تهران به یک دوست نیاز دارد، اما پکن شاید دوست خطرناکی باشد

نویسنده: آلکس وطنخواه

دیپلماسی ایرانی: 1. هفته گذشته، پیش از آنکه ظریف به پکن برسد، در مقاله ای که برای "گلوبال تایمز" روزنامه مشهور چینی نوشت، از ضرورت تحکیم "شراکت راهبردی" با چین سخن گفت که آرمان مکرر رهبری ایران است. اما به رغم نیاز عمیق تهران به اینکه پکن به نجاتش بیاید، در آنجا این نگرش، غالب هست که رابطه ای با کیفیتی متفاوت با دولت چین ضرورت دارد پیش از آنکه تهران بتواند خود را به لنگر چین در غرب آسیا تبدیل کند.

2. پرسش این است که چین چه نگاهی به منافع درازمدتش در ایران دارد. در ستیز بزرگ ژئوپولیتیک جاری میان آمریکا و چین، چندان معنی نمی دهد که پکن تسلیم برنامه واشنگتن برای منزوی کردن ایران بشود. چینی ها هم اکنون هم با نقض تحریم های آمریکا، از ایران نفت می خرند. 

3. برخی ناظران حتی پیش بینی می کنند که چین ممکن است یک بسته مالی کامل در اختیار ایران قرار دهد تا از چنگ دولت ترامپ خلاص شود. روبرت کاپلان اخیرا در نیویورک تایمز نوشت: "ایران کلید طرح های چین است، همانطور که طرح های چین، کلید سرنوشتِ منطقه یوروآسیا است."

4. البته که تردیدی نیست چین، ایران را به عنوان یک "مِلک مرغوب" در غرب آسیا می بیند: کشوری با منابع طبیعی درجه یک، سرمایه انسانی فراوان و یک بازار تشنه و تقریبا دست نخورده. هم اکنون هم چین، شریک تجاری اول ایران است و ایران هم یک اخراجی سیاسی در صحنه بین المللی است که اگر چین به درستی از آن بهره برداری کند، می تواند به "زیردست" خوبی برای پکن تبدیل شود.

5. بیان ساده ماجرا اینگونه می شود که از نگاه پکن، دلیلی ندارد که چین خواهان موفقیت فشار حداکثری ترامپ علیه ایران باشد. با این حال، این همه داستان نیست. روابط میان دو طرف، پیچیده تر از آنی است که در نگاه اول، به نظر می رسد.

6. علاوه بر آنکه، چین از اوایل دهه 2000، شریک اول تجاری ایران است، همکاری آنها، فروش سلاح و موازنه ژئواستراتژیک در برابر ایالات متحده را هم در بر گرفته است. ایران در نگاه برنامه ریزان چینی، به عوان یکی از مهمترین کشورهایی شناخته شده که در چارچوب ابتکار کمربند و جاده، آسیا را به اروپا وصل می کند. هدف نهایی این ابتکار هم واسازی سامانه قواعد تجارت و جریان سرمایه گذاری جهانی به گونه ای است که بیشتر دلخواه چین باشد. اهداف دیگر طرح کمربند و جاده هم، انتشار قدرت نرم چین و ریختن شالوده های هژمونی چین در یوروآسیاست.

7. مقام های ایرانی، در خلوت این تاسف خود را فاش می کنند که فشارهای آمریکا بر ایران، کشورشان را به یک "مشتری گروگان" در دست پکن تبدیل کرده است. فرمول نفت ارزانتر ایران در برابر هرآنچه چینی ها خواهان فروش آن به ایران هستند، با نگرش ایران به "شراکت راهبردی" سازگار نیست. به جای این، ظریف در مقاله اش، از چینی ها می خواهد به ایران امکان دهند "بطور موثری در طرح چین برای ساخت یک بنیان پیشروی جهانی برای علم، فن آوری و نوآوری مشارکت کند."

8. تردید اندکی هست که چین آمادگی فزاینده ای دارد تا از غریزه یکجانبه گرایی دولت ترامپ برای تثبیت شهرت چین به عنوان یک شریک مسوول بهره بگیرد. این است که پکن، بر همین پایه با کارت ایران بازی خواهد کرد. چین، خلاء تجارت و سرمایه گذاری ایجاد شده در ایران که با خروج شرکت های غربی به وجود آمده را پر می کند و سلطه یوآن بر تجارت میان دو کشور را تقویت خواهد کرد.

9. با این همه، چین ایران را به عنوان نزدیکترین دوست خود نمی بیند. پکن هنوز هم توجه نزدیکی به حساسیت های واشنگتن نسبت به تهران دارد. تازه ترین آمارهای اقتصادی نشان می دهد که در پنج ماهه اول 2019، تجارت چین با ایران، به نسبت دوره مشابه سال پیش، افت چشمگیری داشته است. سنگ اندازی های چین در مسیر عضویت کامل تهران در سازمان همکاری های شانگهای هم عامل ناخشنودی تهران است.

10. در چنین شرایطی است که تهران امیدوار است شکاف بین آمریکا و چین بیشتر شده و در این میان چیزی هم نصیب ایران شود.

منبع: فارین پالیسی