشور به نفع رئیس جمهوری بشار اسد تغییر کرد. در این روند، مسکو نشان داد که می تواند جایگزینی معتبر برای ایالات متحده از طریق فروش اسلحه، معاملات اقتصادی و مانور دیپلماتیک باشد. برای نمونه، ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی، اکتبر 2017 به مسکو سفر کرد و این اولین دیدار یک پادشاه سعودی از روسیه بود که به بیش از 15 قرارداد همکاری به ارزش میلیاردها دلار منجر شد. به طور مشابه، با افزایش نفوذ روسیه در سوریه و تعهد ایالات متحده به ادامه مسیر پیشین در منطقه متزلزل شمال شرقی کشور، اسرائیل هم در صدد جلب حمایت روسیه برای کاهش نفوذ ایران در سوریه برآمد.

روسیه از دهه 1970 که ایالات متحده موفق شد مصر را از نفوذ اتحاد جماهیر شوروی خارج کند و آن را کاملا در اردوگاه غرب قرار دهد ، سعی در حفظ و احتمالا گسترش دامنه نفوذ خود در منطقه داشته، اما فقط در 15 سال گذشته بوده که احیای اقتصادی و تقویت دوباره قدرت سیاست خارجی در منطقه ای که حیاط خلوت ایالات متحده قلمداد می شده، در این زمینه موفق عمل کرده است و توانسته بر گشایش های ژئوپلیتیک و اقتصادی سرمایه گذاری و از آنها بهره برداری کند. در سال 2014 و پس از آنکه دولت اوباما فروش تسلیحات به مصر را به دلیل نقض حقوق بشر به حالت تعلیق درآورد، روسیه برای فروش هواپیماها و بالگردهای تهاجمی به این کشور وارد عمل شد. روسیه در منطقه کردستان عراق که متحد قدیمی آمریکا قلمداد می شد نیز بر خلاء ناشی از عقب نشینی ایالات متحده از تعاملات گسترده با عراق و همچنین دست کشیدن از حمایت از دولت اقلیم پس از همه پرسی استقلال و خودداری آن از اعتراض به استقرار نظامی بغداد در برابر نیروهای پیشمرگه، سرمایه گذاری کرد.

تنها چند روز پیش از همه پرسی استقلال کردستان، غول انرژی روسیه «روس نِفت» به رغم مخالفت دولت مرکزی عراق، مالکیت خطوط لوله صادرات نفت کردستان به ترکیه را در ازای 1.8 میلیارد دلار آمریکا به دست آورد. این معامله به طور موثر نفوذ سیاسی روسیه را در عراق و حتی در منطقه تقویت کرد. در لیبی، مقامات نظامی روسیه ارتباط نزدیکی با خلیفه هفتر، سردار جنگ لیبیایی، برقرار کردند و این در حالی بود که مسکو یک سری توافقنامه های نفتی را با دولت مورد حمایت سازمان ملل در طرابلس امضا کرد. به موجب این رویکرد، روسیه در موقعیتی قرار گرفته که می تواند به عنوان میانجی مهم صلح بین جناح های رقیب در این کشور ایفای نقش کند. بدین ترتیب، لیبی می تواند محل افزایش قدرت مذاکراتی روسیه در برابر غرب باشد چرا که بن بست و بی ثباتی در لیبی باعث می شود روسیه بتواند از مهاجرت گسترده از لیبی به عنوان اهرم فشار علیه اروپا استفاده کند.

به عبارت دیگر، خاورمیانه در کمتر از یک دهه از منطقه ای تحت تسلط ایالات متحده به منطقه ای تبدیل شده که شاهد قدرت رقابتی روسیه است. روسیه نه تنها از زمان درگیری سوریه جایگاه خود را در منطقه تثبیت کرده، بلکه قدرت نرم خود را نیز با دستاوردهای ژئواستراتژیک خود همگام ساخته است. برای نمونه، «راشا تودی» که یک رسانه اساسا دولتی است، یک سرویس عربی هم دارد که یکی از سه شبکه بزرگ در خاورمیانه (همراه با العربیه و الجزیره) به شمار می رود. این کانال از سال 2009 تا کنون 26 برابر گسترش یافته و ماهانه به طور متوسط 6.3 میلیون مخاطب جذب می کند. این کانال تنها در مغرب، مصر، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، عراق و اردن 6.7 میلیون بیننده دارد و شمار کلی مخاطبان آن در خاورمیانه، شمال آفریقا و دیاسپورای عرب در اروپا به بیش از 350 میلیون نفر می رسد.

البته ایالات متحده همچنان از قدرت نظامی بی نظیری برخوردار است و حضور آن هنوز به علت زیرساخت های نظامی قابل توجه، بی رقیب مانده. برای نمونه، اگرچه آمریکا در سوریه تنها 2هزار سرباز و حضور محدودی در آسمان داشت، اما مناطقی را در شرق این کشور تحت کنترل و محافظت دارد که آرزوی رقبایی مانند روسیه بوده اند. 

با این حال، ادراک اهمیت زیادی دارد. شاید ایالات متحده از برتری اقتصادی، فناوری و نظامی برخوردار باشد، اما روسیه اعتبار خود را به عنوان یک بازیگر قاطع به دست آورده است که در کنار متحدان خود می ماند و به آنچه می خواهد، تحقق می بخشد. روسیه بقای اسد را تضمین کرد و در عراق، اعتراض های بغداد درباره توافقنامه خط لوله با دولت اقلیم کردستان را نادیده گرفت. روسیه یک استراتژی نظامی برای منطقه دارد، اما ناظران تعاملات روسیه در خاورمیانه را موقت و فرصت طلبانه می دانند و باور دارند این کشور در درجه اول بر مدیترانه متمرکز است. موقعیت ژئواستراتژیک سوریه ورود به منطقه و دسترسی به مدیترانه را برای روسیه فراهم می کند و از این جهت، مهم ترین پایگاه روسیه در جهان عرب به شمار می رود. تاسیسات دریایی روسیه در طرطوس، تنها پایگاه دریایی آن در دریای مدیترانه به شمار می رود و از سال 2017 پس از توافق مسکو با دمشق و همچنین موافقت اسد با استفاده کشتی های جنگی روسیه از آب های سوریه، در حال گسترش بوده است. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: بنیاد مطالعات مترقی اروپایی / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34