ظریف در برهه حساس کنونی، نه استعفا می دهد نه استیضاح می شود

دیپلماسی ایرانی -  بعد از انتشار فایل سه ساعتی مصاحبه محمدجواد ظریف شاهد سیل واکنش ها و مواضع مثبت و منفی در قبال سخنان رئیس دستگاه دیپلماسی هستیم. در این بین سوالی که بر افکار عمومی بسیار پررنگ شده و بارها مطرح گردیده این است که اساساً این فایل توسط چه کسی یا چه جریانی منتشر شده است؟ چرا انتشار این فایل در این برهه زمانی با این حجم از واکنش‌های مثبت و منفی داخلی و خارجی همراه شده است؟ دیپلماسی ایرانی در گفت وگویی با سید جلال ساداتیان، سفیر پیشین ایران در انگلستان و تحلیلگر مسائل سیاسی و بین الملل به دنبال پاسخ به این سوالات است که در ادامه این گفت وگو را از نظر می‌گذرانید:

یکشنبه شب شاهد انتشار فایل صوتی سه ساعت از محمدجواد ظریف بودیم از نگاه شما اساساً اهداف و دلایل از انتشار این فایل صوتی در این بازه زمانی حساس چیست؛ درست در زمانی که مسئله برگزاری انتخابات خردادماه ۱۴۰۰ به مذاکرات وین برای احیای برجام و لغو تحریم ها گره خورده است. آیا به واقع سایه بازی های جناح های قدرت در داخل ایران بر دیپلماسی اثر گذاشته است یا بالعکس این دیپلماسی که حرکات جدیدی را در باندهای قدرت داخل شکل داده است؟

آن چیزی که در این مصاحبه منتشر شده است حاوی مسائل عجیب و ناگفته ای برای افکار عمومی در داخل نیست. اما چند نکته مهم باید مد نظر قرار گیرد؛ اول اینکه سعید لیلاز به عنوان یک فعال سیاسی اصلاح طلب به شمار می رود که به عنوان یک امانتدار گفت وگوی مفصلی را با وزیر امور خارجه در قالب پروژه تاریخ شفاهی انجام داده است؛ پروژه ای که دولت و دستگاه سیاست خارجی بنایی برای انتشار آن نداشته است. پس این که در این فاصله زمانی و در این برهه حساس چگونه این فایل صوتی انتشار پیدا کرده است سوال بسیار مهمی است و پیرو آن این امکان وجود دارد که در یکی از سناریوهای محتمل  فایل مذکور از مجرای خود آقای لیلاز هم به بیرون دست پیدا کرده باشد. نکته دیگر چرایی انتشار این فایل صوتی است. در این راستا همانگونه که اشاره کردید اکنون ما در یک برهه حساس زمانی قرار داریم که دو مسئله برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در خرداد ماه پیش رو و همچنین نشست مذاکرات وین به منظور لغو تحریم ها و احیای برجام به شکل بسیار پررنگی در هم گره خورده است. بنابراین این مسئله روی تمام ابعاد و جهات کشور تاثیر خود را گذاشته است. 

با توجه به همین نکته شما سوال نخست پررنگ تر می شود. اساساً مشکلات، چالش ها و اتفاقات کنونی متاثر از بازی‌های سیاسی داخلی است یا تحرکات دیپلماتیک با محوریت نشست وین؟

به نظر من آن چیزی که اکنون مسئله را بغرنج کرده است و شرایط کنونی را پدید آورده درگیر شدن و در هم تنیدگی دیپلماسی ذیل مذاکرات وین با مسئله انتخابات ریاست جمهوری است. به هر حال همه می دانیم برخی از جریان های داخلی در کشور اساساً هیچ گونه نگاه مثبت و تمایلی به موفقیت در نشست وین، آن هم در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری خردادماه ندارند. در عین حال حضور آقای ظریف به عنوان کاندید ریاست جمهوری احتمالی هم مزید بر تشدید نگرانی این جریان (جریان منتقد احیای برجام) است.

اما بارها آقای ظریف از عدم حضور خود در انتخابات ریاست جمهوری سخن گفته اند؟

ببینید گفته‌ها و مواضع محمد جواد ظریف در خصوص عدم حضور در انتخابات ریاست جمهوری یک مسئله است، اما شواهد و نشانه ها ناشی از تحرکات سیاسی و دیپلماتیک در داخل و خارج از کشور مسئله دیگری است. بله آقای ظریف عنوان کرده که در انتخابات شرکت نمی کند، اما به دلیل آن که نشست وین در حال برگزاری است و به تبع آن مسئله احتمال لغو تحریم ها و احیای برجام وجود دارد قطعاً تاثیرات خود را بر فضای سیاسی کشور و افزایش وزن محمدجواد ظریف و جریان همسو با او خواهد داشت. این مسئله فی‌نفسه برای رقبا و به خصوص مخالفان توافق هسته ای نگران کننده است. اینها علاوه بر آن است که دور جدید مذاکرات در وین برای لغو تحریم ها و احیای برجام با تایید و چراغ سبز رهبری انجام شده است. بنابراین جریان رقیب سعی کرده است که از مجرای دیگری ظریف و کل نشست وین را تحت‌الشعاع قرار دهد.

پس شما معتقدید علاوه بر اینکه احتمال دارد این فایل از مجرای سعید لیلاز به بیرون درز کرده باشد، امکان دارد جریان منتقد احیای توافق هسته ای در این کار دخیل باشند؟

بدون شک باید سیبل اتهام را متوجه این جریان کرد. از این بابت که محتوای فایل صوتی ۳ ساعته گفت وگوی آقای ظریف با سعید لیلاز در بردارنده کارشکنی ها ی این جریان است. یعنی همان جریانی که خود آقای ظریف در فایل مذکور از آن به عنوان «میدان» یاد می‌کند، نه تنها بر دیپلماسی که بر تمام ابعاد و زوایای کشور سایه جدی انداخته و همه شئونات کشور را به شدت درگیر کرده است. 

پیرو این نکته منطقی آن است که جریان مقابل میدان این کار را کرده باشد. چون این فایل صوتی می تواند ابعاد نفوذ و کارشکنی آنها را آشکار کند؟

اتفاقاً جریان منتقد احیای برجام با انتشار فایل صوتی سعی کرده اند به فضای دو قطبی در داخل کشور دامن بزند و از این طریق افکار عمومی و جامعه را در برابر دولت و وزارت امور خارجه قرار دارند خصوصاً که در این فایل سه ساعته شاهد برخی مواضع محمد جواد ظریف در رابطه با برخی اقدامات و تحرکات سردار سلیمانی هم هستیم. یعنی اساس انتشار این فایل قراردادن ظریف در برابر سردار سلیمانی نزد افکار عمومی با هدف نابودی جایگاه وزیر امور خارجه بوده است. چون جریان منتقد دولت و احیای برجام این تلقی را داشته است که احتمالاً با انتشار این فایل صوتی و قرار دادن ظریف در برابر سردار سلیمانی می تواند وی (ظریف)، نامزدیش در انتخابات و نیز روند وین را به حاشیه بکشاند. ضمن این که اشاره کردم دور جدید مذاکرات در وین برای لغو تحریم ها و احیای برجام با تایید و چراغ سبز رهبری انجام شده است. بنابراین جریان رقیب سعی کرده است که از مجرای دیگری ظریف و کل نشست وین را تحت‌الشعاع قرار دهد.

با همه این تفاسیر و همچنین با در نظر گرفتن مواضع و واکنش برخی از نمایندگان مجلس یازدهم پیرامون انتشار این فایل صوتی این امکان وجود دارد که طرح دادن کارت زرد سوم، استیضاح و در نهایت برکناری محمد جواد ظریف در پارلمان کلید بخورد؟

به نظر من در این برهه حساس زمانی که ما علاوه بر مواجهه با چالش ها، مشکلات و بحران‌های داخلی از اقتصاد و معیشت تا سلامت و سیاست با پرونده مذاکرات وین برای لغو تحریم ها و احیای برجام، آن هم در مصاف با ۶ ابر قدرت جهانی درگیر هستیم، بسیار بعید است که مجلس شورای اسلامی بخواهد طرح استیضاح و برکناری محمد جواد ظریف را کلید بزند. این مسئله بدان معنا نیست که مجلس یازدهمی ها دل خوشی از ظریف دارند و یا می خواهند که او در سمتش باقی بماند؛ نه به هیچ وجه این گونه نیست. این شرایط حساس کشور است که اجازه این کار را به نمایندگان نمی دهد.

ولی با این حال همین مجلس یازدهم نشان داده است که در یک جلسه می تواند دو کارت زرد به وزیر امور خارجه بدهد؛ اقدامی که در تاریخ پارلمان جمهوری اسلامی ایران بی سابقه است. پس شاید امکان کلید خوردن برکناری ظریف چندان دور از دهن نباشد؟

فشار، تهدید، ارعاب، توهین، هتاکی، فحاشی و همچنین کارت زرد یک تحرک و بازی مدیریت شده است، اما قطعاً این بازی تا جایی پیش نمی رود که منافع کشور درگیر شود. چون اگر نهایتا طرح استیضاح و برکناری ظریف کلید بخورد قطعاً تمام تلاش ها برای لغو تحریم به شکست خواهد رسید. آن هم در شرایط کنونی که آبستن بسیاری از چالش ها و مشکلات است و این مسئله می‌تواند بحران را در داخل دوچندان کند. ضمن این که پیرو  نکات قبلی اکنون خود مقام معظم رهبری حمایت جدی از مذاکرات وین دارند. بنابراین مجلس شورای اسلامی جرأت کلید زدن طرح استیضاح و برکناری محمد جواد ظریف را ندارد. چون در این صورت مذاکرات وین به بن‌بست خواهد رسید و این مطلوب نگاه رهبر نخواهد بود. بنابراین به نظر نمی رسد که علی رغم تمام این اختلافات و احتمالا تشدید جریان توهین به ظریف به واسطه انتشار این فایل صوتی شاهد استیضاح و برکناری ظریف باشیم. لذا وی تا پایان حیات دولت دوازدهم وزیر امور خارجه باقی خواهد ماند. مگر این که اتفاق خاص و غیرقابل پیش بینی روی دهد.

استعفا چطور، آیا به واسطه همان نگاه مطلوب رهبری و حمایت از جریان مذاکرات در وین و اینکه ذیل این حمایت بیت، مجلس جرأت کلید زدن طرح استیضاح و برکناری ظریف را نداشته باشد این امکان وجود دارد که با تشدید جریان فشارها، توهین و حتی ارعاب کار به جایی برسد که خود محمدجواد ظریف استعفا دهد؟

من بسیار بعید می دانم. چون در این فاصله کوتاه تا پایان دولت هیچ جریانی تمایل ندارد که وزیر کلیدی مانند محمدجواد ظریف استعفا دهد. یعنی همان گونه که ذیل نگاه مثبت و حمایت رهبری از جریان مذاکرات در وین قطعاً اجازه ای برای کلید خوردن طرح استیضاح و برکناری محمد جواد ظریف توسط مجلس وجود ندارد، اجازه ای هم برای استعفای محمد جواد ظریف، چه به صورت خودخواسته و چه در اثر فشار شکل نخواهد گرفت. چون استعفای محمد جواد ظریف ناشی از صلاح دید و یا فشار هم نهایتا می‌تواند مانند استیضاح و برکناریش روند وین را مختل کند. ضمن اینکه با توجه به محتوای این فایل سه ساعته می توان اینگونه از ارزیابی کرد که محمد جواد ظریف تا چه اندازه دلسوز منافع نظام بوده و هست که در طول هشت سال گذشته چه فشارهایی بر وی و عرصه دیپلماسی روا داشته شده، اما حاضر به ادامه کار بوده است. بنابراین می توان او را یک فردی دانست که برای منافع ملی حتی از خود هم مایه می گذارد.

ولی برخلاف همین نکته شما بسیاری معتقدند اگر محمد جواد ظریف در طول هشت سال گذشته متحمل فشارهای مختلفی شده است چرا استعفا نداد؛ اگر ایشان منتقد برخی سیاست ها و موازی کاری های سپاه هستند؛ این که بدون هماهنگی با وی رئیس جمهور سوریه به ایران سفر می‌کند، برای برخی کشورها سفیر تعیین می شود بدون این نظر وزارت امورخارجه مد نظر باشد یا با برخی تحرکات، برجام به شکست برسد. چرا در سایه این مسائل ظریف عطای میز وزارت امور خارجه را به لقایش نبخشیده است؟ آیا حُب میز برای محمد جواد ظریف بر حُب منافع ملی ارجحیت ندارد؟

دلیل آن کاملاً روشن است. من در پاسخ به سوالات قبلی اشاره کردم اکنون کشور در برهه حساسی قرار دارد و ما شاهد تلاش برای احیای برجام و لغو تحریم ها در مذاکرت وین هستیم. بنابراین همانگونه که هر گونه تلاش برای کلید زدن احتمالی طرح استیضاح و برکناری ظریف خیانت به منافع کشور است، استعفای ظریف هم لطمات و آسیب هایی جدی به کشور می زند. اگر هم منظور شما در طول ۸ سال گذشته است که آقای ظریف در جریان سفر بشار اسد استعفای خود را تقدیم کرد، اما دولت، خود رهبری و حتی برخی از جریان های اصول گرا با آن مخالفت کردند و آن را خلاف منافع دانستند. چراکه می دانستند فردی به توانایی محمد جواد ظریف در حوزه سیاست خارجی وجود ندارد و نباید امتیاز حضور او را در کابینه از دست داد. واقعا معلوم نیست اگر محمدجواد ظریف برکنار شود و یا استعفا دهد فردی به توانایی باشد که بتواند در این مقطع حساس وضعیت را مدیریت کند. ضمن اینکه اگر فرصت مذاکرات وین به دلیل استعفا و استیضاح ظریف از دست برود معلوم نیست که در آینده نزدیک بتوان شاهد شکل‌گیری فرصتی مشابه با مذاکرات وین بود. بنابراین اکنون باید محمد جواد ظریف مقاومت جدی در برابر این جریان منتقد و سیل هجمه ها، هتاکی ها، توهین ها و تهدید ها از خود نشان دهد. در غیر این صورت همان سناریوی مد نظر کاسبان تحریم و دلواپسان یعنی برهم خوردن مذاکرات وین و عدم لغو تحریم ها محقق خواهد شد.