اعتماد؛ گوهر مفقود در وین

دیپلماسی ایرانی: بحران اعتماد، همچنان گره اصلی  گفت وگو ها در وین است. به رغم ابراز خوش بینی ها درباره نتایج چهار دورم  گفت وگوها برای احیای برجام و در آستانه شروع دور پنجم آن، پیام های دلگرم کننده ای از سوی دو طرف اصلی گفت وگوها؛ یعنی واشنگتن و تهران به گوش نمی رسد. گویی روند باردیگر به مناقشه اول تو بعد من، بازگشت کرده است. 

وزیر امور خارجه ایالات متحده گفته است: هنوز هیچ نشانه یی ندیده است که بیانگر پایبندی ایران به تعهدات هسته أی خود برای لغو تحریم ها باشد. آنتونی بلینکن در گفت وگو با شبکه سی بی سی تصریح کرده است: به نظرم ایران می داند که برای پای بندی به تعهدات هسته اى  خود چه کارى باید انجام دهد. ما هنوز ندیده ایم که ایران این کار و خواهان تصمیم گیرى در این باره باشد. این یک آزمون است و ما هنوز جوابی برای آن نداریم.

 اندکی بعد محمد جواد ظریف سخنان همتای امریکایى خود را بى پاسخ نگذاشت. او گفت: لغو تحریم های دولت پیشین أمریکا توسط دولت جدید این کشور یک وظیفه قانونی و أخلاقی است ونه یک وسیله برای مذاکرات. رئیس دیپلماسی ایران تأکید کرد؛ تاریخ مصرف میراث ترامپ گذشته است. او اضافه کرد که ایالات متحده باید میلیاردها دلار پول ایران را که به گروگان گرفته آزاد کند.

اظهاراتی مانند آنچه میان دو مقام امریکایی و إیرانى رد وبدل شد را نمی توان تا اندازه رجز خوانی های معمول در هر گفت وگویی از این دست، تقلیل داد. واقعیت این است که به رغم همه خوش بینی ها درباره فرایند گفت وگوهای سریالی در وین مانند آنچه میخائیل اولیانوف، نماینده دولت روسیه در سازمان های بین المللی و یا رئیس جمهور حسن روحانی از توافق زود رس گفته اند، به نظر مى رسد فاصله تا توافق به اندازه بی اعتمادی نهادینه شده میان ایران و امریکاست. خاصه آنکه سیاست های خصمانه دولت پیشین أمریکا علیه برجام و به تبع آن نظام سیاسی ایران بر بلندی آن افزوده است. مهم تر اینکه اگر قرار بر نزدیک شدن مواضع تهران و واشنگتن به نقطه توافق بود، حالا باید در پنجمین دور از گفت وگوها در وین، شاهد دیدار مستقیم گفت و گو کنندگان دو کشور دور یک میز بودیم. اگرچه وقوع چنین اتفاقی در آینده بعید نیست اما لازمه آن عبور تهران و واشنگتن از دیوار بی اعتمادی است. 

نکته مهم اما این است که اگر گفته های نه تنها مقام های ایرانى – امریکایى بلکه دیگر اعضاى حاضر در مذاکرات وین را در باره پیشرفت مذاکرات و عبور از موارد اصلی اختلاف ها بپذیریم، موارد به گفته آنان جزیى، چه اندازه اهمیت دارد که توانسته درهای برجام را همچنان بسته نگه دارد؟ چه عامل و عواملی سبب می شود که دو طرف اصلی مذاکرات،پس از هر دور گفت وگو و نزدیک شدن به نقطه توافق، باردیگر به نقطه صفر بازگردند؟ آیا مى توان چنین تصور کرد که عوامل جا خوش کرده در حواشی مذاکرات، پر رنگ تر از متن هستند؟ در این صورت نقش اراده هایى که گفت وگوهای جارى را رقم زده اند، چیست؟ 

توافق ایران و آژانس بین المللی انرژی هسته اى برای تمدید یک ماه دیگر در تعلیق مصوبه مجلس را با عنوان اقدام راهبردى تا اندازه اى می توان بیانگر قدرت اراده ها در استمرار گفت وگو ها تلقى کرد اما به معناى نزدیک شدن به نقطه ایده آل و پایان بخشی به اختلافات برجامی نمی تواند باشد. دولت پیشین امریکا با در هم تنیده کردن تحریم ها که بخشى از آن به دهه ها پیش از این ربط داشته، بخشی به رشته فرمان هاى اجرایى رئیسان جمهورى امریکا و سرانجام برنامه هسته اى ایران، مسیر پر سنگلاخ و هزارتویى را إیجاد کرده که عبور از آنها سخت مى نماید. به همین دلیل نیز هست که هر نوع انعطاف در مواضع واشنگتن در اقدام براى کاهش تحریم ها ممکن است با موانع هم پوشانی روبرو شود که از پیش و از سوى دولت ترامپ و با بهره گرفتن او از سابقه تحریم های مصوب در دولت های پیشین امریکا ایجاد شده است. براى مثال هنوز روشن نیست که دولت بایدن تا چه میزان آمادگی در لغو تحریم هایى را دارد که شامل موارد موضوعى مثل نفت، گاز ، مشتقات نفتی و نیز مبادلات تجاری- بانکی شده و در این حال اشخاص و نهادهایی  که به طریقى با تحریم هاى موضوعی مربوط مى شوند.

بی اعتمادی تهران در بازگشت به تعهدات برجامی خود ریشه در عواملی دارد که در بالا به کلیات آن اشاره شد. خاصه اینکه تجربه توافق سال ۲۰۱۵ پیش روست؛ تکرار دوباره عقب نشینی در برخی جنبه های توانمندى هسته اى با چه تضمینی از سوى دولت امریکا همراه خواهد بود؟

واشنگتن نیز در تعریف از بازگشت ایران به تعهدات هسته اى، قایل به شروطی است که انجام  آن اوضاع را متفاوت از آنچه مى کند که براى ایران در توافق پیشین بود. 

مفهوم باز گشت ایران به تعهدات هسته اى در نگاه واشنگتن، مشمول گستره اى از تعهدات است که بیشترین جنبه هاى آن مى تواند تأمین کننده خواست عوامل حاشیه اى باشد که از روز نخست، علاوه براینکه خلع ایران را از توانمندى هسته اى خواستارند، بلکه هرگونه نزدیکى روابط ایران و أمریکا را تهدید منافع خود مى دانند. 

پنجمین دور از گفت وگوهاى وین، درحالى آغاز مى شود که تهران و واشنگتن به رغم ابراز خوش بینى ها از نتایج گفت و گوهاى پیشین، کلام خود را مانند گذشته علیه یکدیگر تیز کرده اند. با این حال هیچ کدام از مذاکرات پا پس نکشیده اند. این وضع شاید به امید دستیابى به توافقات گام به گام باشد یا اراده اى  براى حل کامل اختلافات در پهنه زمانى بلند مدت و یا ناتوانى در عبور از نقطه صفر.