مسقط میانجی گری را به دوحه واگذار کرد؟

نویسنده: الکس واتانکا

دیپلماسی ایرانی: قطر، کشور کوچک در حاشیه خلیج فارس، یک وظیفه دشوار برای خود برگزیده است: میانجی گری بین ایالات متحده و ایران. همانطور که شیخ محمد بن عبدالرحمن الثانی، وزیر امور خارجه قطر، 10 فوریه گفت، دوحه در تلاش است تا تنش ها را «از طریق یک فرایند سیاسی و دیپلماتیک» حل کند. الثانی به همین منظور اخیرا با جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی، و رابرت مالی، نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران، صحبت کرده است.

با توجه به وسعت اندک جغرافیایی قطر، انتخاب آن به عنوان میانجی ممکن است عجیب به نظر برسد. دیگر مدعیان اصلی برای میانجی گری یا مانند ژاپن یا فرانسه بازیگران بزرگ دیپلماتیک به شمار می روند یا مانند عمان که در سال های اخیر میزبان چندین دور از مذاکرات ایالات متحده و ایران در کانال های پشتی بوده، سابقه ای طولانی در میانجی گری داشته اند. اما قطری ها دلایل خوبی برای انجام این کار دارند. یک درگیری آشکار بین ایران و ایالات متحده قطر را در خط مقدم جبهه قرار خواهد داد چرا که این کشور میزبان بزرگ ترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه است. همچنین، قطری برخلاف بسیاری از دیگر کشورها، روابط دیرینه اطلاعاتی با ایران داشته اند و این مناسبات می تواند هم برای ایران و هم برای ایالات متحده ارزشمند باشد.

قطر بین آمریکا و ایران

بی شک، ماجرای ایالات متحده، ایران و قطر به همان اندازه که در طی زمان مشخص شده، چند بعدی است. در ژوئن 2017 دیگر کشورهای عربی علیه قطر اعمال محاصره کردند. تلاش سعودی ها و امارات متحده عربی این بود که پیش از لغو محاصره، امتیازاتی را از قطر بگیرند و از 13 خواسته آنها، یکی این بود که دوحه روابط خود را با تهران کاهش دهد و همکاری نظامی و اطلاعاتی خود را با آن قطع کند. قطر این خواسته ها را رد کرد و روابط آن با ایران تا اوایل ژانویه که محاصره به طور رسمی پایان یافت، بیش از پیش تقویت شده بود. ایران در طی سال های محاصره به منبع مواد غذایی و دیگر مواد مورد نیاز قطر تبدیل شد و حریم هوایی و بنادر خود را به روی شرکت های قطری گشود. از دیدگاه دنیای بیرون شاید ایران ناجی قطر در زمان نیاز به نظر می رسید، اما دوحه همچنان سعی می کرد در روابط با تهران جانب احتیاط را نگه دارد.

این بی میلی در روابط با ایران هیچ ارتباطی با تلاش برای از بین بردن نگرانی کشورهای عربی نداشت و بیشتر به متعادل سازی نیازهای فوری و کوتاه مدت به دریافت کمک از سوی ایران در برابر نیازهای بلند مدت به مسئولیت پذیری ایالات متحده در برابر استقلال و امنیت قطر مربوط می شد.

برای نمونه، اگرچه محاصره قطر در سال های 2017 تا 2020 به افزایش سطح مبادلات تجاری ایران و قطر انجامید، اما این کشور هنوز هیچ تمایلی به پذیرفتن بانک های ایرانی در بازار خود نداشت. تجار ایرانی از مشکلات در اخذ روادید شکایت داشتند. قطری ها به وضوح نمی خواستند به نقض تحریم های ایالات متحده علیه ایران متهم شوند و کارزار «اعمال فشار حداکثری» رئیس جمهوری دونالد ترامپ فضا را برای سیاست های قطر در قبال ایران کاهش داده بود.

ایرانی ها شرایط و اولویت های قطر را پذیرفتند. موافقت دوحه با ارتقاء 1.8 میلیارد دلاری پایگاه نظامی آمریکا در قطر و حمایت متعاقب آن از اقدام آمریکا در سازمان ملل برای تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران در اکتبر 2020 برای تهران ناخوشایند اما قابل انتظار بود. از نظر ایران، همه این موارد نشان می دادند که منافع ایالات متحده برای قطر در اولویت است.

قطر برای ایران و آمریکا چه کاری می تواند انجام دهد؟

از این رو، درباره روابط ایران و قطر دو واقعیت غیرقابل انکار وجود دارد. اول، گرچه روابط آنها هرگز بدون مشکل نبوده، اما هیچ کدام از آنها تمایلی به دشمنی آشکار ندارند. دوم، دوحه و تهران در همه فرصت های موجود سعی کرده اند برای یکدیگر شرکایی سودمند باشند. دولت جو بایدن در جست و جوی راه هایی برای گفت و گو با تهراناز جمله استفاده از واسطه های سوم شخص نیازمند چنین فرصتی است.

زمان معنی اظهارات وزیر خارجه قطر درباره تلاش دوحه برای از بین بردن تنش ها بین تهران و واشنگتن را آشکار خواهد ساخت. این، شاید اقدامی به سادگی ایجاد مکانی برای گفت و گوهای دیپلماتیک باشد. دوحه پیشتر اقدامی مشابه در فراهم آوردن مسیر دیپلماتیک بین واشنگتن و جنبش طالبان را آزموده است. شاید عمان که پیشتر محل گفت و گوها بین ایران و آمریکا بود، بیش از حد مشغول امور خود است. هیثم بن طارق، سلطان جدید عمان، با انواع و اقسام چالش های اقتصادی در خانه دست و پنجه نرم می کند و تمایل و توانایی او برای ایفای نقش میانجی به مراتب از سلطان قابوس کمتر است. در مقابل، قطر که یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان به شمار می رود، توانایی مالی کافی برای تسهیل روند دیپلماتیک بین ایالات متحده و ایران را دارد. 

قطر یک برتری دیگر هم به عمان یا سایر واسطه های احتمالی دارد. تاریخ معاصر نشان داده که دوحه نه تنها با وزارت امور خارجه در تهران، بلکه با به اصطلاح «دولت عمیق» ایران (اشاره به نفوذ سپاه پاسداران) رابطه کاری دارد. دستورکار منطقه ای ایران و برنامه موشک های بالستیک ایران عمدتا توسط سپاه کنترل می شود و اینها مسائلی هستند که بایدن مشتاق مذاکره درباره آنهاست. در حقیقت، شاید این رابطه دلیل اصلی إشارات به قطر به عنوان میانجی در بن بست بین ایران و ایالات متحده باشد.

منبع: موسسه میدل ایست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34