آیا کروناویروس برای تعادل آفرینی اقتصاد بین‌المللی طراحی شده است؟
فرضیه تعادل‌سازی کرونا در جمعیت و اقتصاد جهانی
نویسنده: اسلام ذوالقدرپور، دانشجوی دوره دکتری سیاستگذاری عمومی
دیپلماسی ایرانی: بخش عمده‌ای از هر سیاستگذاری عمومی دارای انگاره‌های ذهنی طراحان سیاستگذاری است که در محیطی جمعی یا همان مرکز گفت وگوی سیاستگذاری به بحث و مذاکره گذاشته شده و در نهایت یک سیاستگذاری مبتنی بر مشارکت همگانی و دستجمعی برای حل یک معما یا بحران، تدوین و اجرایی میشود در حالی که عامه شهروندان هیچ آگاهی از این سیاست‌ها ندارند.
بسیاری از شهروندان در سراسر جهان معتقدند که پشت هر سیاستی، یک نیت و هدف پنهان، رازآلود و در نهایت اقتصادی و سیاسی قدرت‌طلب نهفته که ابزاری است در خدمت سیاستگذاران جویای قدرت و جاه‌طلبی که همواره اصل انسانیت در اولویت سیاست‌های خود قرار نمی‌دهند! پیچیدگی عجیب برخی سیاستگذاری‌ها چنان است که شهروندان را به شک و تردید می‌اندازد که هدف و نیت اصلی سیاستگذار و سیاست اجرایی چیست؟ این پیچیدگی چنان بر شرایط زیست جامعه تأثیرگذار است که شهروندان را در تشخیص حوزه سیاست‌ها نیز به اشتباه می‌اندازد و سیاست اجرایی در حوزه سلامت را به سیاستگذاری حوزه نظامی و سیاسی برچسپ کرده و بازتابی بسیار متفاوت از سیاستگذاری در اذهان عموم شهروندان شکل می‌گیرد.
یکی از بحث برانگیزترین و حساس‌ترین حوزه‌های سیاستگذاری عمومی که همیشه شهروندان نیز به شدت از آن ناراضی هستند را می‌توان سیاستگذاری رفاه و سلامت دانست که خود بر دو حوزه اقتصادی و بهداشت و درمان استوار است. بسیاری از مسئولین، کارشناسان و حتی سیاستگذاران اعتقاد دارند که سیاستگذاری رفاه و سلامت از یکدیگر جداست و 2 حوزه سلامت و رفاه اقتصادی را دربرمی‌گیرند. اما باید به صراحت گفت که وابستگی و همسازی شدیدی میان رفاه اقتصادی و سلامت جامعه و شهروندانش برقرار است که سیاستگذاری رفاه و سلامت را در یک بسته سیاستی قرار می‌دهد. رفاه شهروندان و سلامت آنان دارای یک همپوشانی است که در صورت ضعف سیاستگذاری در هر کدام از این دو بخش، بخش دیگر نیز دچار ضعف و ناکارآمدی خواهد شد. جلوه‌های وابستگی متقابل این سیاستگذاری را می‌توان در رفاه شهروندان، هزینه سلامت شهروندان که بخش عمده‌ای از هزینه رفاه را شامل میشود، تامین اجتماعی و سلامت شهروندان، درمان و نگهداری سالمندان، کنترل جمعیت، کاهش یا افزایش جمعیت و ... که هر کدام دارای ابعاد همزمان و همپوشان سلامت و رفاه هستند، مشاهده کرد.
طی چند دهه اخیر بسیاری از کشورهای جهان با یک چالش بزرگ به عنوان "سالمندی و هزینه رفاه سالمندان" درگیر بوده‌اند و بخش مهمی از سیاستگذاری عمومی اغلب کشورها به سیاستگذاری حوزه سالمندی معطوف بوده است. اساساً کانون بی‌ثباتی اقتصادی آینده و چالش هر سیاستگذاری عمومی در همه ابعاد و حوزه‌ها (رفاه، اقتصاد، بهداشت و سلامت، ...) توجه به مسئله سالمندان و هزینه تامین سلامت و رفاه اقتصادی آنان خواهد بود، زیرا هر برنامه توسعه‌ای دارای مولفه‌های چالش رسیدگی و تأمین سالمندان است. ظهور و شیوع فراگیر کروناویروس (کووید 2019) در سراسر جهان به عنوان یک بیماری بسیار خطرناک، مهاجم و کشنده که بیشتر به تهدید سالمندان و مرگ آنان متمرکز است، بار دیگر سیاستگذاران را به اهمیت سیاست‌های رفاه و سلامت به خصوص در قشر سالمندان متوجه ساخته است.
در حالی که دنیا سرگرم مبارزه با تهاجم فراگیر و کشنده کروناویروس بود، فرضیه‌های مختلف در زمینه عوامل ظهور این اپیدمی جهانی مطرح شد، حدس‌ها و فرضیه‌هایی که این بیماری را، حمله بیوتروریسمی، فرار ویروس طی تحقیقات علمی، بیماری صرفاً طبیعی، الگوی نابسامان و عجیب غذایی شهروندان چین و ... معرفی کردند که هر کدام نیز دارای طرفداران و مخالفین بسیاری هستند. اما یک فرضیه نسبتاً کم پوشش در افکار عمومی که برخی ریشه‌های قرون وسطایی اروپا نیز دارد، فرضیه تعادل‌سازی کروناویروس است. این فرضیه دارای ابعاد مختلفی است که نیاز به بررسی بیشتر دارد:
یکم- پیشینه بیماری‌های تعادل‌ساز: پیشینه فرضیه تعادل‌آفرینی کروناویروس را می‌توان در نظرات پراکنده‌ای که پیرامون بیماری‌های واگیر جهانی مانند طاعون، وبا و ... مطرح شده‌اند، مشاهده کرد.
یکی از برجسته‌ترین فرضیه‌های تعادل آفرینی بیماری را به طاعون و فراگیری جهانی آن در مرگ گسترده شهروندان طی قرن‌های (۱۴، ۱۵ و ۱۸میلادی) نسبت می‌دهند که به علت افزایش جمعیت، بسیاری از کشورها برای تأمین منابع اقتصادی و حتی تأمین غذای شهروندان خود عاجز بودند.
این فرضیه به خاطر برخی نارضایتی شدید شهروندان از حاکمان در عدم توانایی تأمین رفاه و حداقل امکانات زیستی آنان، در جامعه منتشر شده و طاعون با نام "مرگ سیاه" را معمولاً به عنوان یک دست نامرئی و الهی برای رفع مشکل اقتصادی در اذهان عمومی جامعه مطرح می‌ساختند که دارای جلوه هایی از عذاب الهی و همزمان ناکارآمدی حاکمان در تأمین نیازهای شهروندان بوده است.
دوم- بیماری تعادل‌ساز با هدف تروریستی و نظامی: بسیاری حدس و گمان در مورد تروریستی بودن بیماری‌ها در تاریخ بشریت، موجب طرح فرضیه‌هایی در مورد بیوتروریسم و نیات نظامی پشت‌پرده ظهور بیماری‌های واگیر و کشنده مانند: طاعون، ابولا، سارس و حتی ایدز، ... و اکنون کروناویروس شده است. توانایی بالقوه برخی قدرت‌های بزرگ جهانی در ایجاد موج‌هایی از بیماری‌های کشنده جهانی در طی سده‌های گذشته و به‌خصوص یک قرن اخیر منجر به تقویت فرضیه‌هایی در مورد نقش و نیت نظامی دولت‌ها در ظهور و گسترش بیماری‌های واگیر و کشنده در سطح جهان شده است که در بررسی علل این فرضیه نیز به تصمیم و نیت سیاستگذاران بیوتروریسم برای تضعیف یک رقیب یا دشمن از طریق جلوگیری از ازدیاد نسل و افزایش جمعیت با توسل به کاهش جمعیت رقیب یا دشمن به شیوه انتشار بیماری‌های واگیر برای نابودی جمعیت فعال و توانمند آنان و در نهایت کاهش قدرت نظامی آنان می‌رسیم.
سوم بیماری تعادل‌ساز جمعیتی: یکی از فرضیه‌هایی که در مورد بیماری‌های واگیر جهانی در افکار عمومی پیگیری میشود و البته دارای ده‌ها کتاب و مقاله و ... نیز هست، ایجاد بیماری واگیر و کشنده برای کنترل رشد جمعیت و بازآفرینی تعادل جهانی از این شیوه است.
برجسته‌ترین فرضیه‌ها در این مورد به بیماری ایدز اختصاص دارد که برخی از کارشناسان به خصوص در شرق معتقد بودند که این بیماری برای بیمار ساختن نسل جوان و میانسال فعال برخی کشورهای جهان سوم طراحی شده است تا از این طریق نیروی کار و جمعیت این کشورها کاهش داده شده و کنترل شود.
برخی موج‌های پرقدرت بیماری‌های واگیرِ جهانگیرِ کشنده طی قرن‌های گذشته به خوبی به تأیید این فرضیه پرداخته‌اند. بیماری واگیر طاعون در اروپای قرن ۱۷ و به خصوص در ایتالیا موجب کاهش شدید و شوک‌آور جمعیت این کشور و تأثیر منفی بر قدرت و نفوذ ایتالیا در نظام بین‌المللی گردید. 1
بیشتر فرضیه‌های تعادل‌سازی بیماری‌های واگیر مانند طاعون به برقراری تعادل جمعیتی و تعادل میان انسان و طبیعت پرداخته و افزایش جمعیت بشر را رویدادی زیان‌بار و خسارت‌آفرین برای تعادل دنیا و بیشتر از توان طبیعت برای ادامه حیات دانسته‌اند و به امید یک بیماری واگیر چون طاعون برای کاهش جمعیت و برقراری تعادل یا بازآرایی مجدد جهان متعادل بودند. این فرضیه بیانگر یک سیاستگذاری زیست محیطی و جمعیتی است که ریشه در برخی اندیشه‌های قرون وسطی در اروپا دارد. عصر کیمیاگرانی که تعادل عناصر را مورد چالش قرار می‌دادند.
این فرضیه که بخش مهمی از آن به عصر کیمیاگری و سخنان کیمیاگران در واکنش به پرسش شهروندان ساده آن دوران برمی‌شود، مبتنی بر پاسخ‌های کیمیاگران و برخی عالمان آن دوران بوده است که از رفع مشکلات و به‌خصوص فقر و نداری شهروندان ناتوان بودند. بنابراین فرضیه افسانه تعادل طبیعت به پاسخی آرمانی برای کیمیاگران و مدعیان دانش آن روزگار تبدیل شده بود.2
چهارم: کروناویروس سیاستگذاری برای بازآفرینی تعادل اقتصادی و اقتصاد سیاسی بین‌المللی: یکی از فرضیه‌های مهم در زمینه تعادل آفرینی بیماری‌های واگیر به نقش این بیماری‌ها در ایجاد تعادل اقتصادی کشورها و اقتصاد بین‌المللی مربوط میشود. این فرضیه را می‌توان یک رویکرد اقتصاد سیاسی بین‌الملل قلمداد کرد که البته برخی جلوه‌های عینی آن در آثار دانشمندان علوم سیاسی و اجتماعی قابل مشاهده هستند.
ریشه این فرضیه را می‌توان در نظریات نوسازی و به‌خصوص مبحث گسترده جمعیت و نرخ رشد جمعیت جستجو کرد که بسیاری از اندیشمندان این نظریه ازجمله توماس رابرت مالتوس به اصل کنترل جمعیت و کاهش جمعیت در کشورهای جهان سوم اعتقاد داشته و بخش مهمی از توصیه‌های اقتصادی آنان به سیاست‌های کاهش نرخ رشد جمعیت و کاهش جمعیت معطوف بوده است. به نحوی که مالتوس تنها راه تغییر شرایط زندگی مردم فقیر جهان سوم را کاهش نرخ تولد و کاهش جمعیت می‌دانست.
افزایش جمعیت در کشورهای جهان سوم که در دهه‌های میانی قرن بیستم اتفاق افتاده و بحران‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فراوانی را ایجاد کرد، در دهه‌های پایانی قرن بیستم منجر به تغییر سیاستگذاری‌های جمعیتی و اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان شد. کشورهایی که سیاست تک فرزندی (چین) یا دو فرزندی (ایران) و به طور کلی کنترل و کاهش جمعیت را در دستورکار اصلی سیاستگذاری عمومی خود قرار دادند.
سیاستگذاران این کشورها برای بهبود شرایط اقتصادی و تقویت رشد سریع و توسعه اقتصادی کشورهای خود، مدعی شدند که تعادل میان منابع کمیاب و محدود اقتصادی و جمعیت و نیازمندی جوامع، از بین رفته و برای بازگشت به وضعیت تعادل میان منابع محدود و نیازهای نامحدود، باید جمعیت را کاهش داد!
در واقع سیاستگذاران به جای طراحی سیاست‌های نوین برای رفع مشکلات اقتصادی و برقراری تعادل اقتصادی، به آسان‌ترین راهکار یعنی کنترل و کاهش نرخ رشد جمعیت متوسل شدند تا لازم نباشد سختی‌های بیشتری در سیاستگذاری برای نیل به تعادل را متحمل شوند.
یکی از مدعیان فرضیه تعادل‌آفرینی اقتصاد و جمعیت جهان با توسل به بیماری‌ها را می‌توان "جان کولمن" دانست که اصرار بسیاری بر سیاستگذاری " کمیته 300 یا کانون توطئه‌های جهانی" برای کاهش جمعیت کشورهای جهان سوم و به‌خصوص مرگ اجباری سالمندان و بیماران حتی از طریق ایجاد گرسنگی و بیماری‌های کشنده واگیر دارد و مدعی می‌شوند که: ((تا سال 2050 حداقل باید 4 میلیارد نفر از جمعیت مصرف‌کنندگان بی‌مصرف از طریق جنگ‌ها، سازمان دادن بیماری‌های واگیر زودکشنده و گرسنگی از میان برداشته شوند))3. این نویسنده حتی ادعا می‌کند که کمیته 300، سیاست کاهش جمعیت بی‌مصرف را در اروپای غربی، کانادا و ایالات متحده، زودتر از سایر نقاط جهان آغاز می‌کند.
در وضعیت کنونی و آنچه تاکنون از ظهور جهانی کووید 2019 و آمار آن در رسانه‌ها منتشر شده است، می‌توان فرضیه تعادل‌سازی کروناویروس در اقتصاد نابسامان دنیا را بار دیگر مورد توجه و بررسی قرار داد.
برای بررسی دقیق‌تر اثرگذاری کروناویروس بر تعادل اقتصادی جهان، نیاز به دادهها و اطلاعات ریز و درشت بسیار است که هنوز هم در بسیاری از کشورها محرمانه محسوب شده و کمتر منتشر شده‌اند. با این حال داده‌های اولیه که البته تاکنون نیز مورد تأیید مراجع صلاحیت‌دار بین‌المللی ازجمله سازمان جهانی بهداشت و همچنین نهادهای بهداشت و درمان بیشتر کشورهای جهان قرار گرفته است، بر این اصل اشاره دارد که: افراد سالمند، سالمندان مبتلا به دیابت، چاقی و مبتلایان به سایر بیماری‌ها، بیشترین موارد ابتلا و مرگ ناشی از کووید19 را به خود اختصاص داده‌اند.
وقتی به شرایط برخی از کشورهای درگیر کروناویروس نگاه کنیم، متوجه برخی مؤلفه‌های تعادل‌آفرینی کووید19 در این کشورها و بر مبنای تعادل جمعیت سالمند و بیمار با هزینه‌های اقتصادی سلامت و رفاه آنان طی سال‌ها و دهه‌های آینده خواهیم شد.
سن - جمعیت بالای 65 سال ایالات متحده آمریکا اتحادیه اروپا چین ژاپن
درصد جمعیت در سال 2010 13 درصد 17.5 درصد 8.2 درصد 22.6 درصد
درصد جمعیت در سال 2025 18.1 درصد 22 درصد 13.4 درصد 29.7 درصد
درصد جمعیت در سال 2030 19.8 درصد 23.8 درصد 15.9 درصد 30.8 درصد
درصد جمعیت در سال 2050 21.6 درصد 28.7 درصد 23.3 درصد 37.8 درصد
جدول پیش‌بینی جمعیت سالمندان در کتاب چشم انداز استراتژیک ـ آمریکا و بحران قدرت جهانی- زبیگنیف برژینسکی
۱- کروناویروس تعادل‌ساز در آمریکا: یکی از چالش‌های همیشگی سیاستگذاری عمومی آمریکا که اکنون در صدر جدول مبتلایان و کشته‌شدگان ناشی از شیوع کروناویروس است و بیشتر بر حوزه اقتصاد و سلامت متمرکز است، افزایش هزینه‌های نگهداری و رفاه سالمندان است. این هزینه‌ها که بار سنگینی بر دوش اقتصاد و همچنین شهروندان این کشور است، همواره یکی از بخش‌های سیاستگذاری اقتصاد، سلامت و تامین اجتماعی دولت‌های آمریکا از هر دو جناح بوده است.
هزینه نگهداری سالمندان آمریکا تنها در بخش بیمه پزشکی آنان (مدیکر) که مختص سالمندان ۶۵ سال و بالاتر است در سال ۲۰۱۰ که ۵۲۳ میلیارد دلار بود، در سال ۲۰۲۰ به ۹۳۲ میلیارد دلار می‌رسد.4 نکته بسیار جالب‌تر اینکه یکی از سرمایه‌گذاران اصلی بخش رفاهی ایالات متحده آمریکا، کشور چین است.5
ایالات متحده آمریکا در سال 2017 تقریباً 326 میلیون جمعیت داشته است که حدود 15.52 درصد از این جمعیت را سالمندان بالای 65 سال تشکیل داده و دولت آمریکا حدود 0.5 درصد از درآمد ناخالص داخلی این کشور را صرف هزینه تأمین سالمندان می‌نمایند.6
بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، جمعیت سالمندان بالای 65 سال آمریکا که در سال 2010 حدود 13 درصد و سال 2017 حدود 15.52 درصد بوده است، در سال 2025 به حدود 18.1 درصد می‌رسد، در سال 2030 به 19.8 درصد و در سال 2050 به 21.6 درصد می‌رسد که این روند پیر شدن جمعیت، هزینه‌های بسیار سنگینی را به اقتصاد این کشور و به‌خصوص بخش بهداشت، سلامت و رفاه سالمندی آمریکا تحمیل و مانند یک بحران بزرگ در اقتصاد آمریکا عمل می‌کند.7
با توجه به هزینه یک تریلیون دلاری ( از کل هزینه 2.2 تریلیون دلاری مقابله با پیامدهای کرونا) دولت ترامپ برای کمک یارانه نقدی کروناویروس به شهروندان آمریکا و بدون در نظر گرفتن آمار دقیق سن مبتلایان و جانباختگان کروناویروس در آمریکا که تاکنون منتشر نشده است، اگر روند کووید 19 بر اساس اطلاعات پزشکی و شواهد علمی موجود مبنی بر تلفات گسترده میان سالمندان (از 55 سال به بالا) باشد، می‌توان گفت این بیماری در آمریکا و به خصوص اقتصاد این کشور دارای یک ماهیت تعادل‌سازی بوده است.
مرگ بیش از 50 هزار نفر و ابتلای نزدیک به 900 هزار نفر شهروند آمریکایی تاکنون که بیشتر نیز از سالمندان این کشور هستند و برخی فرضیه‌های پزشکی مطرح شده حتی از سوی دولتمردان آمریکایی در مورد مرگ چند صد هزار آمریکایی را می‌توان یکی از جلوه‌های سیاستگذاری تعادل‌آفرینی جمعیت و منابع اقتصادی از مسیر سیاست ظهور کروناویروس قلمداد کرد که البته تعداد جانباختگان در موج اول اپیدمی کووید19 تاکنون حتی به یکصد هزار نفر هم نرسیده است.
۲- کروناویروس تعادل‌ساز در چین: کشور چین با دارا بودن جایگاه اول جدول جمعیتی جهان طی چند دهه اخیر و به عنوان کانون و مرکز ظهور بیماری واگیر کووید19 که به طرز مرموزی (اگر آمارهای این کشور را قبول نمائیم) اکنون در رتبه نهم جدول جهانی ابتلای کروناویروس قرار دارد، یکی از کشورهایی است که با مشکل افزایش جمعیت سالمند مواجه شده است.
چین در سال 2017 دارای جمعیت سالمند و سالخورده حدود 10.52 درصدی از کل جمعیت 1 میلیارد و 338 میلیون نفری این کشور بوده است یعنی حدود 141 میلیون سالمند در این کشور زندگی می‌کردند که خود موجب یک فشار سنگین هزینه‌ای بر اقتصاد چین شده است.8
وضعیت پیر شدن جمعیت برای چین که اکنون عنوان اقتصاد اول دنیا را دارد و به دنبال کسب جایگاه ابرقدرت اول نظام بین‌المللی است، می‌تواند پیامدهای ناخوشایند اقتصادی و سیاسی داشته باشد. روند پیر شدن جمعیت چین به نحوی است که جمعیت سالمند بالای 65 سال این کشور در سال 2010 که حدود 8.2 درصد بوده است در سال 2017 به 10.52 درصد رسیده، در سال 2025 به 13.4 درصد، در سال 2030 به 15.9 درصد و در نهایت در سال 2050 به حدود 23.3 درصد خواهد رسید. 9
آمار و پیش‌بینی‌های موجود به معنای شیب تند سالخوردگی و سالمندی جمعیت چین قلمداد میشود. این روند سالمندی می‌تواند یکی از موانع مهم افزایش، تثبیت و نمایش قدرت چین در اقتصاد و نظام بین‌المللی محسوب شود. در واقع چین طی 3 دهه آینده با یک جمعیتی حدود 327 میلیون سالمند در سال 2050 مواجه است که برابر با 81 درصد جمعیت کل آمریکا در همان سال، برابر 67 درصد جمعیت کل اتحادیه اروپا در همان سال و بیش از 3 برابر جمعیت کل ژاپن در همان سال است!
چنین آماری از بحران چالش‌برانگیز سالمندی در چین می‌تواند یک مؤلفه قابل قبول برای سیاستگذاری تعادل‌سازی جمعیت با راهکار ظهور بیماری واگیر و کشنده کروناویروس باشد که ظهور اولیه این بیماری در چین و شهر ووهان نیز فرضیه‌های سیاستگذاری نظامی و بیوتروریستی بودن این بیماری را در اذهان عمومی ایجاد کرده اما به صراحت می‌توان گفت که این بیماری که مؤلفه‌های طبیعی بودن بسیاری دارد، در صورت دست‌ساز بودن انسانی، بیشتر بر تعادل‌آفرینی اقتصادی متمرکز است.
بنابراین در صورتی که بخواهیم ظهور کروناویروس را یک سیاست طراحی شده به دست سیاستگذاران بدانیم، منافع بسیاری در راستای کاهش شدید جمعیت سالمندان و کاهش شدید هزینه‌های آنان نصیب کشور چین میشود. در واقع ظهور کووید19 بزرگ‌ترین و اثربخش‌ترین موج تعادل‌سازی جمعیت و منابع اقتصادی تا چند دهه آینده را برای چین به ارمغان خواهد آورد.
3- کروناویروس تعادل‌ساز در ژاپن: یکی از کشورهایی که به شدت از ظهور کووید 19 در هراس قرار گرفت را می‌توان ژاپن دانست که با توجه به نزدیکی جغرافیایی به کانون اصلی کرونا یعنی چین و البته چالش فراگیر سالمندی، آسیب‌پذیری بالقوه‌ای در برابر شیوع کروناویروس دارد.
یکی از بحرانی‌ترین شرایط جمعیت در جهان به کشور ژاپن مربوط است که سالمندان این کشور در سال 2017 در حدود 27.32 درصد جمعیت ژاپن را تشکیل داده‌اند. تأمین رفاه و بیمه سالمندی در ژاپن که از سن 60 سال به بالا را شامل می‌گیرد از کامل‌ترین بیمه‌های سالمندان بوده و هزینه‌های بسیاری برای دولت دارد.10
ژاپن با توجه به داده‌های آماری موجود، عنوان پیرترین کشور جهان را به خود اختصاد داده است. این کشور در سال 2010 دارای 22.6 درصد سالمند بالای 65 سال بوده، در سال 2017 سالمندان این کشور به 27.32 درصد رسیده و نرخ جمعیت سالمند ژاپن طبق پیش‌بینی‌های جهانی در سال 2025 به حدود 29.7 درصد، در سال 2030 به نرخ 30.8 درصد و در نهایت در سال 2050 به بیش از یک‌سوم جمعیت کل کشور یعنی 37.8 درصد خواهد رسید که یک فشار بسیار سنگین بر اقتصاد و دولت ژاپن خواهد بود.11
فرانسیس فوکویاما، اندیشمند ژاپنی‌الاصل اقتصاد سیاسی جهان، در سال 2011 و بعد از سونامی و زلزله بزرگ ژاپن که منجر به مرگ حدود 18 هزار نفر و ماجرای خرابی نیروگاه هسته‌ای فوکوشیمای ژاپن شد، در مقاله‌ای مدعی میشود که این خسارات به زودی جبران می‌شوند و این‌گونه تراژدی‌ها برای شهروندان ژاپنی رویه‌ای تکراری است. اما مسئله اصلی، بحران پیر شدن شهروندان و زوال جامعه ژاپن است که باید برای آن فکری شده و سیاستگذاری مربوطه از سوی رهبران ژاپن همراه با فداکاری شهروندان صورت گیرد. 12
ژاپن اکنون هم به عنوان پیرترین کشور جهان با سالمندی بیش از یک‌چهارم جمعیت خود مواجه است. هر چند به جهت برخی اقدامات اثربخش پیشگیرانه دولت و ظرفیت بهداشتی و درمانی کارآمد این کشور، ابتلای کووید19 در این کشور به نسبت دیگر کشورهای بزرگ جهان پائین‌تر و کنترل شده بوده به نحوی که این کشور هم‌اکنون در جایگاه 23 جدول جهانی کروناویروس قرار دارد. اما جمعیت سالمند و در معرض خطر ابتلای کووید19 در ژاپن در صورت شیوع اپیدمی کروناویروس می‌تواند سبب بروز یک تعادل‌سازی بسیار تأثربرانگیز، غم‌انگیز و ناخوشایند همراه با مرگ ده‌ها میلیون سالمند ژاپنی در این کشور شود.
کاهش سریع و گسترده جمعیت بسیار سالمند ژاپن به دنبال ظهور موج‌های متوالی کووید19 طی چند سال آینده و در نهایت در افق 2050 می‌تواند اقتصاد ژاپن را از فشار سنگین هزینه‌های تأمین رفاه و بیمه سالمندان نجات داده و در نهایت مجدداً یک کشور جوان و فعال را در افق میانه قرن 21 برای ژاپن تحقق بخشد. بنابراین فرضیه ظهور بیماری تعادل‌آفرین برای ژاپن صدق کرده و حتی بسیار اثربخش خواهد بود.
4- کروناویروس تعادل‌ساز در ایتالیا: یکی از کشورهایی که طی هفته‌های نخستین ظهور کووید19 به یک میدان کشتار برای این بیماری تبدیل شده و جهان را به ترس و تعجب واداشت، ایتالیا بود. شیوع سریع و میزان بسیار بالای ابتلا و مرگ گسترده کرونایی در این کشور به نحوی بود که کمک‌های بهداشتی و تجهیزاتی از سوی کوبا، روسیه و ... به این کشور ارسال شد.
ایتالیا که سوابق بسیار بد و ناخوشایندی از شیوع بیماری‌های واگیر مانند وبا و طاعون داشت، این‌بار نیز چنان گرفتار کروناویروس شده بود که چند هفته‌ای نیز در صدر جدول جهانی تلفات کروناویروس جای داشت. تلفات اپیدمی کووید19 در ایتالیا چنان شوک‌آور بود که شهروندان این کشور را به موضع‌گیری علیه نهادهای بین‌المللی و به‌خصوص اتحادیه اروپا تحریک کرد و حتی این اتحادیه را به تلاش برای نابودی ایتالیا متهم کردند.
ایتالیا که اکنون با 190 هزار مبتلا و بیش از 25 هزار مرگ ناشی از کرونا در جایگاه سوم جدول تلفات جهانی کروناویروس جای تثبیت شده‌ای دارد، بعد از ژاپن در جایگاه دوم پیرترین کشور جهان نیز قرار دارد.
ایتالیا بعد از ژاپن، بیشترین تعداد شهروندان سالخورده و سالمند جهان را دارد به نحوی که ۲۳ درصد جمعیت ایتالیا را افراد بالای ۶۵ سال تشکیل می‌دهند که مسن‌ترین جمعیت در اروپا و دومین در جهان به شمار می‌رود. بر اساس داده‌های اولیه در این کشور، میانگین سنی کسانی که در ایتالیا بر اثر ابتلا به ویروس کووید19 جان‌باخته‌اند ۷۸ سال بوده و این شرایط موجب افزایش شدید ابتلا و مرگ ناشی از کرونا در این کشور شده است. 13
مرگ گسترده شهروندان ایتالیایی که بیشتر از شهروندان سالمند، دارای سن بالای 78 سال و مردان سالمند بوده است14 به یک تراژدی مرگ طبقه‌ای که طبقه سالمندان و مردان سالمند را قربانی می‌کند، تبدیل شد به نحوی که در این کشور حدود ۸۵ درصد فوتی‌های کروناویروس بیش از ۷۰ سال سن داشته‌اند.15
با توجه به داده‌های اولیه همه‌گیری کووید19 در ایتالیا، فرضیه تعادل‌سازی کروناویروس در این کشور نیز می‌تواند صحیح بوده و یک سیاستگذاری اقتصادی برای برقراری تعادل میان جمعیت و منابع محدود اقتصادی و نوسازی جمعیت سالمند به یک جمعیت جوان و فعال طی چند دهه آینده باشد.
5- کروناویروس تعادل‌ساز فرانسه: یکی از کشورهای اروپایی که در برابر کووید19 به زانو درآمده و با حدود 22 هزار جان‌باخته و 160 هزار ابتلای به کرونا در رتبه چهارم جدول جهانی کروناویروس قرار دارد، کشور فرانسه است که به عنوان مهد آزادی جهان اکنون در چنگال بیماری کرونا اسیر شده است.
وضعیت کووید19 در فراسنه به حدی وخیم بود که اخباری مبنی بر انباشته شدن اجساد مردگان کرونایی در برخی مراکز عمومی و به‌خصوص مراکز نگهداری سالمندان این کشور منتشر گردید.
بر اساس آما اولیه کووید19 در فرانسه، سالمندانی که از بیماری‌های جانبی مانند سرطان، مرض قند یا فشارخون و مشکلات قلبی رنج می‌بردند و خود موجب بار هزینه‌ای بسیار فراوانی بر اقتصاد فرانسه بودند در صف اول ابتلا و مرگ کروناویروس قرار گرفتند به طوری که ۱۵ درصد جانباختگان کرونا در این کشور بین ۶۵ تا ۷۴ سال سن داشته و ۷۸.۳ درصد قربانیان کرونا نیز بالای 75 سال بوده‌اند، یعنی 93.3 درصد جانباختگان کووید19 در فرانسه سالمندان بالای 65 سال بوده‌اند.16
وضعیت قشر سالمند در فرانسه به نحوی است که تنها حدود 700 هزار نفر از این سالمندان در مراکز نگهداری سالمندان زندگی کرده و وقتی وضعیت اقتصادی سالمندان و هزینه این گروه بزرگ از جامعه بر اقتصاد فرانسه را بررسی کنیم متوجه حداقل 1.7 درصد از درآمد ناخالص داخلی (12 درصد از هزینه سلامت) این کشور می‌شویم که صرف هزینه مراقبت‌های ویژه سالمندان این کشور میشود.17
هم‌اکنون حدود ۷۰۰ هزار نفر سالمند فرانسوی (بیش از 1 درصد کل جمعیت فرانسه) در مراکز نگهداری سالمندان این کشور نگهداری می‌شوند18. این داده‌های آماری جمعیت سالمندان و تأثیر کروناویروس بر سالمندان فرانسوی نشان می‌دهد که این کشور نیز شرایط لازم برای یک موج تعادل‌ساز کروناویروس را دارد. موجی تعادل‌آفرین که می‌تواند بخش مهمی از هزینه‌های سنگین اقتصادی این کشور را کاهش داده و اعتراضات شدید همیشگی شهروندان فرانسه را نیز آرام سازد.
6- کروناویروس تعادل‌ساز در انگلیس: وضعیت شیوع اپیدمی کروناویروس که همراه با یک شوک در افزایش آمارهای کووید 19 در انگلیس بود، چنان گستردگی یافت که طی تنها دو هفته (25 مارس تا 10 آوریل 2020) انگلیس از جایگاه نهم جدول جهانی کروناویروس به جایگاه ششم این جدول ارتقا یافته و با حدود 19 هزار کشته و بیش از 138 هزار مبتلا، به یکی از صدرنشینان اپیدمی کرونا در جهان تبدیل شده است.
شرایط سالمندان انگلیسی در برابر کووید19 به نحوی وخیم بوده است که بر اساس آمار اولیه، نیمی از جانباختگان کرونا در این کشور از میان سالمندان بوده است، یعنی 7500 نفر از ۱۵ هزار نفر مرگ کرونایی انگلیس تنها از سالمندان مراکز نگهداری سالمندان گزارش شده است.19
وضعیت شیوع کووید19 در انگلیس چنان بحرانی شده بود که شهروندان این کشور بر اساس برخی فرضیه‌های اثبات نشده به آنتن‌های تلفن همراه نسل پنجم (G5) حمله کرده و بسیاری از این آنتن‌ها را به آتش کشیدند. چنین شرایطی که همسازی مرگ گسترده سالمندان انگلیسی، حدس و گمان در مورد تأثیر تکنولوژی‌های برتر و نوین ارتباطی با کووید19 را نشان می‌دهد، می‌تواند به تقویت فرضیه تعادل‌سازی کروناویروس به عنوان یک راهکار سیاستگذاری برای کاهش هزینه‌های اقتصادی انگلیس و بازگشت مجدد این کشور به دوران طلایی ابرقدرتی خود کمک کند.
7- کروناویروس تعادل‌ساز در اتحادیه اروپا: وضعیت ابتلا و مرگ شهروندان در دیگر کشورهای اتحادیه اروپا نیز شباهت بسیاری با وضعیت ایتالیا و انگلیس دارد، به‌خصوص اسپانیا که با بیش از 22 هزار کشته و حدود 220 هزار مبتلا، در جایگاه دوم جدول جهانی کروناویروس قرار دارد. بر اساس داده‌های اولیه، بیش از 90 درصد جانباختگان کووید 19 در اسپانیا از سالمندان بالای 70 سال بوده‌اند.20
اتحادیه اروپا (27 کشور کنونی و شامل انگلیس) به سوی سالمندی و پیر شدن جمعیت در حرکت است. جمعیت سالمند بالای 65 سال این اتحادیه که در سال 2010 به 17.5 درصد رسیده بود، پیش‌بینی میشود در سال 2025 به حدود 22 درصد، در سال 2030 به حدود 23.8 درصد و در سال 2050 به حدود 28.7 درصد کل جمعیت اتحادیه اروپا برسد.
اتحادیه اروپا با یک چالش بحرانی جمعیتی یعنی سالمندی شهروندان خود مواجه است که بر تمام سطوح قدرت این اتحادیه و به‌خصوص اقتصاد و رفاه اروپا سایه افکنده و این اتحادیه را از سپهر قدرت جهانی خارج ساخته است. وضعیت کنونی شیوع کووید19 در اتحادیه اروپا (غیر آلمان که تعداد مرگ کرونایی آن به نسبت مبتلایان، بسیار کم است) نشان می‌دهد که فرضیه تعادل‌سازی بیماری کروناویروس می‌تواند برای شرایط کنونی اتحادیه صادق بوده و حاکمان اتحادیه و به‌خصوص نهاد اتحادیه اروپا را در مظان سیاستگذاری تعادل‌سازی یا کم‌کاری در برابر شیوع کروناویروس قرار دهد.
فرانسیس فوکویاما در سال 2001 در یک همایش طی سخنانی با عنوان" انقلاب بیوتکنولوژی، مفاهیم اقتصادی و حاکمیت" به پیامدهای انقلاب بیوتکنولوژی پرداخته و مسایل مختلفی مانند: افزایش سن شهروندان، اثر افزایش سن و سالمندان بر مسایل سیاسی، دستکاری ژنتیک، چگونگی اداره حکومت و حتی دین و بیوتکنولوژی را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
فوکویاما به برخی پرسش‌ها نیز پاسخ می‌دهد. ایشان در پایان سخنان خود می‌گویند: "انقلاب بیوتکنولوژی در آینده اهمیت بیشتری دارد … و من فکر می‌کنم که آنها مفاهیم بسیار متفاوتی برای حکمرانی دارند. ما توانسته‌ایم راه‌حل‌هایی برای افزایش طول عمر انسان پیدا کنیم، اما این یک کابوس است که نتوانسته‌ایم درمان بیماری آلزایمر را کشف و شیوع این بیماری را کاهش دهیم، در نتیجه این بیماری است که جمعیت سالمندی ایجاد شده که در طولانی‌مدت به خانواده خود وابسته بوده و بار سنگین اقتصادی را بر خانواده، شهروندان و جامعه خود وارد می‌کنند". 21
*
باتوجه به آسیب‌پذیری خاص و گسترده شهروندان سالمند کشورهای توسعه یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه در برابر عوامل زیستی خاص مانند آلودگی آب، هوا و به خصوص افزایش دمای هوا طی چند سال اخیر که با موج‌هایی از مرگ شهروندان و به‌ویژه مرگ سالمندان در کشورهای اتحادیه اروپا و حتی هند و پاکستان همراه بوده است، می‌توان گفت که شرایط زیستی و هزینه‌های زندگی سالمندان در سراسر جهان در مسیر بحرانی شدید قرار گرفته است.
یکی از ضعف‌های موجود برای بررسی بهتر کروناویروس و نقش و پیامدهای آن در تعاملات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کنونی و آینده کشورهای درگیر بیماری و نقش و پیامد جهانی این بیماری را باید کمبود یا عدم انتشار داده‌های آماری این بیماری در سراسر جهان دانست که این اطلاعات با رویکردی امنیتی از سوی دولت‌های مختلف و به صورت بسیار محدود منتشر می‌شوند.
وضعیت کنونی اپیدمی کووید19 در کشورهای مختلف و حتی چین، ایران، روسیه و ... نشان می‌دهد که این بیماری بر ابتلا و مرگ سالمندان تمرکز داشته و در کنار تمام رنج‌ها، دردها و هزینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بالقوه کنونی، می‌تواند در چشم‌انداز چند سال و یا چند دهه آینده به عنوان یک عامل تعادل‌ساز بالقوه اقتصادی مهم در تاریخ اقتصادی و پزشکی نظام بین‌المللی مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
**
حدس‌ها، گمان‌ها و فرضیه‌های بسیاری در مورد علل و نتایج ظهور جهانگیر بیماری کروناویروس در محافل علمی، پزشکی، سیاسی و حتی میان عامه شهروندان در سراسر جهان مطرح شده است که بیشتر این فرضیه‌ها تاکنون بر جنبه نظامی، سیاسی و بیوتروریسمی کووید19 و به‌خصوص نبرد قدرت ویروسی میان آمریکا و چین اصرار داشته‌اند.
اما بررسی و تحلیل داده‌های آماری محدود این بیماری باید در دستورکار محافل علمی اقتصادی قرار گیرد، زیرا این بیماری تاکنون از دو جنبه بر وضعیت اقتصاد بین‌المللی تأثیرگذار بوده است:
1-تأثیرگذاری بر اقتصاد کنونی جهان از طریق افزایش هزینه‌های بهداشت و درمان کووید19 و سایر بخش‌های جانبی اقتصاد بین‌الملل مانند: نفت، اشتغال و ...
2-تأثیرگذاری بر آینده اقتصاد بین‌المللی که یکی از مؤلفه‌های آن را می‌توان در کاهش چشمگیر جمعیت سالمندان در سراسر کشورهای جهان و کاهش هزینه‌های نگهداری و تأمین رفاه سالمندانی دانست که از دیدگاه برخی سیاستگذاران به عنوان سربار اقتصاد معرفی می‌شوند.
از دیدگاه اقتصادی و سیاستگذاری اقتصادی مبتنی بر انتخاب عقلانی، بیماری کروناویروس می‌تواند یک راهکار سیاستی بسیار کارآمد و اثربخش برای رهایی از فشار بخش‌های غیر فعال اقتصادی، کاهش هزینه‌ها و در نهایت بهبود شرایط اقتصادی و افزایش رفاه و آسایش شهروندان در سال‌ها یا دهه‌های آینده باشد.
***
برخی مؤلفه‌های عینی فرضیه سیاستگذاری تعادل آفرینی اقتصادی بیماری‌های واگیر و کشنده در جهان پیشرفته کنونی که خود را در اوج فن‌آوری‌های علمی و پزشکی احساس می‌کرد، موجب شده است تا نوعی بدبینی نسبت به سیاستگذاران، نیات و اهداف اقتصادی آنان برای دستیابی به یک تعادل بزرگ میان جمعیت و اقتصاد، ایجاد شود.
با توجه به دادهها و تحقیقات علمی سازمان بهداشت جهانی و دیگر نهادها و مراکز علمی و پزشکی در سراسر جهان که مدعی هستند بیماری کروناویروس دارای جهش‌های متوالی و فراوان بوده و به یک بیماری همیشگی طی چند سال آینده تبدیل میشود و از سوی دیگر تمرکز این بیماری بر ابتلا و مرگ سالمندان، می‌توان گفت که ظهور موج‌های متوالی و فراگیر کروناویروس در سراسر جهان، موجب یک تعادل‌سازی بزرگ و بی‌سابقه در جمعیت جهان به نفع منابع اقتصادی بسیاری از کشورها خواهد شد.
اگر چنین موج‌های ظهور کروناویروس تا سال 2050 ادامه یابد و همچنان به لحاظ ژنتیکی به سالمندان حمله کند، کشورهایی مانند: چین، آمریکا، اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، انگلیس و .... می‌توانند از فشار شدید جمعیت سالمند و پر هزینه اقتصادی خود خلاص شوند و یک تعادل البته بسیار دردناک را میان جمعیت جهان و منابع محدود و کمیاب اقتصادی مشاهده کنیم.
منابع:
1- سایت آکادمیک به آدرس : https://academic.oup.com/ereh/article/17/4/408/499216
2- Can We Control Disease? در سایت بوستون رویوو به آدرس: https://bostonreview.net/archives/BR22.1/godfrey-smith.html
3- جان کولمن. کمیته 300 کانون توطئه های جهانی. ترجمه یحیی شمس. تهران، انتشارات فیروزه و مروارید. چاپ دوازدهم 1384، ص 188
4- روزنامه دنیای اقتصاد به آدرس: https://donya-e-eqtesad.com/-52/3586155
5- زبیگنیف برژینسکی. چشم‌انداز استراتژیک ـ آمریکا و بحران قدرت جهانی. ترجمه سعید حاج‌ناصری و سید فریدالدین حسینی‌مرام. تهران، نشر میزان. چاپ اول 1392. ص 92
6- مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی به آدرس: https://www.ssor.ir/index.php/10-new-news/256
7- زبیگنیف برژینسکی. چشم‌انداز استراتژیک ـ آمریکا و بحران قدرت جهانی. ترجمه سعید حاج‌ناصری و سید فریدالدین حسینی‌مرام. تهران، نشر میزان. چاپ اول 1392. ص 92
8- مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی به آدرس: https://www.ssor.ir/index.php/10-new-news/256
9- زبیگنیف برژینسکی. چشم‌انداز استراتژیک ـ آمریکا و بحران قدرت جهانی. ترجمه سعید حاج‌ناصری و سید فریدالدین حسینی‌مرام. تهران، نشر میزان. چاپ اول 1392. ص 92
10- مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی به آدرس: https://www.ssor.ir/index.php/10-new-news/256
11- زبیگنیف برژینسکی. چشم‌انداز استراتژیک ـ آمریکا و بحران قدرت جهانی. ترجمه سعید حاج‌ناصری و سید فریدالدین حسینی‌مرام. تهران، نشر میزان. چاپ اول 1392. ص 92
12- موسسه کارنگی برای صلح بین‌المللی به آدرس: https://carnegieendowment.org/2011/03/24/tragedy-can-bring-about-new-kind-of-japanese-politics-pub-43252
13- خبرگزاری یورونیوز به آدرس: https://farsi.euronews.com/2020/03/31/why-death-toll-in-italy-is-higher-coronavirus
14- خبرگزاری یورونیوز به آدرس: https://farsi.euronews.com/2020/03/19/men-mostly-the-victim-of-covid-19-in-italy
15- خبرگزاری یورونیوز به آدرس: https://farsi.euronews.com/2020/03/28/age-sex-medical-problems-what-we-know-on-coronavirus-deaths-in-france-italy-spain
16- خبرگزاری یورونیوز به آدرس: https://farsi.euronews.com/2020/03/28/age-sex-medical-problems-what-we-know-on-coronavirus-deaths-in-france-italy-spain
17- مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی به آدرس: https://www.ssor.ir/index.php/10-new-news/256
18- خبرگزاری یورونیوز به آدرس: https://farsi.euronews.com/2020/04/03/france-statistics-ambiguity-what-is-the-number-of-coronavirus-victims-in-nursing-homes
19- خبرگزاری یورونیوز به آدرس: https://farsi.euronews.com/2020/04/18/coronavirus-thousands-of-feared-dead-in-retirement-homes-in-the-uk
20- خبرگزاری یورونیوز به آدرس: https://farsi.euronews.com/2020/03/28/age-sex-medical-problems-what-we-know-on-coronavirus-deaths-in-france-italy-spain
21- موسسه کارنگی برای صلح بین‌المللی به آدرس: https://carnegieendowment.org/2001/06/21/lecture-series-biotechnology-revolution-political-implications-and-governance-event-354
نظر شما :