مسکو می تواند اعراب را به اتخاذ موضع مشترک و نزدیکی به ایران ترغیب کند؟

نویسنده: ماریانا بلنکایا

دیپلماسی ایرانی: مسکو 16 آوریل میزبان پنجمین جلسه وزرا در مجمع همکاری روسیه و عرب بود که شمار زیادی از دیپلمات های برجسته عربی در آن حضور داشتند. این نشست که توسط وزارت امور خارجه روسیه و اتحادیه عرب برگزار شد، یک واقعیت مشهود را آشکار کرد: روابط بین روسیه و جهان عرب دست کم تا جایی که مساله به اختلاف نظرها بر سر دیدگاه ایالات متحده به نظم جهانی مربوط می شود، چندان بد نیست و حتی می تواند صمیمانه باشد. با این حال، این گرمی روابط توهمی بیش نیست، چراکه اختلافاتی که عمدتا در ناهماهنگی در داخل گروه عرب ریشه دارند، بر روابط تاثیر مثبتی نمی گذارند.

از کنفرانس مسکو دو سند، یک اعلامیه و یک برنامه اقدام 3 ساله، حاصل شد. دومی یک سری فرصت های همکاری در زمینه تجاری، سازمان های غیر دولتی و دانشگاهی در حوزه های مختلف از اقتصادی گرفته تا فرهنگی را شامل می شود. مجمع همکاری روسیه - عرب در دسامبر 2009 در نتیجه یک یادداشت تفاهم در قاهره تشکیل شد. مسئولیت این مجمع هماهنگی مواضع در مسائل بین المللی و ترغیب به روابط دوجانبه مستحکم تر است. اما اولین جلسه وزرا در سال 2013 سال ها پس از تشکیل مجمع و در اوج بهار عربی و پس از بازگشت ولادیمیر پوتین به کرملین برگزار شد. جلسات بعدی در خارطوم (اواخر 2014)، مسکو (فوریه 2016) و ابوظبی (فوریه 2017) برگزار شدند. ایده اصلی این بود که جلسات سالانه برگزار شوند، اما اختلافات میان قطر با عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و بحرین در این برنامه اختلال ایجاد کرد.

وزیر امور خارجه روسیه در ابتدا قرار بود با سه مقام اتحادیه عرب یعنی دبیرکل و رئیس فعلی و سابق آن دیدار کند. اما جدای از این افراد، 13 وزیر امور خارجه کشورهای عربی از الجزایر، اردن، یمن، قطر، لبنان، مغرب، امارات متحده عربی، عمان، فلسطین، عربستان سعودی، سومالی، جزایر کومورو و تونس نیز در مسکو گردهم آمدند و 8 کشور دیگر نیز مقاماتی در سطوح پایین تر را به عنوان نماینده به جلسه اعزام کردند: سفرای سودان، بحرین و موریتانی نیز در میز مذاکره حضور داشتند.

اما وزیر خارجه لیبی در کنفرانس حاضر نشد و این در حالی بود که او پیشتر برنامه خود برای سفر به مسکو را تایید کرده بود. در حقیقت گفته شده بود که او به مسکو سفر می کند، اما به دلیل اختلافات در اتحادیه عرب بر سر حمایت از گروه های رقیب در لیبی در کنفرانس شرکت نخواهد کرد. حتی مسکو در واژه گزینی متن اعلامیه نهایی که از همه طرفین درگیر در لیبی می خواست از پیشروی به سمت جنگ نظامی خودداری کنند، با مشکل مواجه شد.

اما سوریه یک مورد کاملا متفاوت است. جای بیشتری برای مناظره وجود دارد. طرف عربی به ویژه در تلاش بوده تا از اشاره به نقش ترکیه و ایران در حل سیاسی مناقشات سوریه خودداری کند. با این حال، در متن اعلامیه سه مرتبه به موفقیت چارچوب آستانه اشاره شده که در نتیجه همکاری روسیه، ایران و ترکیه حاصل شده است. در این اعلامیه از تلاش های روسیه برای دستیابی به راه حل سیاسی در سوریه از جمله تلاش ها برای دستیابی به مناطق آتش بس قدردانی شد؛ اما کشورهای حاضر در کنفرانس از افزودن عبارت پیشنهادی روسیه به اعلامیه مبنی بر موفقیت کنگره گفت و گوی ملی سوریه در سوچی در ژانویه گذشته خودداری کردند.

در این بیانیه همچنین به ورود مجدد سوریه به اتحادیه عرب هم اشاره ای نشد که ظاهرا علت آن اختلاف نظر روسیه و اعراب بر سر این مساله بود. مساله ترکیه در مباحثات درباره عراق و سوریه به میان آمد. در اعلامیه پایانی نشست هر گونه مداخله خارجی در امور داخلی سوریه از جمله حضور نظامی ترکیه در این کشور رد شده است.

سرگئی لاورف، وزیر امور خارجه روسیه در کنفرانس خبری گفت که اعلامیه پایانی نشست بر اهمیت عادی سازی و تقویت روابط بین اعراب و ایران در جهت صلح و ثبات تاکید داشته است که این اظهارات با توجه به حساسیت میهمانان عرب روسیه در رابطه با ترکیه و ایران جای تعجب داشت. ابوالغیظ، دبیرکل اتحادیه عرب در توضیح این مساله گفت: «اعضای اتحادیه عرب چنین برداشتی از بیانیه داشتند: ایران نمی تواند در امور ما دخالت کند. اگر از چنین کاری خودداری کند، روابط بهبود خواهد یافت.» در حقیقت، اعلامیه هر دو پیام را شامل می شود. در یک پاراگراف آن به اهمیت ایجاد روابط حسنه میان کشورهای عربی و جمهوری اسلامی ایران بر پایه اصول همجواری، عدم استفاده از نیروی نظامی، عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر، احترام به استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی، حل همه اختلافات از طریق روش های صلح آمیز و همچنین اهمیت ابتکارعمل شورای همکاری خلیج فارس که در پیامی توسط امیر کویت به رئیس جمهوری ایران برای افزایش صلح و امنیت در منطقه فرستاده شده، تاکید شده است. در پاراگرافی دیگر، درباره «عدم پیشرفت بین امارات متحده عربی و جمهوری اسلامی ایران در مناقشات بر سر سه جزیره (تنب کوچ و بزرگ و ابو موسی) ابراز نگرانی و بر حمایت از «تلاش برای دستیابی به راه حلی مسالمت آمیز برای مناقشات» تاکید شده است.

اما یکی از جالب توجه ترین موارد مطرح شده در کنفرانس، اظهارات وزیر امور خارجه سومالی بود که از روسیه به دلیل حمایت از فلسطینی ها تشکر کرد؛ یکی از مسائلی که روسیه به طور مداوم دنبال می کرده، تلاش برای از بین بردن «معامله قرن» دونالد ترامپ بوده است. جلسه بعدی مجمع همکاری روسیه - عرب در سال 2020 در مغرب برگزار می شود.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34