انتقادهای بی مورد مخالفان ایران از بازرسی های هسته ای

نویسنده: مارک فیتزپاتریک

دیپلماسی ایرانی: «ابر آژانس» به یک تیم بین المللی از کارآگاهان گفته می شود که می توانند در کسری از ثانیه و به محض مشاهده سرنخ هایی از اقدامات هسته ای، وارد هر کشور مشکوکی شوند. قوانین، اعتبار یا روند مناسب اهمیتی نداشته باشد و آنها صرفا به مثابه قهرمانانی که آدم بدها را در حین ارتکاب جرم می گیرند، عمل کنند. قطعا هیچ گروه این چنینی متشکل از ابر قهرمانان وجود ندارد. اما ظاهرا برخی از منتقدان آژانس بین المللی انرژی اتمی چنین انتظاری از آن دارند.

رویترز 4 آوریل گزارش داد که آژانس در ماه آگوست از انباری در نزدیکی تهران بازدید کرده؛ این همان انباری بود که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در ماه سپتامبر 2018 ادعا کرد ایران تجهیزات مربوط به برنامه هسته ای و 15 کیلوگرم مواد رادیواکتیو در آن ذخیره کرده است. چند ساعت پس از انتشار گزارش رویترز، موسسه علوم و امنیت بین المللی مستقر در واشنگتن آنچه را «شکست» آژانس بین المللی انرژی اتمی در اقدام سریع می نامید، محکوم کرد.

دیرهنگام و بی فایده؟

اما آیا واقعا همانطور که موسسه علوم و امنیت بین المللی ادعا کرده، اقدام آژانس «اندک» و «دیر هنگام» بوده است؟ احتمالا خیر. اگر همان طور که نتانیاهو ادعا کرده در این انبار مواد رادیواکتیو نگهداری می شد، رد آن برای سال ها باقی می ماند و پاک کردن آن بسیار دشوار می بود. به گفته افراد آشنا با این فناوری، نمونه برداری محیطی توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی حتی اگر نمونه ها روزها یا ماه ها پس از جا به جایی مواد انجام شده باشد، وجود آنها را نشان می دهد. بررسی های آزمایشگاهی نمونه ها تا ماه ژوئن به آژانس نشان خواهند داد که چنین موادی وجود داشته است یا خیر.

نمونه برداری محیطی اثبات قطعی نیست چراکه ایران پیشتر موفق شده بود ردهای هسته ای را از پایگاه نظامی پارچین پاکسازی کند. در سال 2015 که آژانس موفق شد از این سایت مجددا دیدن کند، در نمونه های برداشته شده تنها دو رد جزئی از اورانیوم کشف شد. اما پاکسازی سایت اثبات بی گناهی ایران نشد چون با پوشش آن درباره استفاده از سایت برای انبار مواد شیمیایی همخوانی نداشت. از این رو، آژانس اگرچه نتوانسته بود مدرکی دال بر فعالیت هسته ای تسلیحاتی ایران بیابد، نتیجه گرفت که احتمال فعالیت ایران در این زمینه وجود داشته است.

در ارتباط با انبار مورد بحث هم گفته شده که مواد رادیواکتیو و تجهیزات مرتبط با برنامه هسته ای در ماه های جولای و آگوست گذشته از آن خارج شده اند. ایران در قیاس با مورد قبلی زمان کمتری برای پاکسازی ردها داشته و برخلاف تصاویر ماهواره ای مربوط به تاسیسات پارچین، هیچگونه شواهدی دال بر پاکسازی گسترده محدوده این انبار وجود ندارد.

اما مساله جالب توجه در اشاره نتانیاهو به جا به جایی مواد «رادیو اکتیو» از این انبار در آگوست 2018 این است که حتی در این صورت هم ایران توافق هسته ای را نقض نکرده است. کشورها در خصوص گزارش موارد خاصی از مواد هسته ای یعنی اورانیوم، پلوتونیوم یا توریم به آژانس گزارش دهند که زیرمجموعه های مواد رادیواکتیو به شمار می روند؛ اما یک سری مواد رادیواکتیو از جمله کبالت، رادیوم، رادون و پتاسیم نیز وجود دارند که قابل استفاده در سلاح های هسته ای نیستند.

اما چرا آژانس بین المللی انرژی اتمی بلافاصله پس از آنکه اسرائیل ادعاها درباره انبار مشکوک را مطرح کرد، اقدامی نکرد؟ دلیلش این بود که طبق قوانین آژانس هرگونه اطلاعات ارائه شده توسط شخص ثالث باید با احتیاط مورد بررسی قرار بگیرد. در این زمینه بهتر است به ادعای دولت بوش در سال 2002 درباره تلاش عراق برای دستیابی به اورانیوم از نیجریه اشاره کرد. آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرده بود که اسناد مربوطه توسط منابع قابل اعتماد به دست نیامده اند.

«نگهبان هسته ای»

آژانس بین المللی انرژی اتمی باید برای حفظ بی طرفی و اعتبار خود باید در رسیدگی به اطلاعات ارائه شده از سوی طرف ثالت با احتیاط رفتار کند و همه کشورهایی که این آژانس را محافظ امنیت هسته ای می دانند نیز باید به قوانین آن احترام بگذارند. آژانس باید پیش از هر گونه واکنش به اطلاعات دریافتی از صحت و اعتبار آنها مطمئن شود.

ظاهرا اطلاعات اولیه ارائه شده توسط اسرائیل با شرایط مد نظر آژانس همخوانی نداشته و در نهایت آژانس با در نظر گرفتن کلیات اطلاعات، روند بازدید از سایت مربوطه را آغاز کرده است. طبق گزارش وال استریت ژورنال، بازرسان آژانس از سایت نمونه برداری کرده اند و تحلیل نمونه ها همچنان ادامه دارد. بازرسان بین المللی نمی توانند به صورت یکجانبه در هر کشوری سرک بکشند و نمی توانند خلاف قوانین ملی عمل کنند. آنها به همکاری کشور میزبان نیاز دارند و بر خلاف مورد پارچین، ایرانی ها این مرتبه با آژانس کاملا همکاری و از بازرسان استقبال کردند.

آژانس مجبور بود نشان دهد که بی طرف است و مطابق خواسته دشمنان ایران عمل نمی کند؛ اما در عین حال با توجه به سابقه ایران در فعالیت های هسته ای مجبور بود که اطلاعات دریافتی را جدی بگیرد و مورد بررسی قرار دهد. اما مساله اینجاست که توانایی آژانس تا زمانی خواهد بود که بتواند اعتبار خود را حفظ کند و هر گونه تلاشی برای اقدام علیه ایران پیش از بررسی اعتبار اطلاعات ارائه شده از سوی اسرائیل، این اعتبار را به کلی نابود می کرد.

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی