نیجریه از گروه های صلح آمیز شورشی می سازد

دیپلماسی ایرانی: ابوجا، پایتخت نیجریه، در هفته های اخیر صحنه چندین درگیری خشونت آمیز بین نیروهای امنیتی و تظاهرات کنندگان شیعه بود و مقامات را وادار کرد از 18 ژوئیه تظاهرات در مقابل ساختمان های دولتی را ممنوع کنند. تنش ها 22 ژوئیه و وقتی تشدید شدند که نیروهای امنیتی به روی پیروان مسلح جنبش اسلامی نیجریه آتش گشودند. در جریان این سرکوب 13 نفر از جمله یک خبرنگار که در حال پوشش خبری درگیری ها بود، کشته شدند.

تاکنون مطالبات تظاهرکنندگان عمدتا بر درخواست آزادی ابراهیم زَکزاکی، رهبرشان، و همچنین آزادی های سیاسی و مذهبی تمرکز داشته است. اما هرچه دولت نیجریه با خشونت بیشتری به این تظاهرات واکنش نشان می دهد، تهدید افراطی و تبدیل شدن آنها به یک گروه شبه نظامی را تشدید می کند؛ در سال 2009 در رابطه با رهبر بوکو حرام هم همین اتفاق رخ داد.

در بررسی این مساله، مهم است که ابتدا به تاریخچه جنبش اسلامی نیجریه و همچنین تحولاتی که به اتفاقات اخیر در ابوجا منجر شدند نگاهی انداخته شود:

1. رسالت جنبش اسلامی نیجریه چیست؟ اهداف جنبش اسلامی نیجریه با توسعه اسلام شیعه در این کشور و با اهداف استقرار جمهوری اسلامی در این کشور مرتبط است. این ایده ها توسط شیخ ابراهیم زکزاکی، بنیانگذار و رهبر ایدئولوژیک گروه، مطرح شده که طبق برخی گفته ها، از انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 تاثیر پذیرفته است. زکزاکی پیش از آنکه در سال 1980 به نیجریه بازگردد و درصدد ترویج اسلام شیعه برآید، به ایران سفر کرده و در آنجا به یک روحانی شیعه تبدیل شده است.

2. پیروان جنبش اسلامی نیجریه چه کسانی هستند؟ تقریبا نیمی از جمعیت نیجریه به اسلام سنی اعتقاد دارند و تقریبا نیم دیگر آن را مسیحیان تشکیل می دهند. در سال های پس از سرنگونی رژیم شاهنشاهی ایران و جایگزینی آن با جمهوری اسلامی، موعظه های زکزاکی درباره اسلام شیعه و جذابیت انقلاب ایران به ویژه در میان نیجریه ای های محروم از حق رای به سرعت مورد توجه واقع شدند. هنوز مشخص نیست که جمعیت شیعه نیجریه دقیقا چقدر است یا جنبش اسلامی نیجریه دقیقا چقدر حامی دارد؛ در میان حامیان این گروه شماری از سنی های نیجریه ای هم هستند که از ایده انقلابی مشابه انقلاب اسلامی ایران حمایت می کنند. تصور بر این است که شمار حامیان این جنبش به چند میلیون نفر می رسد که از لحاظ جغرافیایی در شمال غربی نیجریه متمرکز هستند که از دیرباز یکی از فقیرترین مناطق در این کشور بوده است.

3. جنبش اسلامی نیجریه و حامیان آن به چه چیزی اعتراض دارند؟ تظاهرات کنندگان آزادی زکزاکی را که در سال 2015 بدون محاکمه بازداشت شد، خواستار هستند. به رغم آنکه دادگاه عالی نیجریه در سال 2016 حکم آزادی او را صادر کرد، زکزاکی همچنان در مکانی نامعلوم زندانی است. دولت ادعا می کند که صلاحیت آزاد کردن زکزاکی را ندارد و مسئولیت محاکمه او با دادگاه ایالتی کادوناست. در نتیجه، طرفداران جنبش اسلامی نیجریه اعلام کردند که به هر قیمتی تا زمان آزادی او به تظاهرات خود ادامه خواهند داد.

4. چرا تظاهرات مستعد خشونت است؟ جنبش اسلامی نیجریه اساسا یک گروه شبه نظامی مسلح نیست. با این حال، برای کشور نیجریه تفکر وجود یک گروه سیاسی طرفدار تغییر رژیم اصلا خوشایند نیست. به همین دلیل، از دهه 1990 که گروه طرفداران بسیاری پیدا کرد، دولت پیوسته در تلاش بوده تا فعالیت های آن را مختل کند. این مساله به یک سری خشونت های دوره ای گاهی اوقات با خونریزی های قابل توجه انجامیده است. طبق برخی برآوردها، در تظاهرات سال 2015 و بلافاصله پس از دستگیری زکزاکی حدود 350 نفر از طرفداران جنبش اسلامی نیجریه  کشته شدند. از آن زمان تاکنون اعتراض ها چندین مرتبه به خشونت کشیده شدند و بیشتر آنها در ایالت شمال غربی کادونا بودند. با این حال، طرفداران جنبش اسلامی نیجریه در ماه ژوئیه تصمیم گرفتند که اعتراض های خود را به ابوجا، پایتخت نیجریه، بکشانند که نتیجه آن درگیری های خشونت آمیز و خونین اخیر بود.

آغاز یک گروه شبه نظامی؟

دولت نیجریه سعی کرد با دستگیری زکزاکی و واکنش شدید به اعتراضات، مرزهای سرکوب خشونت آمیز و اعمال آزاد قوانین را در تلاش ها برای محدودسازی دستورکار جنبش اسلامی نیجریه بررسی کند. این اتفاق ها تا اندازه ای به رویکردی که به ظهور بوکو حرام به عنوان یک گروه شبه نظامی انجامیدند، شباهت دارند. بوکو حرام در سال های اول فعالیت خود یک گروه مذهبی نسبتا صلح آمیز بود تا اینکه در سال 2009 در یک مواجهه خونین با نیروهای امنیتی درگیر شد. اندکی پس از آن نیروهای پلیس نیجریه محمد یوسف، رهبر وقت بوکو حرام را دستگیر و او را اعدام کرد. این مساله یوسف را به یک شهید تبدیل کرد و همین اتفاق به همراه سرکوب همه اعضای گروه، به تبدیل شدن آن به یک گروهک تروریستی و شورشی تمام عیار که اکنون تحت عنوان داعش آفریقای غربی شناخته می شود، دامن زد.

درست همانطور که اعدام یوسف به نقطه ثقل رسالت بوکوحرام تبدیل شد، زندانی شدن زکزاکی هم یکی از جنبه های اصلی فعالیت های جنبش اسلامی نیجریه را تشکیل داده و از دلایل اصلی برخوردهای مکرر آن با نیروهای امنیتی بوده است. تا این لحظه، معترضان شیعه هنوز در برابر دولت نیجریه اسلحه به دست نگرفته اند. با این حال، روی آوردن دولت به اقدامات خشونت آمیز و شدیدالحن علیه اراده بخشی از جمعیت نیجریه، با خطر تظاهرات و درگیری های خشونت آمیز همراه خواهد بود. دولت نیجریه با این رویکرد خطر کاشتن بذر افراط گرایی را به جان خریده و نهایتا ممکن است یک جنبش تروریستی دیگر در این کشور ایجاد کند.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی