ایران نیروی ناآرام و بی ثبات کننده منطقه نیست

دیپلماسی ایرانی: اخیرا که بازگشت به انطباق با برنامه جامع اقدام مشترک ممکن به نظر می رسد، لازم است به استثنایی بودن محدودیت هایی که ایران با امضای توافق پذیرفته بر برنامه هسته ای آن اعمال شود، مورد توجهه قرار بگیرند. این محدودیت ها بسیار محدودتر از قوانین کلی قابل اجرا برای سایر کشورها هستند و این در حالی است که برخی دیگر در خاورمیانه (اسرائیل) با خودداری از تصدیق قوانین و نظارت های بین المللی، به طور کلی از محدودیت ها اجتناب کرده و یک زرادخانه بزرگ سلاح های هسته ای ساخته اند.

ایران در قبال پذیرش محدودیت های فوق العاده و نظارت های شدیدالحن تحت برجام واقعا امتیاز خاصی نگرفته است. برای نمونه، ایران به دنبال نوعی کمک آمریکا به برنامه هسته ای خود نبود؛ نه آنطوری که برخی کشورهای آن سوی خلیج فارس برنامه های هسته ای خود را تکمیل شده دریافت کردند. همه آنچه ایران می خواست، برخورد با آن به عنوان یک کشور معمولی در زمینه تجارت بود. ایالات متحده در برجام به غیر از لغو تحریم هایی که هدف آنها تحریک ایران به شرکت در مذاکرات منتهی به توافق بود، از هیچ چیزی نگذشت. لغو تحریم ها برای اقتصاد آمریکا هم یک مزیت بود، نه یک امتیاز منفی.

ایالات متحده حتی تا زمانی که ایران به طور کامل به تعهدات برجامی خود را از جمله برچیدن سانتریفیوژها و دست کشیدن از ذخایر اورانیوم غنی شده عمل نکرد، مجبور به انجام تعهدات خود در چارچوب برجام نبود. پس از آن، ترس و سکون خصوصی مانع از آن شد که ایران تجارت طبیعی با جهان داشته باشد از منافع اقتصادی وعده داده شده بهره ببرد و این حتی پیش از خروج دولت ترامپ از توافق و پشت کردن او به تعهدات ایالات متحده در سال 2018 بود.

با این اوصاف، جای تعجب نیست که بسیاری در ایران به ویژه تندروها معتقدند که ایران در توافق ضرر کرده و همچنین، جای تعجب نیست که امروز رهبر معظم ایراندرباره لزوم «راستی آزمایی» لغو تحریم های ایالات متحده صحبت می کند.

استانداردهای دوگانه

برجام اگرچه از جهت منع گسترش سلاح های هسته ای برای ایالات متحده مطلوب بوده، اما این تاثیر جانبی ناخوشایند را در ترویج این تفکر داشته که ایران برای عمل مطابق خواسته های غرب باید منزوی شود و تحت استانداردهایی قرار گیرد که در رابطه با هیچ کشور دیگری اعمال نمی شود. یک سری شرایط خاص باعث شدند که ایران تصمیم بگیرد برجام را امضا کند؛ توافقی که همه مسیرهای احتمالی آن به سلاح هسته ای را مسدود می کند. اما این بدان معنا نیست که در موارد دیگر غیر هسته ای، و به ویژه در رابطه با مسائلی که ایرانی ها برای امنیت ملی خود مهم می دانند، منزوی کردن ایران آن را به پذیرش خواسته های غرب وا می دارد.

ایران در منطقه دشواری قرار دارد. چندین رژیم در منطقه بی رحمانه از روش های اعمال قدرت و نفوذ استفاده می کنند که مغایر با قوانین و هنجارهای بین المللی است. ایران خود در بسیاری موارد از سوی این رژیم ها هدف گرفته شده است. محتوی هر لایحه مربوط به ایران که معمولا در گفتمان آمریکایی مطرح می شود، تنها ایران نیست. برای نمونه، اتهام وارده به آن تحت «دولت شماره یک حامی تروریسم» شاید به برخی روش های به کار گرفته شده از سوی ایران در اوایل تاریخ چهل ساله جمهوری اسلامی قابل تعمیم باشد، اما ایران به هیچ وجه امروز در بازی ترور فرامرزی درگیر نیست. برجسته ترین بازیگر این صحنه در سال های اخیر عربستان سعودی (ترور جمال خاشقچی در ترکیه) و فعال ترین و خبره ترین بازیگر این بازی اسرائیل است. 

اگرچه به برخی سیاست های منطقه ای گسترده تر ایران برچسب «تروریسم» زده می شود، اما این کشور در سوریه از دولت پنجاه ساله رسمی اسد حمایت کرده است. انواع نیروهای وابسته به القاعده در آن سوی این جنگ داخلی نه از سوی ایران که از سوی کشورهای عربی خلیج فارس حمایت شده اند. ایران همراه با ایالات متحده از دولت عراق در مبارزه با داعش و از بین بردن «خلافت» آن حمایت کرده است؛ این پشتیبانی بیشتر از طریق گروه های شبه نظامی عراقی انجام شده که نماینده ایران نیستند و بخش مهمی از دستگاه امنیتی عراق به شمار می روند. 

تصویر ایران به عنوان «یک کشور تروریستی» بیشتر توسط دولت ترامپ و با تحریم ها تحت عنوان مبارزه با تروریسم ترویج شد؛ اتفاقی که اساسا پاسخ به رفتار ایران نبود و هدف ایجاد «دیوار تحریم» به منظور جلوگیری از نجات برجام توسط دولت بعدی را دنبال می کرد.

در اتهامات مربوط به «اقدامات بی ثبات کننده» در خاورمیانه هم الگوی مشابهی وجود دارد. ایران هرگز کاری مانند جنگ هوایی ویرانگر عربستان سعودی علیه یمن یا ادامه حمله هوایی اسرائیل در سوریه، آغاز آشکار جنگ دریایی در دریای سرخ و شرق مدیترانه و خرابکاری های سایبری انجام نداده است. اقداماتی که ایران انجام داده پاسخ به تلاش های دولت ترامپ برای از بین بردن تجارت نفت آن بوده است.

توانایی های دفاع مشروع کشورهای خاورمیانه نیز الگوی مشابه دیگری را نشان می دهد. این مساله به ویژه در رابطه با موشک های بالستیک صدق می کند. بله، ایران موشک دارد؛ اما سایر کشورهای خاورمیانه نیز همینطورند و در برخی موارد این موشک ها به سمت ایران هستند. وضعیت فرسوده نیروی هوایی ایران موشک ها را به عنوان یکی از معدود بازدارنده ها در برابر دشمنان منطقه ای آن تبدیل کرده است؛ اگر قدرت های مشابه دشمنان و رقبای ایران در منطقه به طور مشابه محدود نشوند، انتظار دست کشیدن ایران از این عامل بازدارنده توجیهی نخواهد داشت.

فراتر از برجام

از آنچه گفته شد، سه نتیجه گیری اصلی حاصل می شود. یکی این است که تمرکز آمریکا بر ایران که ریشه در تاریخ و سیاست داخلی آن دارد، تصویری مخدوش و ناقص از منابع ناامنی و بی ثباتی در خاورمیانه ارائه می دهد. دوم، برجام باید به عنوان یک راه حل موفقیت آمیز در مقابله با مساله هسته ای ایران قلمداد شود و آمریکا نباید برای بسط دادن آن به سایر موضوعات که امکان مذاکره درباره آنها وجود ندارد، تلاش کند. و سوم، در صورت دوام آوردن برجام مذاکرات بعدی درباره موضوعات مربوط به ایران باید فراتر از تمرکز محدود بر روی این کشور باشد. برای نمونه، تنها توافق های عملی در رابطه با موشک های ایران آنهایی هستند که محدودیت ها را به طور مشابه درباره همه کشورهای خاورمیانه اعمال کنند. 

به طور دقیق تر، مسیر رسیدن به خاورمیانه با ثبات تر و امن تر نه از طریق تلاش بیشتر برای فلج کردن یک بازیکن واحد در رقابت های منطقه ای، که از طریق مدیریت اختلافات بین همه رقبا و یافتن راه هایی است که بتوانند در صلح با یکدیگر زندگی کنند. ایران خود ایده هایی را در این راستا ارائه داده است و دیگران هم باید چنین کنند.

منبع: نشنال اینترست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34