تحولی شگرف که می تواند تحریم مبادلات مالی را بی اثر کند

نویسنده: محمد امین منیری

دیپلماسی ایرانی: رمز ارز معادلی است برای کلمه (crypto currency) که این روزها دوباره بحث داغ محافل خبری شده است. بسیاری از ما تنها بیت کوین (Bit Coin) که قدیمی ترین رمز ارز ارائه شده است را می شناسیم و از نوسانات قیمتی و چالشهای استخراج آن کم و بیش مطلع هستیم. اما تعداد بسیار زیادی از این رمز ارزها تا کنون به بازار فناوری اطلاعات جهان معرفی شده و همانطور که بدیهی به نظر می رسد تنها تعداد معدودی از این ارزها توانسته اند جایی در بازار نقل و انتقال ثروت برای خود باز کنند. اما هدف از نگارش این سطور پرداختن به موضوع مهمی است که در حاشیه این فناوری نو پا می بایست دانست و آگاهانه با آن برخورد کرد. تاثیری که این فناوری می تواند بر فضای دیپلماتیک جهان و ایران بگذارد.

از ابتدای تمدن در جهان، یکی از اصلی ترین چالش هایی که بشر را به فکر ارتباط دیپلماتیک با سایر کشورها انداخت همانا نقل و انتقال ثروت بود. کشورها گاهی اوقات سال های سال برای وصول مطالبات تجاری پرداخت نشده می جنگیدند و همین جنگ ها سبب ساز غرامت های جدید و جنگ های جدیدتر می شد. قرن بیستم و به خصوص دوره پس از جنگ جهانی دوم عصر جدیدی است در عرصه دیپلماسی. پیشرفت فناوری ابزارهای کم نظیری در اختیار انسان قرار داد که بخشی از آن نیز در حوزه بانکداری و انتقالات بانکی بود. کشورها در این دوره به راحتی در اقتصاد یکدیگر سرمایه گذاری می کردند و از هم استقراض می کردند و به ندرت دلایل مالی سبب بروز اختلافات شدید بین کشورها می شد. با شروع قرن حاضر اما فناوری اطلاعات شروع به گسترش فزاینده ای در جهان کرد و بستر اینترنت باعث سرعت گرفتن مبادلات مالی در جهان شد. اما ساز و کارهای مالی در دولتها هم چنان به سنتهای قرن بیستمی که برای امنیت و ثبات بیشتر طراحی شده بود وفادار ماند. این امر باعث شکافی شد که بین هیجان به وجود آمده از سرعت در دنیای دیجیتال و ثبات کند بروکراتیک در اقتصاد اغلب بانک محور کشورها بوجود آمد. و فکرهای خلاقی در جهان به سمت پر کردن این شکاف با ایده ای نو رفتند. عبور از نظام بانکی سنتی و ابداع ارزی نوین که برای ارزش آفرینی نیاز به حمایت هیچ بانکی در جهان نداشته باشد. 

ثروت بی کرانی که در تجارت الکترونیک و کسب و کارهای مجازی در قرن بیست و یکم خلق شد، به سرعت صاحبان قدرتمندش در امریکا را به فکر رهایی از فشارهای غیر ضروری دولت امریکا بر خودشان انداخت. شاید بتوان گفت رکود سنگین اقتصادی در سال 2008 و ضرر هنگفتی که کسب و کارهای الکترونیک در قبالش پرداخت کردند و دولت امریکا را در بسیاری از موارد مسئول این نا بهسامانی می دانستند سبب شد که روی روش های دیجیتالی برای انتقال های مالی خود -اغلب به خارج از امریکا- سرمایه گذاری کنند. اینجا بود که طرح ژاپنی گمنامی که اولین رمز ارز را بر پایه حل مسائل ریاضی مربوط به رمز بنا کرده بود به عنوان یک راه حل منطقی شروع به گسترش کرد. همزمان با قولهای فناوری اطلاعات و با شدت بیشتری، فعالان زیرزمینی دنیای مجازی که در بستر شبکه عمیق (deep web) مشغول به تبادل پول های کثیف در بستر اینترنت بودند شروع به بهره برداری از این ارز جذاب دیجیتالی کردند. ارزی که برای جابه جا کردنش نه نیاز به باز کردن حساب بانکی قابل پیگرد است و نه طرف مقابل این تبادل مالی می تواند از هویتت مطلع شود. این بود که ارزش این رمز ارز که در ابتدا به شدت نازل بود به سرعت افزایش یافت. تقاضا از دو سو و غفلت دولت های جهان از سوی دیگر بستر امنی برای این رشد روز افزون پدید آورد.

ممکن است بپرسید ارتباط این ابزار با دیپلماسی کجاست؟ شاید بتوان نقطه عطف تاریخچه کوتاه رمز ارزها را انتخابات ریاست جمهوری امریکا در سال 2017 دانست. جایی که رقابت شدیدی برای جذب منابع مالی به نفع هر کاندیدا وجود دارد. قوانین سختی نیز تبادلات مالی مربوط به سوپر پک ها برای کمک به هر کارزار را مورد نظارت شدید و مستقل بانک مرکزی این کشور قرار می دهد. اینجاست که برای اولین بار رمز ارز به عنوان وسیله تبادل امن و آسان و غیر قابل پیگیری توانست تاثیر فوق العاده ای در نتیجه بگذارد. کمپین دونالد ترامپ که بر اساس اسناد تبادلات مالی رغم به شدت کمتری نسبت به رقیب از این حامیان دریافت کرده بود پیروز انتخابات شد. اگر نگاه دقیقتری به روند افزایشی شدید قیمت بیت کوین در سال منتهی به انتخابات امریکا و تاریخ های بحرانی این تغییر قیمت بیندازید به آسانی می توان دریافت پول های کثیفی که هنوز هم کسی نتوانسته سرازیر شدنش به کارزار ترامپ را اثبات کند از طریق بیت کوین جابه جا شده و به احتمال بسیار زیاد در طرف مقابل نیز همین ابزار به شدت به کار گرفته شده است. بلافاصله پس از رسیدن ترامپ به قدرت تقاضا برای این ارزها کاهش یافته و قیمت با شیب باور نکردنی در همه بازارهای جهان  سقوط کرده است.

یکی از مهمترین چالش های دموکراسی در این دهه میزان دخالت نیروهای غیر بومی در روند دموکراتیک انتخابات در کشورهاست. پرونده دخالت روسیه در انتخابات امریکا بارز ترین نمونه از این چالش است. و شاید هیچ ابزاری به اندازه رمز ارز برای این منظور مناسب نباشد. در عین حال نظام نا عادلانه بانکی در جهان که به راحتی امکان تحریم و فشار را به دولت امریکا می دهد دیر یا زود سایر کشورها را به رویکردی روز افزون به سمت رمز ارز برای تبادلاتی که لااقل نمی خواهند سایر کشورها از جزئیات آن مطلع شوند تشویق خواهد کرد. مثلا در مورد ایران شاید صادراتی که به ناحق برای ایران تحریم شده است بتواند با استفاده از رمز ارزها انجام شود. اما تا زمانی که منشا ارزش آفرین در این ابزارها نا معلوم است گرایش به آن برای تبادلات بسیار کلان ناامن و غیر ممکن خواهد بود. لا اقل دو راه حل اساسی می توان یافت، یکی اینکه زیر ساخت لازم برای تجارت بر پایه رمز ارزها برای صادر کننده های خورد به وجود آورد و این صادر کننده ها با افزایش مهارت در زمینه امنیت سایبری به مرور در ساز و کار تبادلات ملی و صادرات نفتی کشور نیز به کار گرفته شوند. دیگر اینکه خودمان ابتکار عمل را به دست گرفته رمز ارز بومی را راه اندازی کنیم و طرف های تجاری ایران در بازارهای مختلف را به استفاده از رمز ارز ایرانی تشویق کنیم.

اما از فرصت ها که بگذریم تهدیدهای دیپلماتیک هم در پشت این ابزار کم نیستند. شاید مهمترین آنها همان است که برای امریکا اتفاق افتاده است. دستگاه های نظارتی در ایران باید هر چه زودتر در خصوص این ابزار آگاهی لازم را کسب کنند. نگارنده بر این باور است که تا کنون مسیر این روش های نقل و انقال شبه دار به انتخابات یا دیپلماسی عمومی و بین المللی ایران نرسیده است. اما دیر نخواهد بود که جاذبه این ابزار، شروع به تاثیر گذاری بر محیط سیاسی ایران نیز خواهد کرد. اصلی ترین هدف از نگارش این سطور شاید همین باشد که بگویم پیش گیری بهتر از درمان است. همانطور که استفاده از این ابزار در محیط حال حاضر جهان برای ایران بسیار منطقی و حتی واجب می کند رویکرد به آن در محیط سیاسی داخل بسیار مهلک است. وزارت کشور و وزارت امور خارجه به عنوان جبهه نخست در محیط دیپلماسی داخلی و بین المللی باید هرچه سریعتر به آموزش و ارتقای آگاهی در این زمینه مبادرت کنند. 

و در پایان بد نیست نگاهی به آینده داشته باشیم. همانطور که در ابتدای این یادداشت از تاثیر تبادلات مالی در تمدنهای گذشته سخن آمد، تمدن پیروز آینده حتما پرچمدار تجارت در بستر مجازی خواهد بود و شاید اطلاعات ارزشمندترین کالای جهان تا سال های سال باقی بماند. ایران در این مسیر می تواند با بهره مندی از نیروی متخصص بومی قدرت شاخص و تاثیر گذاری باشد. پیوند زدن بین بازارهای سنتی کشور و فرصت ها و چالش های تازه به وجود آمده بر مبنای تجارت الکترونیک هنری است که اگر هوشمندانه به کار بسته شود دنیای جدیدی پیش روی ما و همه جهان خواهد گشود و اگر به حال خود رها شود کشور را به جولانگاه قدرتهای خارجی برای قدرتنمایی و تاثیر گذاری بدل خواهد کرد. در آینده کسی برنده است که از امروز فردا را دیده و مدیرت کرده باشد.