ترور دانشمند ایرانی می تواند فرصت مذاکرات را نابود کند

نویسندگان: جیلیان کستلر دی آمورز و ویلیام رابرتز

دیپلماسی ایرانی: تحلیل گران مستقر در ایالات متحده معتقدند که ترور دانشمند برجسته هسته ای ایران شروع مجدد دیپلماسی بین واشنگتن و تهران را توسط جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب آمریکا، دشوارتر می کند. بایدن که از 20 ژانویه روی کار خواهد آمد، گفته که می خواهد به توافق بین المللی سال 2015 که برنامه هسته ای ایران را مهار می کند، بازگردد که به معنای برنامه او برای عقب نشینی از کارزار «اعمال فشار حداکثری» رئیس جمهوری دونالد ترامپ است.

اگرچه عاملان ترور دکتر فخری زاده در حومه تهران هنوز به طور دقیق شناسایی نشده اند، مقامات ایرانی انگشت اتهام خود را به سمت اسرائیل، متحد اصلی ایالات متحده که از مواضع شدیدالحن ترامپ علیه جمهوری اسلامی حمایت می کند، دراز کرده اند. 

تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوینسی، گفت: «تصور کنید اگر پیش از شروع مذاکرات ایرانی ها چنین اقدامی علیه اسرائیل یا علیه خود آمریکا انجام می دادند، آنگاه ایالات متحده چقدر می توانست به مذاکره تمایل داشته باشد.» او افزود ترور دکتر فخری زاده، فیزیک دان عالی رتبه هسته ای و رئیس سازمان تحقیقات و نوآوری در وزارت دفاع ایران، یک وضعیت «برد-برد» برای بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، ایجاد کرده: «اگر دولت ایران واکنش نشان دهد، نتانیاهو می تواند واشنگتن را به مقابله نظامی با تهران تحریک کند و اگر ایران خویشتن داری نشان دهد، نخست وزیر اسرائیل فضایی ایجاد کرده که دیپلماسی با ایران را برای آمریکا دشوارتر می کند.»

اسرائیل که در چند سال گذشته بارها به یک سری ترورهای هدفمند دانشمندان هسته ای ایران متهم شده، از اظهارنظر فوری درباره ترور فخری زاده خودداری کرد. پارسی به الجزیره گفت: «از دیدگاه نتانیاهو، این لحظه ایست که او می تواند بایدن را تضعیف کند. از برخی جهات، بایدن در اینجا هدف اصلی بوده است.»

دولت ترامپ در سال 2018 در تلاش برای منزوی کردن ایران به طور یکجانبه از توافق هسته ای خارج شد و تحریم های اقتصادی علیه صنایع و مقامات مهم این کشور اعمال کرد. تحلیل گران و ناظران سیاسی این نگرانی را مطرح کردند که ترامپ در هفته های آخر کار دولت خود اقدامات بیشتری برای ایجاد بی ثباتی در رابطه با ایران و متحدان آن در خاورمیانه انجام و دولت بایدن را در موقعیت دشوارتری قرار دهد. تونی بلینکن، نامزد بایدن برای سمت وزیر امور خارجه، در ماه اوت به رهبران امنیتی جهانی گفته بود امیدوار است ایالات متحده بتواند توافق نامه هسته با ایران را «مستحکم تر و برای زمانی طولانی تر» تجدید کند.

پارسی گفت که بایدن «برای صلاح ایالات متحده» باید خیلی سریع دیپلماسی را آغاز کند، تحریم ها را برچیند و به توافق هسته ای بازگردد. او افزود که مقامات آمریکایی و ایرانی امیدوار بودند بتوانند درباره باقی مسائل مانند موشک های بالستیک و سیاست های منطقه ای گفت و گو کنند، اما ترور روز جمعه چشم انداز این مساله را دشوارتر کرد: «احتمال اینکه ایرانی ها بتوانند به مصالحه و تعامل روی خوش نشان دهند، به شدت کاهش یافته است.»

نه ترامپ و نه بایدن هیچ کدام به طور مستقیم درباره ترور فخری زاده اظهارنظر نکردند و رئیس جمهوری جمهوری خواه تنها نوشته یوسی ملمان، نویسنده اسرائیلی، را مبنی بر اینکه « مرگ دانشمند یک ضربه بزرگ روانی و حرفه ای به ایران است» دوباره توئیت کرد.

مقامات ارشد فعلی و پیشین ایالات متحده آشکارا نگرانی خود را درباره این اتفاق اعلام کردند. جان برنان، مدیر پیشین سیا، حمله را «عملی جنایتکارانه و بی محابا خواند و در توییتی نوشت: «عاقلانه خواهد بود اگر رهبران ایران منتظر بازگشت رهبری مسئول آمریکایی به صحنه جهانی بمانند و در برابر اصرار به پاسخ گویی فوری به مجرمان این اتفاق، مقاومت کنند.»

سناتور دموکرات کریس مورفی هم گفت هر بار که آمریکا یا یک متحد آن یک رهبر خارجی را در خارج از اعلام جنگ ترور می کنند، این تاکتیک را به یک ابزار عادی کشوری تبدیل می نمایند.

آرون دیوید میلر، از اعضای ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی، هم به این مساله اشاره کرد که ترور در یک زمان پر تنش رخ داده است.

طبق گزارش رسانه های آمریکایی، ترامپ اواسط ماه نوامبر از مشاوران ارشد خود گزینه هایی را برای ضربه زدن به مرکز تحقیقات هسته ای ایران در نطنز خواستار شده بود. سخنگوی دولت ایران در آن زمان درباره «واکنشی دندان شکن» در صورت حمله به ایران هشدار داد.

میلر به الجزیره گفت: «از حالا تا شروع دولت بایدن، به دلیل نگرانی ایران درباره حمله یک جانبه توسط ترامپ به نطنز، آنها واقعا گزینه های اندکی برای اقدام تلافی جویانه دارند. اسرائیلی ها احتمالا اینطور برآورد کرده اند که اکنون بهترین زمان برای انجام کارهایی از این دست است. احتمالا شاهد کنار هم چیده شدن مجموعه ای از عوامل خواهیم بود که می توانند تنش ها را در چند ماه آینده به شدت افزایش دهند.»

در حالی که ترور دکتر فخری زاده از نظر بسیاری شوکه کننده بود، نادر هاشمی، رئیس مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشکده مطالعات بین الملل دانشگاه دنور، معتقد است که این اتفاق در «یک الگوی از پیش تعیین شده» می نشیند: «این، الگوی تلاش دولت ترامپ برای به زانو درآوردن ایران، احتمالا براندازی جمهوری اسلامی و فلج کردن آن از طریق اعمال مجازات حداکثری است.» او ترور دکتر فخری زاده را مشابه ترور سردار قاسم سلیمانی توسط آمریکا دانست و گفت: «آن زمان تقریبا شاهد شروع جنگ بین ایران و آمریکا بودیم. این مساله مذاکرات آتی ایالات متحده و ایران را بسیار دشوارتر خواهد کرد و موضوع دقیقا همین است.»

منبع: الجزیره / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34