وقتی سینما به خدمت سیاست در می آید

نویسنده: اسکات پترسون

دیپلماسی ایرانی: فیلم ایرانی «به وقت شام» داستانی اکشن از قهرمانان و شروران به سبک و سیاق هالیوودی با شگفتی های دراماتیک و انفجارهای متعدد است. این فیلم همچنین پر از پیام های سیاسی نه چندان محسوس است که به مباحثات درباره حضور و نقش نظامی ایران در سوریه مربوط می شود.

این فیلم داستان دو خلبان نیروهای ایرانی در جنگ علیه داعش در سوریه و در «دفاع» از اماکن مذهبی شیعه در این کشور است. این خلبان ها که در حال پرواز با یک هواپیمای باری نظامی به خارج از شهر محاصره شده تدمر هستند، زیر آتش و در شرایطی مخاطره آمیز برای انجام ماموریت نجات شهروندان سوری زخمی و تحویل شماری از زندانی های داعشی از زمین بلند می شوند. اما در حالی که به سمت دمشق حرکت می کنند، زندانی های داعشی آزاد می شوند و هواپیما را می ربایند. تصویری از خلاقیت و شجاعت خلبانان ایرانی و در نهایت موفقیت آنها در خنثی سازی تلاش داعش برای کشتن همه آنها در حین تصویربرداری زنده ویدیویی، نمونه کاملی از هنر در خدمت سیاست است.

در حالی که این فیلم یک نمایش دراماتیک از مبارزه خوب در برابر بد علیه داعش است، در عین حال به گفته تحلیلگران، اهداف استراتژیک ایران در سوریه به مراتب بیشتر از اینهاست: حمایت از متحد دیرینه در دمشق، همکاری نزدیک و کسب اطمینان از خط تامین به حزب الله در لبنان و در عین حال تشکیل صف واحد در برابر دشمن یعنی اسرائیل.

در یک سطح، این فیلم به تماشاچیان داخلی توجیهی برای مداخلات نظامی پرهزینه و طولانی مدت در سوریه، عراق، لبنان و همچنین سیاست «مبارزه با تروریست ها» در خارج از کشور برای جلوگیری از انجام چنین کاری در خانه ارائه می دهد. برای نمونه، وقتی داعشی ها کنترل هواپیما را در دست می گیرند، یکی از آنها می گوید: «همه چیز [یک روز] زیر پرچم داعش خواهد رفت و ما به زودی به تهران خواهیم رسید.»

اما در یک سطح دیگر، «به وقت شام» نمونه ای اولیه از تلاش های نظام مند عناصر محافظه کار در ایران در حدود 10 سال گذشته برای تاثیرگذاری در فرهنگ و فضای رسانه ای این کشور است. یک تحلیلگر محافظه کار در تهران که خواست نامش فاش نشود، گفت: «در سطح فعالان انقلابی، آنها پس از سال 2009 خطر را دریافتند... آنها در زمینه رسانه بسیار ضعیف بودند- آنها حتی یک کاریکاتوریست هم نداشتند.» او در اشاره به «به وقت شام» و در حالی که این فیلم را نمونه ای موفق از سرمایه گذاری در خروجی جدید و ایدئولوژیک با هدف افزایش حمایت از انقلاب اسلامی خواند، افزود: «اما آنها موفق عمل کرده اند؛ اکنون کاریکاتوریست های بسیار، رسانه و فیلم سازان را دارند.» این فیلم در ماه فوریه گذشته در جشنواره معتبر بین المللی فجر جوایزی هم دریافت کرد. ابراهیم حاتمی کیا که از زمان کار روی مجموعه تلویزیونی «روایت فتح» در دهه 1980 درباره جنگ ایران و عراق در زمره فعالان سینمای جنگی ایران به شمار می رود، جایزه بهترین کارگردانی را برای «به وقت شام» گرفت. او از موسسه اوج که با بودجه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فعالیت می کند، تشکر کرد و گفت که سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در زمان دیدن این فیلم گریه کرده و به او هدیه ای داده است. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هم این فیلم را یک «شاهکار» توصیف کرد.

اندکی پیش از اهدای جوایز در جشنواره فجر، ایران شاهد تظاهرات گسترده در اعتراض به سوء مدیریت مالی، فساد و نرخ بالای بیکاری بود. در این تظاهرات خیابانی شعارهایی هم در اعتراض به مداخله ایران در سوریه، عراق و لبنان شنیده می شد. در تهران یکی از خبرنگارانی که در دهه 1980 بزرگ شده و تاثیرات جنگ ایران و عراق را حس کرده، با تفکر کمک به سوریه احساس همدردی دارد، اما در عین حال معترضان را نیز درک می کند: «سوریه تنها کشوری بود که در جنگ ایران و عراق از ما حمایت کرد، بنابراین من مخالف کمک به سوریه نیستم. اما تا چه حد؟ هنوز پاسخی برای این سوال وجود ندارد.» او در ادامه گفت: «اگر پول کافی داشته باشیم، مردم اهمیتی نمی دهند. اما اکنون مردم عذاب و فشارش را حس می کنند.»

اما به رغم استقبال سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و محافظه کاران و اصول گرایان از این فیلم، باید گفت که ابتکارعمل ها در تحریک به وطن پرستی باتوجه به پیچیدگی فرهنگی ایران چندان تاثیرگذار نیست. تحلیلگر محافظه کار در تهران در این باره می گوید: «در این فیلم احساس میکنید که ایرانیها می توانند سوریه را نجات و تروریست ها را شکست دهند و حتی جان خود را برای نجات مردم بیگناه قربانی کنند. اما این فیلم نمی تواند به خوانش رسمی از شرایط کمکی بکند، چون معترضان ایران می گویند "دنیا را نجات ندهید، ما را نجات بدهید." این چالشی است که دولت همچنان مجبور است با آن دست و پنجه نرم کند.»
منبع: سی اس مانیتور / مترجم: طلا تسلیمی