«اس پی وی» بدون نفت شکست خورده نیست

نویسندگان: اسفندیار بتمنقلیج و اکسل هلمن

دیپلماسی ایرانی: از زمان خروج ایالات متحده از توافق هسته ای ایران نزدیک به 7 ماه گذشته است. فشارهای تحریم ها آغاز شده و شرکت های ایرانی تعدیل نیرو را آغاز کرده اند و خانواده های ایرانی با مشکلات جدید مواجه هستند. ایران در انتظار کشیدن برای «ابزار هدف خاص» اروپا، نهادی که هدف از آن کمک به ایران از طریق کاهش تاثیرات تحریم های ثانویه آمریکا و فراهم آوردن امکان تجارت برای شرکت های خارجی است، تحمل و بردباری زیادی از خود نشان داده است.

ابزار هدف خاص به شیوه «تبادلی» عمل می کند و با نظارت بر پرداخت های مربوط به صادرات و واردات بین اروپا و ایران، این امکان را فراهم می آورد تا هزینه صادرات اروپا به ایران از طریق هزینه های واردات از ایران، پرداخت شود. در حقیقت، اس پی وی مسئولیت هماهنگ سازی مبادلات فرامرزی را بر عهده دارد. تجارت تبادلی راه حلی است که شرکت ها از سال ها پیش از آن به صورت غیر رسمی استفاده می کرده اند و مکانیسمی قابل اجرا به شمار می رود.

علی اکبر صالحی، رئیس آژانس انرژی اتمی ایران، اخیرا هشدار داده که «دوره صبر و بردباری مردم ما محدود و محدودتر می شود.»

امکان راه اندازی اس پی وی در مدت زمانی کوتاه، وجود دارد. فرانسه و آلمان احتمالا این نهاد را در ماه ژانویه به طور رسمی راه اندازی خواهند کرد. اما بسیاری از منتقدان بر این باورند که اس پی وی تاثیر چندانی بر اقتصاد ایران نخواهد داشت، به ویژه که این مکانیسم احتمالا برای تسهیل خرید نفت ایران توسط اروپا استفاده نخواهد شد.

وقتی فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از اس پی وی سخن گفت، هدف آن را تسهیل پرداخت های مربوط به صادرات نفتی ایران اعلام کرد. اما مقامات اروپایی در خفا اذعان داشته اند که احتمال وقوع چنین اتفاقی اندک است. به نظر می رسد ایرانی ها هم به این مساله توجه کرده اند؛ بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اخیرا در اظهاراتی اس پی وی را ابزاری برای «تسهیل خرید کالاهای اساسی» توصیف کرده است.

اما اینکه اس پی وی خرید اقلام اساسی را تسهیل می کند و نه پرداخت های نفتی را، نشانه شکست آن نیست. اگرچه اروپایی ها باید برای خرید نفت ایران نیز اقداماتی انجام دهند، اما راه اندازی یک ابزار هدف خاص برای تسهیل تجارت اقلام ضروری می تواند اولین گام مثبت برای حفظ استقلال اقتصادی اروپا و محافظت از توافق هسته ای ایران باشد.

ابزار هدف خاص برای اقلام بشردوستانه می تواند به دستیابی چند هدف کمک کند. اول اینکه اگرچه تمرکزها بر جاه طلبی های شرکت های بزرگی همچون توتال و زیمنس است، اما این شرکت های فعال در زمینه مواد غذایی و دارویی هستند که از دیرباز در ایران حضور داشته اند. شرکت هایی مانند نسله، نوو نوردیسک، سانوفی و یونیلور که مواد غذایی بسته بندی شده، محصولات شوینده و داروهایی را ارائه می کنند که خانواده ها به آنها وابسته هستند، در مرکز اکوسیستم تجاری ایران قرار دارند که هم بخش خصوصی و هم طبقه مصرف کننده ایران را شامل می شود. ایجاد ابزار هدف خاص برای اقلام بشردوستانه حضور این شرکت ها را در بازار ایران تثبیت می کند. به رغم مستثنی شدن تجارت مواد غذایی و دارو از تحریم ها و بسیاری از کالاهای مصرف کنندگان، تجارت ایران در این زمینه ها به دلیل شمار محدود بانک های اروپایی حاضر به همکاری با ایران، به مشکل برخورده است که ابزار هدف خاص می تواند در حل این مشکلات موثر باشد.

دوم اینکه محدودسازی انواع تجارت هایی که از طریق اس پی وی تسهیل می شود، می تواند به توسعه این نهاد سرعت بخشد. تمرکز بر اقلام بشردوستانه احتمال اقدام از سوی وزارت خزانه داری ایالات متحده برای ایجاد اختلال در فعالیت این نهاد را کاهش می دهد و گسترش اس پی وی به خدمات مبادله ای دیگر را تسهیل می کند. بسیاری از رهبران تجاری گفته اند که ابزار هدف خاص می تواند به عنوان یک واسطه تجاری بین المللی یا همان «خانه تجارت» عمل کند. در چنین شرایطی اس پی وی در معاملات پی در پی به صورت واسطه چندجانبه بین صادرکنندگان و واردکنندگان عمل خواهد کرد. به علاوه مقامات اروپایی این احتمال را مطرح کرده اند که به ابزار هدف خاص مجوز بانکداری ارائه شود که در چنین شرایطی می تواند به صورت «دروازه بانکی» بین نظام مالی اروپایی و ایرانی عمل کند. تمرکز بر اقلام بشردوستانه شرایط تخصیص بودجه و منابع لازم برای تسهیل تجارت ها و سرمایه گذاری های گسترده تر را بین اروپا و ایران ساده تر می کند.

سوم اینکه اگرچه اس پی وی برای اقلام بشردوستانه مقاومت اقتصاد ایران را در برابر تحریم ها افزایش نمی دهد، اما تمرکز بر اقلام بشردوستانه به مقاومت خانواده ها در ایران کمک و از افزایش هزینه های مواد غذایی و کمبود دارو جلوگیری می کند.

در آخر اینکه اس پی وی بشردوستانه اروپا را قادر می سازد تا در ارتباط با تاثیرات انسانی اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران، به طور مستقیم در مقابل ترامپ بایستد. مایک پومپئو وزیر خارجه آمریکا بارها گفته که هدف تحریم ها و فشارهای اقتصادی، نظام ایران است و نه مردم این کشور. برایان هوک نماینده ویژه امور ایران در وزارت خارجه آمریکا گفته که مسئولیت یافتن کانال های امن برای تجارت اقلام بشردوستانه به ایران نیست. اگر تمرکز اس پی وی بر اقلام بشردوستانه باشد، آمریکا نمی تواند آن را هدف قرار دهد مگر آنکه از اظهارات پیشین خود بازگردد. تحریم ها هنوز هم یک ابزار قانونی به شمار می روند و دولت ترامپ نمی تواند به سادگی اس پی وی برای اقلام بشردوستانه را هدف قرار دهد.

اروپا حتی می تواند یک قدم جلوتر رود و از ایالات متحده برای مشارکت در اس پی وی برای اقلام بشردوستانه دعوت کند. چنین دعوتی نشان خواهد داد که کشورهای آمریکایی هم برای تجارت قانونی با ایران با هم چالش های بانکی مواجه خواهند شد که شرکت های اروپایی اکنون با آن مواجهند. اروپا و ایران هر دو به یک پیروزی سریع در برابر ایالات متحده نیاز دارند و ابزار هدف خاص با تمرکز بر اقلام بشردوستانه حتی اگر تاثیری بر صادرات نفت ایران نداشته باشد، باز هم می تواند به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر سیاست اعمال فشار حداکثری ترامپ عمل کند.

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی