بغداد چقدر می تواند در سیاست جدید موفق باشد؟
عراق و راهبرد موازنه‌گرایی در روابط خارجی!
صابر گل‌عنبری، کارشناس مسائل خاورمیانه
دیپلماسی ایرانی - این که رئیس جمهور ایران از عراق باز نگشته، ماجد قصبی، وزیر بازرگانی و سرمایه‌گذاری عربستان به همراه یک هیات عالی‌رتبه اقتصادی وارد بغداد می‌شود و روز پنجشنبه مورد استقبال عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق قرار می‌گیرد و این که فورا به دنبال سفر هیات عربستانی، یک هیات قطری به ریاست حمد الکواری، وزیر بازرگانی قطر به عراق می‌رود، یک پیام روشن از جانب بغداد دارد و آن هم این است که عراق با چینش همزمان سفر سه هیات از سه کشور و به عبارتی بهتر نمایندگان سه بلوک منطقه‌ای می‌خواهد بر راهبرد موازنه‌گرایی در روابط منطقه‌ای خود تاکید کند.
در واقع بغداد با انداختن موعد سفر هیات عربستان در همان روزی که آقای روحانی بر می‌گشت، خواست مانع القای این تصور شود که در محور ایران است و با برنامه‌ریزی برای سفر غیر منتظره هیات قطری، بلافاصله بعد از سفر هیات عربستانی خواست بگوید در محور ریاض هم نیست.
در آینده نزدیک هم قرار است رجب طیب اردوغان به بغداد سفر کند. واقعیت این است که جدا از پیام سیاسی پیشگفته و ملزومات آن، عراق برای بازسازی و رونق اقتصاد ضعیف خود نیاز به قرار گرفتن در موقعیتی میانه میان سه بلوک قدرتمند منطقه‌ای (ایران، عربستان و ترکیه) دارد و برجستگی ماهیت اقتصادی هر سه سفر، هم این نکته را تایید می‌کند و هم نشانه‌ای از این است که بازیگران منطقه‌ای رقیب می‌خواهند از دریچه اقتصاد سیاسی، عراق را به سمت خود بکشانند.
در این میان، باید دقت کرد که جنبس روابط اقتصادی این بازیگران با عراق هم در آینده روابط سیاسی آن‌ها با این کشور تاثیرگذار است. در حالی که در تعاملات تجاری تهران و بغداد، ایران با حجم صادرات بالای کالا و خدمات بهره‌مندتر است، اما جنس روابط اقتصادی دیگر طرف‌ها با بغداد بیشتر در قالب سرمایه‌گذاری‌های کلان در عراق است و اگر پروژه‌های سرمایه‌گذاری به سرانجام برسد، منتفع نخست بغداد خواهد بود و تعداد زیادی نیروی انسانی عراقی را جذب خواهد کرد. خود همین مساله احتمالا برونداد سیاسی مشخصی نیز در میان مدت و بلند مدت دارد.
همچنین ریاض طرح‌های رایگانی چون احداث یک شهر ورزشی پیشرفته در بغداد را در دست اقدام دارد که قابل توجه و تامل است. چند ماه پیش ملک سلمان در تماسی تلفنی با عادل عبدالمهدی وعده احداث این شهر را داد، البته اول قرار بر احداث یک استادیوم باشد، اما بعدا گفته شد که به پروژه‌ای بزرگ‌تر یعنی شهری ورزشی تبدیل می‌شود.
فعلا مشخص نیست که عراق تا چه اندازه در اعمال راهبرد موازنه موفق شود. بغداد با چالش‌هایی مواجه است که نوع برخورد با آن‌ها می‌تواند این کشور را ضمنا در بلوکی علیه دیگری قرار دهد. از این رو، باید دید بغداد در آینده تا چه حد می‌تواند در مقابل فشارهای آمریکا برای پیوستن جدی به تحریم‌ها علیه ایران مقاومت کند.
از دیگر سو هم یقینا نزدیکی میان بغداد و دمشق و نشست‌ها میان آن‌ها به ویژه با حضور ایران از جمله نشست سه جانبه اخیر روسای ستادهای مشترک نیروهای مسلح سه کشور به مذاق دیگر محورها خوش نمی‌آید و تقویت این روند در آینده می‌تواند واکنش آن‌ها را در بر داشته باشد؛ به ویژه اگر شنیده‌ها از سفر احتمالی بشار اسد به عراق رنگ واقعیت به خود گیرد.
در این میان عادل عبدالمهدی در دیدار هیات عربستانی گفته است که به زودی به ریاض می‌رود. این سفر احتمالا با هدف کاستن از حساسیت‌ها به سفر آقای روحانی به بغداد و نزدیکی با دمشق باشد.
این سفر و امضای توافق‌نامه‌های عدیده به ویژه احیای معاهده الجزایر فضایی در منطقه ایجاد شد که زیاد به نفع سیاست موازنه‌گرایی عراق نبود؛ از این منظر، به نظر می‌رسد عبدالمهدی با سفر به ریاض می‌خواهد این فضا را تلطیف کند.
البته بعید هم نیست که وی بخواهد میان تهران و ریاض تلاشی میانجیگرانه را آغاز کند یا پیام‌هایی را رد و بدل کند؛ اما در این شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی دور از ذهن است چنین تلاشی، اگر هم انجام شود، نتیجه‌ای داشته باشد.
عربستان فعلا منتظر نتایج راهبرد فشار حداکثری دونالد ترامپ بر تهران است و کاری نخواهد کرد که بر این راهبرد اثر منفی بگذارد و خشم ترامپ را برانگیزد؛ مگر این که بخواهد با توجه به تصویب طرح قطع کمک آمریکا به ائتلاف جنگ یمن و فشارهای دیگر، سیگنالی منفی به واشنگتن بفرستد که در صورت تداوم این فشارها، برگه نزدیکی به ایران روی میز است؛ چنانچه منابعی عربستانی پس از ترور فجیع جمال خاشقچی، در واکنش به تحریم‌های احتمالی آمریکا تهدید کردند که در صورت اعمال آن‌ها، ریاض به تهران نزدیک می‌شود. البته اگر هم چنین نیتی در کار باشد، پالسی بیش نخواهد بود و اثری بر آن مترتب نخواهد شد.
فارغ از این‌ها، منطقه راه دیگری را طی می‌کند که به سمت انفجار است تا مصالحه و آشتی که فعلا دورنمایی برای آن متصور نیست.
نظر شما :