مصوبه مجلس درباره لغو تحریم‌ها؛ اقدامی راهبردی یا تاکتیکی

حمیدرضا اکبرپور، دکتری حقوق بین الملل عمومی، پژوهشگر مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: 

مقدمه

برجام از روز تصویب تا به امروز، چالشی‌ترین موضوعی بوده است که دولت از بُعد داخلی و بین‌المللی با آن درگیر بوده و هست. شکاف عمیق سیاستمداران و در امتداد آن جامعه، در قبال برجام تا به امروز ادامه‌دار بوده است. آنچه مسلم است این نکته است که این توافق، فارغ از هر نوع قالبی که برای آن در حقوق بین‌الملل قابل تصور باشیم، یکی از مهمترین سندهای حقوقی در تاریخ ایران و حتی دیپلماسی بین‌المللی است. اهمیت کاربردی و نمادین آن به حدی است که شورای امنیت و قدرت‌های جهانی که به شکل تک - چند قطبی در فضای بین الملل حضور پیوسته دارند عملا درگیر این مسئله بوند و کماکان نیز در صدر توجهات بین‌المللی قرار دارد.

با توجه به این مسئله و نوع واکنشی که دولت دونالد ترامپ و دولت بنیامین نتانیاهو نسبت به برجام نشان دادند به خوبی می‌توان به سطحی از توقعاتی که ایران داشته و در برجام لحاظ شده است پی برد. در واقع واکنش معکوس ترامپ به خوبی کار برجسته تیم مذاکره کننده را منعکس می‌کند که این امر ضرورت حفظ و تکیه بر این سند راهبردی را بیش از پیش مورد تاکید قرار می‌دهد.

طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها

این طرح که در محفل عمومی با عنوان طرح خروج از برجام شناخته می‌شود در تاریخ ۹ آذر ۱۳۹۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. این طرح پس از ایرادات شورای نگهبان و اصلاح آن در تاریخ ۱۲ آذر به تایید شورای نگهبان رسید و شامل ۹ ماده است.

مهمترین مفاد مطرح شده در آن شامل افزایش حجم و ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم در سطح ۲۰ درصد و بالاتر از آن است که مواد اول تا پنجم این طرح را شامل می‌شود. مواد ۶ تا ۸ نیز به مسئله توقف اجرای پروتکل الحاقی در قبال عدم تعهد طرفین ایران در برجام می‌پردازد.

از مفاد این طرح مشخص است که به طور مستقیم اشاره‌ای به خروج از برجام نشده است اما عملا افزایش سطح و حجم غنی‌سازی و در ادامه توقف اجرای پروتکل الحاقی و عدم همکاری با آژانس به معنای بن‌بست در برجام است که می‌تواند عملا این سند نیمه‌جان را از دور خارج کند.

نتیجه‌گیری

همانگونه که مطرح شد سند برجام به عنوان یک سند راهبردی در حوزه سیاست خارجی ایران و حتی در سطح بین‌المللی و در کاربست ویژه آن در مسائل خاورمیانه و ایران مطرح است. این سند علی‌رغم خروج آمریکا اما دارای چنان استحکامی و پایه حقوقی است که عملا سکویی برای احقاق حق ایران در مراجع، مجامع و محاکم‌ بین‌المللی بوده است. آخرین نمونه از آن، رشته اقدامات ایالات‌ متحده در شورای امنیت و در جهت بازگرداندان تحریم‌های سازمان ملل بود که مخالفت بی‌سابقه اعضای شورای امنیت و به ویژه چهار عضو دائم آن مواجه شد. بنابراین برجام علی‌رغم کاستی‌هایی که دارد و البته طبیعی است که در میدان مذاکره، توافق بدون بده و بستان شکل نمی‌گیرد، یک سندی راهبردی برای جمهوری اسلامی ایران است که حتی مخالفین داخلی برجام نیز نمی‌توانند منکر اهمیت و کاربست ویژه آن در حوزه سیاست خارجی شوند. 

در این شرایط تصویب طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها را اگر در قالب یک تصمیم استراتژیک دانست، باید عنوان کرد که نه تنها این مصوبه به لغو تحریم‌ها کمکی نمی‌کند بلکه بر شدت آن از طریق اجماع جهانی علیه ایران می‌افزاید. در این صورت می‌توان آن را بدون تردید نوعی اقدام راهبردی بر علیه منافع ایران دانست. اما اگر ماهیت این تصمیم را در حد اقدامی تاکتیکی تنزل ببخشیم به طور قطع با توجه به سیاست‌های جدیدی که در ایالات متحده و با روی کار آمدن بایدن ترسیم می‌شود، می‌تواند به افزایش توان چانه‌زنی ایران بیانجامد. این توان چانه‌زنی مضاعف به ویژه در بستر گفت وگوهایی که برای برگشت ایالات متحده به برجام انجام می‌شود، می‌تواند مثمر ثمر باشد و عملا تکیه دولت جدید آمریکا را بر حالت فعلی این کشور در قبال برجام کاهش دهد و سطح تعهدپذیری آن در قبال ایران و در قالب برجام را افزایش دهد.

منابع
-    بختیاری‌زاده، حسن (1399). نکاتی درباره طرح دو فوریتی مجلس برای لغو تحریم¬ها، وب¬سایت خبری دیپلماسی ایرانی، قابل دسترس در آدرس:
http://irdiplomacy.ir/fa/news/1997767/
-    حمیدی کیا، الهه (1399). متن کامل مصوبه مجلس در طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، خبرگزاری ایسنا، قابل دسترس در آدرس:
www.isna.ir/news/99091108876/
-    فلاحت¬پیشه، حشمت¬الله (1399). آیا طرح اخیر مجلس باعث خروج ایران از برجام خواهد شد؟، وب¬سایت خبری فرارو، قابل دسترس در آدرس:
https://fararu.com/fa/news/464417/
-    یورونیوز (1399). با وجود مخالفت دولت، مجلس ایران کلیات طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها را تصویب کرد، خبرگزاری رویترز، قابل دسترس در آدرس:
https://per.euronews.com/2020/12/01/despite-opposition-government-iran-consultative-assembly-approved-plan-strategic-lift-sanc

-    Wintour, Patrick (2020).  Iran says it will comply with nuclear deal if Biden lifts all sanctions, Guardian News Website, Available at:
www.theguardian.com/world/2020/dec/03/iran-comply-nuclear-deal-biden-lifts-all-sanctions