بن بست بین ایران و آمریکا باید هر چه زودتر پایان یابد

نویسنده: دنیل آر. دپتریس

دیپلماسی ایرانی: رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، 21 فوریه به ایران سفر و با دولت این کشور توافق کرد که آژانس برای سه ماه دیگر اجازه نظارت بر برنامه هسته ای ایران را داشته باشد. این توافق می توانست تشدید درگیری بر سر فعالیت های هسته ای ایران را به تاخیر اندازد و فرصت بیشتری برای مذاکره کنندگان در ایالات متحده و ایران برای بررسی مجدد دیپلماسی فراهم آورد.

اگر دولت بایدن درباره کاهش تنش ها با ایران جدی باشد، باید اقدامات جسورانه و خلاقانه برای پیشبرد این روند انجام دهد. این بدان معناست که باید تقاضای خود مبنی بر لزوم بازگشت مجدد ایران به تعهدات برجامی پیش از لغو تحریم های ایالات متحده را کنار گذاشته و ورای حوزه هسته ای در صدد یافتن فرصت های دیپلماتیک برآید. اگرچه توافق بین ایران و آژانس تا اندازه ای از تنش های بیشتر جلوگیری می کند، 3 ماه دوره نسبتا کوتاهی برای دیپلماسی است.

به رغم اظهارات اخیر دولت بایدن مبنی بر تمایل به گفت و گو با ایران، موضع واشنگتن در قبال مساله هسته ای این کشور همچنان سازش ناپذیر است. جدا از شیوه نامناسب بایدن برای شروع دیپلماسی، تحریم های ایالات متحده که ستون فقرات کارزار شکست خورده اعمال فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ بود، هنوز در حال اجرا هستند. تعجبی ندارد که ایرانی ها هنوز به پیشنهاد آمریکا پاسخ مثبت نداده اند. کل ماهیت انتظار از تهران برای بازگشت به توافقی که واشنگتن یکجانبه از آن خارج شده، منطقی نیست.

موضع گیری کنونی تهران هم به اندازه موضع گیری واشنگتن چندان واقع گرایانه نیست. انتظار محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، مبنی بر اینکه ایالات متحده همه تحریم های مربوط به برنامه هسته ای ایران را پیش از بازگشت کامل آن به تعهدات برجامی لغو کند، جواب نخواهد داد. عقب نشینی ایران از تعهدات هسته ای از غنی سازی 20درصدی گرفته تا تهدید به قطع کلی دسترسی آژانس به تاسیسات هسته ای نیز شرایط را دشوارتر می کند. هیچ دیپلمات آمریکایی نمی تواند در چنین شرایطی به لغو کلی تحریم ها بیاندیشد اول به این دلیل که باعث ایجاد مخالفت شدیدی در بوروکراسی می شود و دوم به این دلیل که اعتماد چندانی بین آمریکا و ایران وجود ندارد.

در حالی که بازگشت هر دو طرف به توافق هسته ای تنها سیاست درست به شمار می رود، اما تا زمانی که مقامات آمریکایی و ایرانی در مقابل دوربین علیه یکدیگر صحبت کنند، این سیاست تحقق نخواهد یافت. تنها شیوه ای که ای هدف را ممکن می سازد این است که واشنگتن و تهران همزمان گام بردارند؛ ایالات متحده تحریم های نفتی و بانکی ایران را متوقف کند و ایران هم ذخیره بزرگ اورانیوم با غنی پایین و سانتریفیوژهای پیشرفته خود را برچیند. برای کسب اطمینان از اینکه روند به آسادنی پیش می رود، دو طرف باید روی یک واسطه معتبر برای نظارت بر انطباق آنها با تعهداتشان توافق کنند.

ایالات متحده همچنین نباید اجازه دهد که اختلافات بر سر توافق هسته ای مانع از دیگر اقدامات در جهت کاهش تنش ها با ایران شود. اگرچه برجام اهمیت دارد، اما نباید روابط ایالات متحده و ایران را به طور کلی تعریف کند. در نهایت، جلوگیری از اشتباهات محاسباتی و تنش های غیرضروری با خطر منتهی شدن به یک جنگ پرهزینه در خاورمیانه مهم ترین اولویت سیاست ایالات متحده است.

حفظ نوعی مسیر ارتباطی با مقامات ایرانی بخش مهمی از فرمول است. ادعاها مبنی بر اینکه گفت و گو با ایران به مثابه پاداش دادن به رفتار بد است، نه تنها سوء تعبیر مفهوم دیپلماسی به شمار می رود، بلکه تنش ها را تا سطح نگران کننده ای افزایش می دهد.

پیش از هر چیزی، ایالات متحده نباید شروع مذاکرات جداگانه با ایران در زمینه تبادل زندانی را به تعویق اندازد. به گفته وزارت امور خارجه ایران، این کشور و آمریکا از زمان روی کار آمدن دولت بایدن از سوئیسی ها به عنوان واسطه برای انتقال پیام درباره تبادل زندانی استفاده کرده اند. رئیس جمهوری بایدن همچنین باید از رابرت مالی، دیپلمات باسابقه و نماینده ویژه آمریکا در امور ایران بخواهد امکان برخی اقدامات اعتمادسازی در خلیج فارس، منطقه ای که شاهد اختلافات بین نیروی دریایی ایالات متحده و ایران بوده، را بررسی کند.

در حالی که ارتباطات کشتی به کشتی در صورت برخورد نزدیک بسیار حیاتی است، اما در اوج تنش ها کافی نخواهد بود. تعاملات آمریکا و ایران در زمینه کاهش تنش ها و مدیریت بحران باید نهادینه شود و مقامات ارشد هر دو کشور باید در صورت بروز حادثه بتوانند به یکدیگر دسترسی سریع داشته باشند. منظور این نیست که ایالات متحده و ایران در آینده نزدیک بهترین دوست شوند. دو طرف علاقه ای به یکدیگر ندارند و ارتقاء قطعنامه های دیپلماتیک برای مشکلات و مدیریت تناقض ها احتمالا بهترین کاری است که دو طرف می توانند انجام دهند. این یک پیروزی خواهد بود.

منبع: نیوزویک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34