محدودیت های ابزارهای حمله هوایی ایران

نویسنده: روبرت ژولدا

دیپلماسی ایرانی: دکترین نظامی ایران، از جمله فلسفه بازدارندگی اش، بیشتر بر ابزارهای هوایی، از جمله موشک های بالستیک و کروز، همچنین راکت های توپخانه ای تاکتیکی و هواپیماهای بدون سرنشین انتحاری (kamikaze) که به کلاهک های کوچک انفجاری مسلحند، متمرکز است. این ابزارها جبرانی برای ناکارمدی و ضعف معمول تهران در سامانه های پیشرفته هوایی است، همانند هواپیماهای جنگی که در فضای هوایی محافظت شده توسط دشمنان ایران با دشواری کار می کنند. ایران در ارسال جت های جنگنده منسوخش به فضای هوایی دشمن در مواقع جنگی نیز ناکارا عمل خواهد کرد، چرا که آنها به راحتی رهگیری می شوند. بنابراین گزینه اصلی ایران در حال حاضر استفاده از ابزارهای هوایی است.

راهبرد دیگر ایران – که مهمترین برتری اش بر دشمنان نیز محسوب می شود – این است که این ابزارها می توانند به طور غیر مستقیم توسط گروه های نیابتی از خاک کشور دیگر مورد استفاده قرار گیرند. این اساسی ترین جزء فلسفه نظامی ایران است که اجازه می دهد درگیری هایی پایین تر از آستانه یک جنگ تمام عیار، عملیاتی شوند.

با حمله به اهداف متنوع، همانند تاسیسات آرامکو، تهران می تواند یک پیام سیاسی قدرتمند بفرستد و با به رخ کشیدن ناتوانی عربستان در حفاظت از دارایی های کلیدی همانند فرودگاه های بین المللی و زیرساخت های انرژی، دشمن خود را سرافکنده کند. این راهبرد همچنین به ایران اجازه حمله به ایالات متحده را نیز می دهد، مثل حمله به نیروهای آمریکایی در پایگاه عین الاسد.

با این حال، این ابزارها در یک رویارویی نظامی باز برای ایران یک پیروزی را به ارمغان نمی آورند یا حتی اجازه بهره برداری از مزایای راهبردی ویژه را نیز نمی دهند. مثلا موشک های بالستیک دوربرد ایرانی را در نظر بگیرید که هم اکنون در عراق، سوریه و یمن مورد استفاده قرار می گیرند. ایران حداقل دو حمله بزرگ علیه داعش (ISIS) انجام داد. یک سال بعد، ایران هفت موشک کوتاه برد فتح 313 را علیه مواضع کردهای عراقی به کار گرفت. هر چند این عملیات توانایی ایران برای حمله و تحمیل برخی خسارت ها را نشان می دهد اما آنها نتوانستند توازن راهبردی را به نفع تهران دگرش دهند.

دقیق ترین ارزیابی از توانایی های واقعی حمله ای ایران  را می توان در جنگ یمن دید که در آنجا انواع مختلفی از موشک ها به وفور توسط حوثی ها مورد استفاده قرار گرفته اند. به گفته عربستان سعودی از سال 2015 تا به حال، 313 موشک بالستیک و 357 پهپاد رهگیری شده اند. برخی از آنها در عربستان منفجر شده اند اما تلفات یا خسارات اندکی بر جای گذاشته اند. در دو حمله – یکی در سپتامبر 2015 و دیگری در دسامبر 2015 که به ترتیب 60 و 100 سرباز کشته شدند – از موشک های بالستیک تاکتیکی توچکا استفاده شد که اساسا موشک های ایرانی نیستند. به علاوه نه ایران و نه متحدان یمنی نتوانستند در زیر ساخت های انرژی یا صادرات نفت عربستان سعودی اختلال بلندمدت بیافرینند. در فرودگاه های عربستان نیز هیچ اختلال قابل ملاحظه ای رخ نداد. حمله به آرامکو استثنا بود اما بازهم تولید نفت ریاض طی چند هفته به حالت عادی بازگشت.                    

آنها لزوما برای یک جنگ تمام عیار کافی نیستند یا حتی نمی توانند به شکل قابل ملاحظه ای توازن راهبردی را به نفع تهران دگرش دهند.

این موضوع در مورد پهپادهای ایرانی که آزادانه در یمن مورد استفاده قرار می گیرند نیز صادق است. هر چند پیروزی های تاکتیکی گزارش شده است. با این حال، این پیروزی های تاکتیکی لزوما به منافع راهبردی ختم نشده اند. موقعیت قدرتمند فعلی حوثی ها در یمن – پس از پنج سال جنگ – اساسا نتیجه ضعف نظامی سعودی ها و قدرت خود حوثی هاست، بیش از آنکه به حملات موشکی و راکتی عرضه شده توسط ایران مربوط باشد.

موشک های کروز نیز داستان مشابهی دارند. امروزه موشک های کروز ابزاری مهم برای بسیاری از کشورها هستند. ایران نیز سامانه های مختلفی را توسعه داده که بسیاری از آنها بر مبنای فناوری چینی است. یکی از این موشک ها، که در سال 2006 توسط حزب الله پرتاب شد، تخریب قابل ملاحظه ای بر "آی اس ان هانیت" اسرائیل تحمیل کرد. ده سال بعد حوثی ها کشتی HSV-2 اماراتی را در سواحل یمن غرق کردند. اما در سال های اخیر فناوری تکامل یافته و بسیاری از کشتی های جنگی مدرن به سامانه های خود – محافظتی مجهز شده اند که می توانند موشک ها را رهگیری و منهدم کنند. در سال 2016، دو ناوشکن هدایت شونده ایالات متحده،Mason  و  Nitze، از خود در برابر چندین موشک ضد کشتی که از یمن شلیک شد، محافظت کردند.

سکوهای ضد کشتی ساحلی ایران نیز به خوبی در برابر تهدیدات هوایی محافظت نمی شوند و برخی از آنها را می توان توسط موشک هایِ دوربرد هوا به زمین دشمن از بین برد. از آنجایی که واحدهای ایرانی متحرک اند و پنهان می شوند، احتمال اینکه بتوان همه آنها را از بین برد، کم است. با این حال تخریب آنها امکان پذیر است.

اگر تحریم تسلیحاتی سازمان ملل در ماه اکتبر برداشته شود، ایران این فرصت را خواهد داشت تا برخی از فناوری های به شدت پیچیده و دقیق را خریداری کند. دستیابی به این فناوری ها می تواند توان ایران را چند برابر کند. از جمله اینها، سامانه های بهبود یافته مکان یابی برای موشک ها (رادار فعال یا مادون قرمز)، موتور های تقویت شده، زیر اجزای الکترونیکی نسل تازه یا جستجو کننده های چند حالته مدرن هستند. آنها همچنین شامل فناوری هایی است که به ایران اجازه می دهد راکت های توپخانه ای غیر هدایت شونده را به موشک های هدایت شونده تبدیل کند.

هر چند صنعت دفاعی ایران در حال حاضر روی چنین فناوری هایی کار می کند، با این حال، فناوری های خارجی یک جهش کوانتومی رو به جلوست. با این وجود، بنا به دلایلی، از جمله تحریم های ایالات متحده و اینکه کشورهای کمی این فناوری ها را در اختیار دارند، یافتن یک عرضه کننده، به غیر از چین و روسیه، برای ایران دشوار خواهد بود.

نادیده گرفتن پتانسیل مرگبار ِابزارهای حمله هوایی ایران اشتباه است. با این حال، این فرضیه که آنها کاملا کارا هستند و همواره می توانند توازن راهبردی بیافرینند، درست نیست. این سامانه ها نه یک ابزار جادویی و نه یک سلاح نهایی هستند. آنها می توانند بر یک سطح تاکتیکی از یک درگیری با شدت پایین تاثیر بگذارند، دشمنان ایران را آزار دهند و هزینه های نظامی، اقتصادی و سیاسی یک جنگ را افزایش دهند. با این حال، آنها لزوما برای یک جنگ تمام عیار کافی نیستند یا حتی نمی توانند به شکل قابل ملاحظه ای توازن راهبردی را به نفع تهران دگرش دهند.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11