سیاست روسیه در قبال ایران به چالش کشیدن آمریکاست (بخش سوم)

نویسنده: وایتولد رادکیِویچ

دیپلماسی ایرانی: روابط روسیه با ایران عمدتا مبتنی بر ملاحظات ژئوپلیتیک است. نخبگان حاکم در روسیه ایران را یک شریک دشوار، اما ضروری می دانند. پایه و اساس مشارکت استراتژیک روسیه و ایران، منافع مشترک هر دو کشور در کاهش قدرت و نفوذ آمریکا هم در خاورمیانه و هم در سراسر جهان است.

روابط روسیه با ایران در بستر سیاست های روسیه در خاورمیانه

روابط سیاسی بین روسیه و ایران در نتیجه منافع مشترک و متناقض آنها در هم تنیده است. در حال حاضر از دیدگاه مسکو، منافع مشترک بر تضاد منافع غالب است. روسیه و ایران در زمینه محدودسازی حضور و نفوذ ایالات متحده در منطقه و پیروزی نهایی دولت بشار اسد در جنگ داخلی سوریه و مشروع سازی دولت او در فضای بین المللی منافع مشترکی دارند. با این حال، اتحاد ایرانی-روسی حتی در سوریه عنصر رقابت را از منظر نفوذ بر دولت اسد در موارد اختلاف نظر تاکتیتی، از بین نبرده است. در نهایت، فعلا به نظر می رسد که دو طرف همکاری در سوریه را ناگزیر می دانند.

آنچه روابط روسیه و ایران را پیچیده می کند، روابط آنها با دیگر بازیگران بزرگ در صحنه سیاسی خاورمیانه است. ایران به طور فعالانه با اسرائیل درگیر است و این درگیری خسارت های گسترده ای برای هر دو طرف در بر داشته. این درگیری در حقیقت در حال حاضر در اراضی سوریه نیز در جریان است. ایران همچنین در رقابت ایدئولوژیک و ژئوپولتیک با عربستان سعودیست؛ کشوری که از حمایت اکثریت پادشاهی های سعودی در منطقه خلیج فارس برخوردار است. روسیه هم به نوبه خود به حفظ روابط حسنه با اسرائیل و تقویت روابط با عربستان سعودی تمایل دارد. به طور عمده، روسیه سعی کرده روابط خوبی با همه بازیگران اصلی در منطقه داشته باشد و در درگیری ها و مناقشات میان آنها بی طرف بمانند. البته مورد مستثنی در این میان درگیری سوریه بوده است. روسیه آشکارا اعلام کرده که در درگیری های شیعه و سنی طرف هیچ کدام را نمی گیرد و از نمایندگان هر دو شاخه اسلام خواسته با گفت و گو، در صدد یافتن یک راه مصالحه برآیند. روسیه به طور مشابه، از رقابت های سعودی-ایرانی در خلیج فارس فاصله گرفته و از دو طرف خواسته از طریق ایجاد یک ساز و کار گفت و گوی منطقه ای که همه طرفین درگیر را شامل شود، به تنش ها پایان دهند.

روسیه در جنگ بین اسرائیل و ایران هم موضع بی طرفی اتخاذ کرده است. روسیه در پاییز سال 2015 پس از مداخله نظامی در سوریه، پیشنهاد اسرائیلی برای ایجاد ساز و کاری برای جلوگیری از حوادث ناخواسته بین نیروهای نظامی را پذیرفت. این مساله سبب شد نیروهای اسرائیلی بتوانند بدون مخاطره تبدیل شدن به هدف سامانه های دفاع هوایی روسی مستقر در سوریه حملات هوایی خود را انجام دهند. روسیه همچنین سعی کرد درخواست اسرائیل مبنی بر کاهش حضور ایرانی در مناطق نزدیک به اسرائیل را مد نظر بگیرد. در تابستان 2017 که روسیه از عملیات دولت سوریه علیه نیروهای شورشی مخالف بشار اسد در منطقه پشتیبانی کرد، به اسرائیل اطمینان داد که این عملیات تنها تا نزدیکی مرز خواهد بود. با این حال، رسانه های اسرائیلی از روسیه به دلیل عمل نکردن به این وعده انتقاد کردند.

اگرچه روسیه از یک جهت حملات هوایی اسرائیلی در سوریه را تحمل کرده، اما از جهتی دیگر فضای عملیاتی آنها را به شدت محدود ساخته است. این مساله به ویژه در سپتامبر 2018 در جریان حمله هوایی اسرائیل و زمانی آشکار شد که دفاع هوایی سوریه به اشتباه یک فروند هواپیمای نظامی روسی را هدف گرفت. روسیه اسرائیل را در این حادثه مقصر دانست و از آن خواست شمار حملاتش در سوریه را کاهش دهد و همچنین به سوریه استقرار سامانه دفاع هوایی پیشرفته «اس-300» را پیشنهاد کرد؛ تحویل این سامانه تا پیش از حمله به دلیل خواسته های اسرائیل به تعویق افتاده بود.

بستر ترکی نیز در روابط روسیه با ایران تاثیرگذار بوده است. از سال 2016 یک ساز و کار سه جانبه میان روسیه، ایران و ترکیه با هدف هماهنگ سازی اقداماتشان سوریه در جریان بوده است. اگرچه اهداف روسیه در سوریه بیشتر با اهداف ایران هماهنگ است تا ترکیه، اما مواردی هم بوده که روسیه با ترکیه و علیه ایران همکاری کرده اند (هر سه کشور در سوریه حضور نظامی دارند و در حالی که ایران و روسیه از دولت بشار اسد حمایت می کنند، ترکیه با اسد مخالف و خواستار ایجاد یک منطقه حائل در سوریه تحت کنترل یگان های مخالف اسد است). با این حال، روسیه از زمان تجدید عملیات در ادلب سوریه در دسامبر 2019 پس از آنکه ترکیه نتوانست به وعده خلع سلاح گروه های اسلام گرای افراطی عمل کند، نه تنها با ارتش سوریه بلکه با شبه نظامیان شیعه تحت حمایت ایران وارد همکاری شد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: مرکز مطالعات شرق / مترجم: طلا تسلیمی