برای پایان دادن به مناقشه بر سر دو سایت مورد ادعا
چرا ایران اجازه بازرسی به آژانس نمی‌دهد؟
نویسنده: جاوید منتظران، کارشناس حقوق بین الملل
دیپلماسی ایرانی: شورای حکام آژانس در قطعنامه‌ای که در روز جمعه ۳۰ خرداد 1399 که برای اولین بار بعد از توافقنامه برجام به دلیل عدم اجازه ایران به بازرسی آژانس از دو سایت مورد مناقشه مصوب کرد از ایران خواست که به تعهدات خود در چارچوب توافقات پادمانی ان پی تی و همچنین پروتکل الحاقی عمل کند. در مقابل کاظم غریب آبادی، نماینده دائم ایران در آژانس انرژی اتمی در واکنش به تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس، اشاره داشت که این قطعنامه موجب ترغیب ایران به ارائه دسترسی به آژانس بر اساس ادعاهای واهی و بی‌اساس نمی‌شود و جمهوری اسلامی ایران قطعنامه مزبور را کاملاً رد می‌کند و اقدام مقتضی و مناسب را در واکنش به آن اتخاذ خواهد کرد.
با گذشت چند هفته از تصویب قطعنامه مذکور و عدم اجازه ایران به بازرسی از سایت‌های مورد اشاره در قطعنامه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اظهاراتی تهدیدآمیز خطاب به ایران گفته است: «مسئله دسترسی آژانس به دو مرکز هسته‌ای که آژانس خواستار بازدید آنهاست، باید زودتر حل‌وفصل شود و این مسئله کنار گذاشته نمی‌شود و ضرب‌الاجلی برای ایران وجود ندارد ولی اگر تا پایان جولای (دهم مرداد) به این دو سایت دسترسی نداشته باشیم، بد خواهد شد.»
با نظر به مفاد قطعنامه شورای حکام و درخواست از ایران برای همکاری کامل و شفاف‌سازی برای صحت و سقم اعلامیه‌های ایران تحت توافقات پادمانی و پروتکل الحاقی ازجمله عدم دسترسی به دو محل خاص و در مقابل با توجه به نوع واکنش تند و صریح ایران نسبت به رد این قطعنامه، سؤالی که اکنون در اذهان بسیاری از متفکران داخلی و بین‌المللی ایجاد شده، این است که چرا با وجود این که طرف‌های غربی سعی دارند از این وضعیت پیش‌آمده برای اتهام و اجماع علیه ایران استفاده کنند و ایران را به استناد عدم بازرسی از دو سایت مزبور تحت فشار بگذارند و از سوی دیگر با توجه به اینکه ایران مطابق با فتوای رهبر معظم انقلاب، بر حرام بودن، تولید، تکثیر، انباشت و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی تأکید دارد و چیزی برای پنهان کردن ندارد، بااین‌حال چرا ایران اجازه دسترسی به دو سایت مورد مناقشه با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای را نمی‌دهد تا به‌نوعی به این مناقشه علیه خود پایان دهد؟
برای رسیدن به پاسخ احتمالی به این سؤال، به چند موضوع و نکته مرتبط با مسئله بازرسی‌ها می‌توان اشاره داشت:
- نکته اول اینجاست که با مرگ یوکیو آمانو و انتصاب رافائل گروسی به‌عنوان مدیرکل جدید آژانس، به‌مرور جنس گزارش‌ها و رفتارهای آژانس در برابر ایران، رنگ و بوی سیاسی و غیر فنی گرفته است. شواهد نشان می‌دهد که آژانس در مقابله با پرونده هسته‌ای ایران با بزرگ‌نمایی موضوعات عادی نظیر منع ایران از ورود بازرس مشکوک و پذیرش ادعاهای بی‌اساس صهیونیست‌ها در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده ایران و متعاقب آن برگزاری جلسات شورای حکام آژانس پیرامون این قبیل موضوعات که از طریق تعاملات عادی و روتین ایران و آژانس قابل گفت وگو و حل بوده است و نباید به اطلاعات به‌دست‌آمده از طریق فعالیت‌های جاسوسی و یا ادعایی که از طریق منابع غیر موثق به‌دست‌آمده، استناد می‌کرد، مجموعه این رفتارهای آژانس برای ایران حکایت از این دارد که این نهاد رفتاری خلاف عرف حقوقی و سیاسی داشته و اصطلاحاً به روال حقوقی و دیپلماتیک جاری پایبند نبوده است. مسائلی که مجموعاً ایران را به این نتیجه رسانده که لازم است مقداری از روند همکاری‌های خود را با آژانس کاهش دهد و از ورود بازرسان این نهاد که پیش از این هر زمان خواسته‌اند از مراکز هسته‌ای ایران بازدید کرده‌اند، به دو سایت مورد مناقشه جدید جلوگیری کند.
- یکی دیگر از دلایل این است که ایران از زمان اجرایی شدن برجام در سال ۲۰۱۶ همواره همکاری بالایی با آژانس اتمی برای اجرای نظارت‌ها و راستی آزمایی ها داشته است. در واقع ایران تنها کشوری است که میزبان بیشترین بازرسی‌های آژانس بوده است. بر این اساس مسئله دسترسی به این دو سایت که محور گزارش مدیرکل آژانس و قطعنامه شورای حکام را تشکیل می‌دهد چون‌که مربوط به بیش از ده سال پیش بوده که پرونده آن نیز با برجام بسته شد، لذا درخواست بازدید از این دو سایت ماهیتی کاملاً غیر اضطراری و غیر فنی برای آژانس دارد.
- نکته دیگر مرتبط با ذهنیت ایران از برخی بازرسان آژانس به‌عنوان جاسوسان ِبازرس است. ایران معتقد است که برخی از این بازرسان همواره با گزارش‌های مغرضانه خود، یکی از ابزارهای در اختیار غرب در روند بحران سازی پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در گذشته بوده‌اند. در این میان گزارش‌هایی نیز در خصوص خرابکاری‌های هسته‌ای برخی از بازرسان در ایران و دیگر کشورها منتشر شده که در این نوع برداشت ایران نقش داشته است. بازرسانی که به اذعان مقامات آمریکایی به‌عنوان ابزارهای اطلاعاتی ایالات‌متحده عمل می‌کردند، چنانچه در سال 1391 «جی کارنی»، سخنگوی وقت کاخ سفید اشاره کرد که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چشم‌های ما هستند. تا جایی که واشنگتن با استفاده از همین بازرسان آژانس به اطلاعات ذی‌قیمتی از وضعیت نظامی عراق پیش از حمله به این کشور دست‌یافته بود.
- دلیل دیگر به تجربه ایران در مقابل آژانس بازمی‌گردد. روند بازرسی‌ها و درخواست‌های آژانس از ایران، مسئولین تصمیم گیر و تصمیم‌ساز ایران را به این نتیجه رسانده که اعطای دسترسی به دو سایت مورد مناقشه، پایان‌بخش ادعاهای آژانس نخواهد بود. در این میان این احتمال وجود دارد که اگر ایران به خواسته بازرسان آژانس که از روی ادعاهای صهیونیست‌ها شکل‌گرفته رضایت دهد، آن‌وقت این خواسته‌ها تمامی نخواهند داشت و این احتمال وجود دارد که صهیونیست‌ها، با یک گزارش کذب دیگر به آژانس، بهانه تقاضای بازرسی از دیگر مکان‌های استراتژیک ایران را به این نهاد دهند و ایران نیز درگیر جواب دادن به هزاران سؤال و درخواست نامربوط آژانس می‌شود، کما اینکه درگذشته نیز بازرسان آژانس در مأموریت‌های بازرسی خود در ایران، عمدتاً، درخواست‌های بازدید از مراکز حساس جمهوری اسلامی را طلب می‌کردند که البته نتیجه بازرسی‌های این افراد نیز عمدتاً از مراکز اطلاعاتی غرب و رژیم صهیونیستی سر درمی‌آورد.
- نکته قابل توجه دیگر این می‌تواند باشد که ایران از آنجا که از سال 2003 به عنوان کشور عضو «ان.پی.تی» بوده، با هدف نشان دادن اینکه صرفاً برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز را دنبال می‌کند پروتکل الحاقی آژانس را امضاء کرده، اما چون این پروتکل به تصویب مجلس ایران نرسیده، به نظر می‌رسد که به لحاظ حقوق بین‌الملل تعهدی نسبت به اجرای آن ندارد، با این حال ایران از زمان اجرایی شدن توافقنامه برجام و مطابق با آن، پروتکل الحاقی را به‌صورت داوطلبانه اجرا می‌کند و نظام بازرسی‌های آن را پذیرفته است. لذا طبق تعهدات ایران و مقررات بین‌المللی، از منظر ایران آژانس حق ندارد تقاضای بازدید از سایت‌هایی غیر از سایت‌های فعال هسته‌ای ایران را داشته باشد و در این میان اگر ایران به‌صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرا کرده و نظام بازرسی‌های آن را پذیرفته است، به این معنی نیست که آژانس حق و حقوقی همیشگی در این زمینه دارد، درحالی‌که هیچ تعهدی حقوقی برای ایران برای اجابت درخواست‌های نامحدود بازدیدی آژانس وجود ندارد.
نظر شما :