پاسخ ایران به ترور سردار سلیمانی جنگ نیست

نویسنده: ایلان گلدنبرگ

دیپلماسی ایرانی: قاسم سلیمانی، فرمانده نیروهای قدس سپاه پاسداران، یکی از شخصیت های بانفوذ و محبوب در جمهوری اسلامی و یک دشمن خاص برای ایالات متحده بود. او اقدامات در تامین تسلیحاتی و آموزش گروه های شبه نظامی شیعه در عراق (که در سال های 2003 تا 2011 مسئول کشته شدن حدود 600 سرباز آمریکایی بودند) را رهبری می کرد و یکی از چهره های اصلی نفوذ سیاسی ایران در عراق به شمار می رفت. او همچنین مسئول سیاست های ایران در حمایت از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، و فرد منتخب در پیشبرد روابط ایران با حزب الله در لبنان بود و به تامین موشکی این گروه کمک می کرد و از این رو، تهدیدی برای اسرائیل حساب می شد. استراتژی ایران در مسلح کردن حوثی ها در یمن را نیز سردار سلیمانی رهبری می کرد. همه این موارد از او در ایران یک قهرمان ساختند و همین موارد سبب شدند که اقدام آمریکا در ترور این مرد قدرتمند در خاورمیانه قدمی به شدت تنش زا باشد.

دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، در توجیه ترور سردار سلیمانی گفته که این یک اقدام دفاعی بوده و مانع از یک حمله قریب الوقوع شده است. اما واقعیت این است که اگر مساله سیاست های بی محابای دولت کنونی نبود، ایالات متحده هرگز علیه یک فرمانده نظامی ایرانی اقدام نمی کرد. ترامپ در ماه مه سال 2018 توافق هسته ای ایران را ترک کرد و سیاست «اعمال فشار حداکثری» را با تحریم های اقتصادی علیه ایران به اجرا گذاشت. ایران به مدت یک سال به این فشارها با خویشتن داری و تلاش برای انزوای دیپلماتیک ایالات متحده و گرفتن امتیازات اقتصادی از دیگر طرفین برجام، پاسخ داد. اما این رویکرد محدود تاثیری در حصول مزایای مادی نداشت. از این رو، ایران در ماه مه سال 2019 تصمیم گرفت به جای خویشتن داری به طور تدریجی شروع به نادیده گرفتن محدودیت های هسته ای کند. در همین حال، چند تانکر نفتکش در منطقه خلیج فارس و دریای عمان مورد حمله قرار گرفتند و آمریکا ایران را در آنها مقصر دانست. (ایران هر گونه ایفای نقشی در این حملات را رد کرده است.) نقطه اوج تنش ها سرنگونی پهپاد آمریکایی توسط نیروهای سپاه بود. در ماه سپتامبر هم به تاسیسات نفتی در عربستان سعودی حمله شد که حوثی های متحد ایران مسئولیت آن را بر عهده گرفتند. گروه های شبه نظامی شیعه حملات موشکی علیه پایگاه های آمریکایی در منطقه انجام دادند که نهایتا به کشته شدن یک پیمانکار غیرنظامی منجر شد و ترور سردار سلیمانی اساسا اقدام تلافی جویانه ایالات متحده در پی همین حمله بود.

اکنون مهمترین سوال این است که ایران چگونه واکنش نشان می دهد؟! رفتار جمهوری اسلامی در چند ماه گذشته و حتی در زمان های دورتر نشان داده که برای تلافی عجله نمی کند، بلکه صبورانه و محتاطانه رویکردی موثرتر را بر می گزیند و در عین حال سعی می کند از درگیری در جنگ تمام عیار با ایالات متحده بپرهیزد. با این حال، تحولات چند روز گذشته نشان داده که خطر اشتباه محاسباتی بسیار بالاست. واضح است که سلیمانی تصور نمی کرده آمریکا در تشدید تنش ها تا این اندازه پیش رود، در غیر این صورت در زمان حضور در نزدیکی پایگاه آمریکایی در عراق احتیاط بیشتری به خرج می داد. ترامپ هم به نوبه خود مدام از بی میلی به درگیری در جنگ سخن گفته و با این وجود، دست به چنین اقدامی زده است.

اکنون کمترین چیزی که ایالات متحده باید برای آن آماده باشد، حملات جسته و گریخته گروه های شبه نظامی شیعه در عراق است. عراق صحنه نمایشی است که آمریکا در آن دست به ترور سردار سلیمانی زده و از این رو، منطقی ترین مکان برای واکنش سریع ایران به شمار می رود. (این مساله در حمله موشکی ایران به پایگاه آمریکایی اثبات شد.) گروه های شبه نظامی در عراق رابطه خیلی نزدیکی با ایران دارند و با توجه به کشته شدن ابومهدی المهندس، یکی از فرماندهان ارشد آنها به همراه سلیمانی، از انگیزه بالایی برای اقدام علیه آمریکایی ها برخوردارند.

ادامه حضور آمریکایی ها در عراق هنوز یک سوال بی پاسخ است. اوضاع امنیتی پیچیده شده، اما این تنها مشکل نیست. ترور سردار سلیمانی در خاک عراق نقض جدی حاکمیت عراق به شمار می رود و مقامات این کشور را برای بیرون راندن نیروهای آمریکایی تحت فشار سیاسی شدید قرار داده است. بسیاری از عراقی ها نگران تبدیل شدن کشورشان به صحنه درگیری آمریکا و ایران هستند و وضعیت فعلی برای آنها تحقق بدترین سناریوی ممکن است. اما عقب نشینی ناگهانی ایالات متحده هم می تواند مخاطرات جدی در پی داشته باشد؛ ماموریت علیه داعش هنوز تمام نشده و خروج آمریکا از عراق می تواند یک ضربه جدی به این ماموریت وارد کند. داعش همچنان حضور زیرزمینی خود را در عراق حفظ کرده و می تواند از هرج و مرج کنونی یا درگیری بین آمریکا و ایران برای احیای خود استفاده کند.

پیامدهای ترور سردار سلیمانی لزوما به عراق محدود نمی شود. حزب الله لبنان هم ممکن است به درخواست ایران برای واکنش پاسخ دهد و به اهداف آمریکایی در لبنان حمله کند. به علاوه، حزب الله ممکن است حمله موشکی به اسرائیل را برگزیند؛ اگرچه این واکنش چندان محتمل نیست چون حزب الله نمی خواهد در جنگ تمام عیار با اسرائیل که به ویرانی لبنان می انجامد، درگیر شود. این احتمال هم وجود دارد که ایران پایگاه های ایالات متحده در عربستان سعودی و امارات متحده عربی را هدف بگیرد. به علاوه، انتظار می رود که ایران برنامه هسته ای خود را به میزان قابل توجهی تسریع کند. ایران که پس از خروج ترامپ از برجام همچنان در توافق مانده، از ماه مه 2019 در فاصله های زمانی 60 روزه یک قدم در عقب نشینی از تعهدات هسته ای خود برداشته و پس از ترور سردار سلیمانی هم اعلام کرده که دیگر هیچ محدودیتی را در نظر نمی گیرد.

اگر دولت ترامپ به اندازه کافی هوشمند باشد، همه تلاش خود را برای تقویت تاسیسات ایالات متحده و محافظت از آمریکایی ها در منطقه خاورمیانه به کار خواهد گرفت و در برابر یک سری حملات احتمالی خویشتن داری پیشه خواهد کرد. به علاوه، بهتر است که آمریکا از طریق برخی شرکای خود که روابط خوبی با ایران دارند از جمله عمان، درصدد ارتباط با این کشور برآید. ترامپ باید به ترور سردار سلیمانی راضی باشد و از هر گونه اقدام نظامی دیگری علیه ایران بپرهیزد؛ اگرچه این اندازه خویشتن داری چندان از ترامپ انتظار نمی رود. حتی در این صورت هم تمایل به انتقام جویی در ایران و تحولات سیاسی اخیر می تواند ناگزیر دو کشور را به سمت یک درگیری بزرگ ناخواسته سوق دهد.

منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی