نزدیکی فروپاشی اتحاد آمریکا و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

نویسنده: کنت ام. پولاک

دیپلماسی ایرانی: در 6 ماه گذشته دلایلی وجود داشتند که نشان می دادند ایران در واکنش اولیه خود به ایالات متحده و مواجهه با آن بیمناک و حتی ناامید عمل کرده، اما شواهد اخیر حاکی از آن هستند که ایران استراتژی خود را تغییر داده و به نوعی به استفاده از مزایا و فرصت ها روی آورده است. محرک اصلی این تغییر استراتژی هم دولت دونالد ترامپ بوده چرا که رویکرد اشتباه آن در قبال ایران به جدایی ایالات متحده از متحدان عرب سنی آن انجامیده و یک پیروزی برجسته ژئواستراتژیک برای تهران رقم زده است.

تهدیدهای اولیه ایران علیه صادرات نفت از خلیج فارس اساسا از ترس و خشم آن از تاثیرات اعمال مجدد تحریم ها توسط ایالات متحده ناشی شده بودند؛ تحریم هایی که به اقتصاد ایران آسیب شدیدی وارد آورده و ایرانی های قشر متوسط را دچار عذاب کرده اند. نظام ایران از جمله عناصر اصولگرا احتمالا از این مساله بیم داشتند که مشکلات اقتصادی به تظاهرات عمومی و دیگر مشکلات ناشی از آن بینجامند. تهدیدهای ایران علیه صادرات از خلیج فارس احتمالا با هدف تحریک به افزایش قیمت نفت در بازار جهانی صورت گرفتند که علاوه بر سودمند بودن برای ایران و ضرر زدن به ایالات متحده، می توانستند دیگر کشورها را به مذاکره با کاخ سفید برای تسهیل تحریم ها وا دارند. در حقیقت، تهدیدهای ایران علیه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در ابتدا نوعی اعمال فشار غیرمستقیم بر ایالات متحده بودند. اما این استراتژی کاملا شکست خورد. تهدیدها به نوسان قیمت در بازار نفت نینجامیدند و از این رو، تغییر در سیاست ایالات متحده را در پی نداشتند.

در همین حال، تهدیدهای ایران به موفقیتی رسیدند که احتمالا تهران هرگز روی آن حساب باز نکرده بود. ایالات متحده به تحریم ها واکنش جدی نشان نداد و مقامات آمریکایی از جمله رئیس جمهوری اعلام کردند که تنها در صورت آسیب دیدن شهروندان آمریکایی وارد عمل خواهند شد و همین مساله، نهایتا به شکافی گسترده و مرگبار بین ایالات متحده و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس انجامید. اگرچه روند کاهش اعتماد کشورهای عرب سنی به رابطه شان با ایالات متحده از مدت ها پیش آغاز شده بود، اما تحولات اخیر این روند را به شدت سرعت بخشید. 

اکنون آشکار شده که ایران قادر است که به تهدیدهای خود علیه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس حمله کند و با پاسخ ایالات متحده مواجه نشود. این مساله، با نتیجه گیری ناخوشایند این کشورها همراه بوده مبنی بر اینکه در رابطه با امنیت خود دیگر نمی توانند به ایالات متحده متکی باشند. از آنجایی که حمایت امنیتی اساس روابط ایالات متحده و شورای همکاری خلیج فارس را تشکیل داده، نبود آن رهبران کشورهای منطقه را به تلاش برای حل مشکلات امنیتی با ابزار موجود سوق می دهد. بارزترین نمونه این استدلال را می توان تصمیم امارات متحده عربی به عقب کشیدن نیروهای خود از یمن و آغاز گفت و گو با ایران درباره تنش ها در خلیج فارس دانست. امارات متحده عربی اولین کشوری است که شرایط کنونی را پذیرفته و سعی دارد راهی برای حل مسالمت آمیز اختلافات خود با ایران پیدا کند. شایعاتی منتشر شده مبنی بر اینکه ملک سلمان و محمد بن سلمان، پادشاه و ولیهد سعودی، اگرچه منطق این رویکرد را به خوبی درک می کنند، اما هنوز در پیروی از مسیر امارات شک و تردید دارند. نفرت سعودی ها از ایران بیشتر از اماراتی هاست و تسلیم شدن آنها در برابر ایران عملا به این معناست که از رهبری جهان عرب دست کشیده اند. با این حال، آنها هم به خوبی می دانند که در قبال تهران، گزینه قابل توجهی ندارد. سعودی ها به تنهایی توانایی جنگ با ایران را ندارند.

پیشتر این مخاطره وجود داشت که اگر سعودی ها مسیر اماراتی ها را در آشتی با ایران در پیش نگیرند، محمد بن سلمان با امید وادار کردن دونالد ترامپ به مداخله به ایران حمله کند. به نظر می رسد که ایران این مخاطره را مد نظر گرفته است. جدا کردن ایالات متحده از متحدان عرب سنی آن در منطقه می توانسته هدف اصلی سیاست خارجی ایران در همه سال های پس از انقلاب بوده باشد چرا که چنین مساله ای حفظ پایگاه های نظامی در منطقه را برای آمریکا دشوار می کرده است. به عبارت دیگر، می توان گفت که سیاست گذاری های اخیر ایران و چرخش ترامپ از سیاست های 40 ساله ایالات متحده، فرصت دستیابی به یکی از اهداف دیرینه سیاست خارجی را برای تهران فراهم آورده است.

این مساله می تواند عواقب بلندمدتی برای ایالات متحده داشته باشد. اصولگرایان ایران احتمالا قابلیت های دستاوردهای ژئواستراتژیک رویکرد کنونی در افزایش هزینه های اقتصادی تحریم های ایالات متحده را درک خواهند کرد و این بدان معناست که آنها احتمالا تمایل کمتری به توافق هسته ای با دولت ترامپ نشان خواهند داد. اگر ایرانیها همانطور که احتمالاً معتقدند که اکنون آنها با از بین بردن اتحاد ایالات متحده و شورای همکاری خلیج فارس، به دنبال دستیابی به بالاترین هدف سیاست خارجی خود طی چهار دهه گذشته باشند، این کار را انجام دهند، نه ترامپ یا تحریم های آمریکا. بالاترین اولویت. تا زمانی که ترامپ مایل به تغییر جدی رویکرد خود نباشد، ممکن است او فقط پیروزی این چنینی را به آنها تحویل دهد. اگر ایران به این باور برسد که اکنون مسیر دستیابی به دیرینه ترین هدف سیاست خارجی آن یعنی نابودی اتحاد ایالات متحده و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس باز است، آنگاه تحقق این هدف و نه لغو تحریم های ایالات متحده را در اولویت قرار خواهد داد. اگر ترامپ رویکرد خود را تغییر ندهد، ایران می تواند بزرگ ترین پیروزی خود را به دست آورد.

منبع: فارن پالسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34