سردار سلیمانی چطور به شهادت رسید؟

نویسنده: پیتر بیومونت

دیپلماسی ایرانی: برای قاسم سلیمانی، فرمانده 62 ساله نیروهای قدس سپاه پاسداران ایران و یکی از قدرتمندترین مردان خاورمیانه، پرواز کوتاه از دمشق به بغداد در ساعات پایانی روز پنجشنبه یک اتفاق متداول بود. معمار تلاش های استراتژیک ایران از لبنان گرفته تا سوریه و عراق و یمن، به سفر با هواپیمای اختصاصی برای درگیر نشدن در تشریفات در یکی از امن ترین فرودگاه های جهان عادت داشت. هواپیمای فرمانده ایرانی اندکی پس از نیمه شب جمعه و در حالی که دو خودرو برای استقبال از او در فرودگاه منتظر بودند، به زمین نشست. در میان استقبال کنندگان از سلیمانی یک چهره آشنا وجود داشت: ابومهدی مهندس، همکار دیرینه سلیمانی و رهبر گروه شبه نظامی شیعه کتائب حزب الله در عراق که حامیانش هفته گذشته در تلافی حملات هوایی 29 دسامبر، دو روز سفارت آمریکا در بغداد را محاصره کرده بودند.

مهندس و سلیمانی موضوعات زیادی برای گفت و گو داشتند که مهمترین آنها تمایل مشترک به تحت فشار گذاشتن ایالات متحده بود. به رغم اینکه مهندس به گروه های شبه نظامی تحت فرمان خود دستور داده بود از سفارت آمریکا در منطقه سبز بغداد دور بمانند، اما ایالات متحده در پاسخ به یک سری حملات به پایگاه های عراقی که نیروهای آمریکایی در آنها حضور داشتند، این گروه شبه نظامی را هدف گرفته بود. سلیمانی یک مساله مهم دیگر را نیز در ذهن داشت. به گفته مقامات آمریکایی، او نگران تشدید اعتراض های ضددولتی در عراق بود که برخی جنبه ضدایرانی پیدا کرده بودند.

سلیمانی به همراه مهندس سوار خودروی اول شدند و نیروهای محافظتی نیز در خودروی دوم به دنبال آنها حرکت کردند. اما سلیمانی و همراهانش از این مساله بی اطلاع بودند که جزئیات این سفر چند روز قبل تر فاش شده است. یک هواپیمای بدون سرنشین «ام کیو-9 ریپر» آمریکایی همه حرکات آنها را زیر نظر داشت و اطلاعات را به پنتاگون و سیا مخابره می کرد. به محض اینکه خودروها به حومه فرودگاه و فاصله امنی از دیگر مسافران و مقامات عراقی رسیدند، هواپیمای بدون سرنشین دو موشک به سمت خودروی حامل سلیمانی و مهندس شلیک کرد و موشک سوم هم با فاصله اندکی از دو موشک اول، با خودروی حامل محافظان برخورد کرد. برخورد مهلک و فاجعه بار بود. تنها دست سلیمانی از پنجره بیرون مانده بود و می شد او را به واسطه انگشتر عقیقی که همیشه در دست داشت، شناخت.

ترور سلیمانی که به دستور دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، از تفرجگاه او در فلوریدا صورت گرفت، تنها در یک لحظه رخ داد، اما همین یک لحظه اکنون به تهدیدی تبدیل شده که می تواند فضای سیاسی به شدت بی ثبات خاورمیانه را دچار تغییر کند و حضور ایالات متحده در این منطقه را به چالش بکشد. و همانند دیگر اقدامات گاه و بیگاه ترامپ، این اقدام نیز به شدت با دیگر سیاست ها و به ویژه اظهارات او درباره پایان دادن به «جنگ های احمقانه بی پایان در خاورمیانه» در تناقض بود. بسیاری از کارشناسان بر این عقیده اند که ترور سردار سلیمانی نه تنها با راه خروج از «جنگ های احمقانه» فاصله زیادی دارد، بلکه می تواند ایالات متحده را در یک درگیری خشونت آمیز عمیق تر و طولانی تر گرفتار کند.

اتفاقات چند روز گذشته در نگاه اول کاملا غیرمنتظره بودند، اما واقعیت این است که بار دیگر اهمیت رقابت بر سر عراق را نشان دادند که از زمان حمله تحت فرماندهی ایالات متحده به رژیم صدام حسین در سال 2003 آغاز شده و سلیمانی برای مدت زمانی طولانی در آن نقش مهمی ایفا کرده است. دولت بوش تصور می کرد که پیروزی در دستان آمریکایی هاست و او فرصتی برای تغییر شکل خاورمیانه به دست آورده است؛ اما از دیدگاه تهران، سرنگونی صدام فرصتی برای نفوذ در کشور همسایه و دشمن دیرینه از طریق جایگزینی حزب سنی بعثی با احزاب شیعه بود. اگرچه در زمان قدرت گرفتن داعش در عراق از شدت رقابت های تهران و واشنگتن کاسته شد و سلیمانی و آمریکایی ها علیه دشمنی مشترک جنگیدند، اما شرایط با ریاست جمهوری ترامپ و خروج او از توافق هسته ای ایران تغییر کرد.

و به رغم ابراز رضایت ترامپ و متحدانش از ترور سردار سلیمانی، از نظر برخی از کارشناسان این اقدام از موضع ضعف و نه قدرت، صورت گرفته است. دیوید شانزر، کارشناس تروریسم در دانشگاه دوک، گفت: «تصمیم رئیس جمهوری ترامپ به تشدید تنش ها از طریق ترور قاسم سلیمانی نشان دهنده شکست استراتژی او در مقابل ایران است. ترامپ با عقب نشینی از توافق هسته ای از دیپلماسی به عنوان ابزاری برای محدود کردن ایران، دست کشید و در عوض، تصمیم گرفت از مجازات های اقتصادی تنبیهی برای تحت فشار گذاشتن ایران استفاده کند و آن را به عقب نشینی از فعالیت های منطقه ای وادارد. نتیجه چه شد؟ ایران هم در برنامه هسته ای پیشروی می کند و هم فعالیت خود در منطقه را بیشتر کرده است.»

همه این مسائل این سوال را پیش می آورند که چرا ترامپ بزرگ ترین قمار دوران ریاست جمهوری خود را انجام داد؟

در تفرجگاه ترامپ در فلوریدا که رئیس جمهوری برای جشن گرفتن تعطیلات سال جدید میلادی به آنجا رفته بود، هیچ نشانه ای در این زمینه قابل مشاهده نبود. با این حال، برخی گزارش ها در رسانه های ایالات متحده از مذاکرات جدی ترامپ و مشاورانش درباره اقدام تلافی جویانه علیه ایران و متحدانش در عراق حکایت دارند و ظاهرا ترور سلیمانی حتی پیش از تظاهرات خشونت آمیز در مقابل سفارت ایالات متحده در دستور کار بوده و ظاهرا از اوایل تابستان مورد بررسی قرار گرفته است.

ترامپ در رابطه با ترور سردار سلیمانی گفت که هدفش پیشگیری از جنگ بوده و نه تحریک به آن. اما این مساله کمی جای بحث دارد. روز شنبه که هزاران عزادار عراقی در بزرگداشت سردار سلیمانی در بغداد راهپیمایی می کردند و شعارهای ضد آمریکایی می دادند، یک مساله به وضوح مشخص شد و آن هم این بود که به رغم آنکه آمریکا 3هزار سرباز جدید به خاورمیانه اعزام کرده، باز هم این ایران است که درباره حرکت بعدی تصمیم گیری می کند.

منبع: گاردین / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34