اقتصاد ایران فرو نمی پاشد، کوچک می شود

جواد صالحی اصفهانی

دیپلماسی ایرانی: برای هرکسی که فینال لیگ فوتبال قهرمانان آسیا، که روز شنبه در استادیوم آزادی تهران برگزار شد، را دیده باشد، تنها ناراحتی اش نتیجه صفر صفر بود که مقام قهرمانی آسیا را از تیم ایران گرفت. مانند بین دو نیمه سوپر بول آمریکا، در آزادی نیز موسیقی زنده اجرا شد و 100،000 هوادار، از جمله صدها خانم، یک صدا در حال تشویق بودند. این گرمی و نشاط در تضادی فاحش با ملالتی است، که از زمان خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم ها، در ایران به وجود آمده است.

در ایران، مسئولان تحریم ها را مسبب بحران اقتصادی می دانند در حالیکه مقامات آمریکایی، دولت ایران را مقصر می دانند. بدون شک اقتصاد ایران مشکلات جدی دارد که ربطی به تحریم ها ندارد، اما بی تردید بحران فعلی نتیجه تحریم ها است. همین اقتصاد توانست در دو سالی که تحریم ها به خاطر توافق هسته ای سال 2015، تا حدودی برداشته شده بود، 18 درصد رشد کند. در سال گذشته، پس از تعدیل تورم، درآمد خانوار 6 درصد افزایش داشت. انتظار می رود امسال و سال بعد، اقتصاد به ترتیب، 2 و 4 درصد، تنزل داشته باشد.

حامیان تغییر نظام، در آمریکا که امید دارند تحریم ها فروپاشی اقتصادی را به همراه داشته باشد، ناامید خواهند شد. اقتصادها فرو نمی پاشند – کوچک می شوند. سوالات واقعی این ها هستند که اقتصاد ایران تا چه حد کوچک خواهد شد و مقامات و مردم ایران چه واکنشی به این اتفاق خواهند داشت. آیا اقتصاد در سال 2019 توقف خواهد داشت و یا برای چند سال دیگر این روند کاهش ادامه پیدا خواهد کرد؟

2012 در مقابل 2018

با قاطعیت نمی توان به این سوالات پاسخ داد. اما نگاهی به تاثیرات تحریم های سال 2012 می تواند شروع خوبی باشد. علی رغم تضاد شدید بین منطق دولت فعلی و قبلی آمریکا، شباهت های قابل توجهی در آغاز این دو دوره بحرانی وجود دارد – سقوط ارزش ریال و بالا رفتن تورم. در سال 2012، محمود احمدی نژاد، یک پوپولیست، رئیس جمهور بود، در حالیکه رئیس جمهور فعلی، حسن روحانی حامی اقتصاد بازار محور و میانه رو است. در هر دو دوره، در زمان آغاز بحران، ایران با مسئله ارزش غیر واقعی نرخ ارز و عدم کنترل خروج سرمایه روبه رو بود که باعث دو چندان شدن تاثیرات تحریم ها بر ارزش ریال شد.

در سال 2012، با آغاز تحریم های دولت اوباما علیه صادرات نفت و بانکداری ایران، پس از پنج ماه ریال دو سوم ارزش خودش را از دست داد و نرخ سالانه تورم را برای شش ماه، 50 درصد افزایش داد که پس از آن به تدریج کاهش پیدا کرد. به همین شکل، با خروج آمریکا از برجام در سال 2018، ریال 70 درصد از ارزشش را در بازار آزاد از دست داد. نرخ تورم هم تا کنون از الگوی سال 2012 پیروی کرده و از پایین ترین نرخ سال 2017 که کمتر از 10 درصد بوده، به بیش از 60 درصد رسیده که نرخ افزایش سریع تری نسبت به دوره قبل داشته و شوک بزرگ تری به اقتصاد وارد کرده است.

اینکه این شوک ها چه تاثیری بر درآمدهای شخصی در یکی دو سال بعدی دارد، بسته به این است که با چه سرعتی این تورم تحت کنترل قرار خواهد گرفت و اقتصاد در زیر بار تحریم ها چه عملکردی خواهد داشت.

مشکل تورم

روند تورم بستگی به این دارد که دولت تا چه حد برای محافظت از درآمدها، از طریق کمک مستقیم به نیازمندان، تلاش خواهد کرد و حداقل دستمزد را برای کارمندان دولت چه سطحی قرار خواهد داد. اما روند تغییرات اقتصاد، تحت کنترل دولت نیست و تا حد زیادی بستگی به این دارد که آمریکا در اجرا تحریم ها تا چه حد موفق باشد.

یکی از مسائل قابل توجه ایران برای مقابله با تحریم های سال 2018، در مقایسه با 2012، این است که در جایگاه اخلاقی برتری قرار دارد. در سال 2012، رئیس جمهور محبوب در جهان آمریکا، سازمان ملل و بیشتر شرکای تجاری ایران، ایران را خطاکار می دانستند. در سال 2018، ایران با یک رئیس جمهور منفور آمریکا و اتحادیه اروپایی روبه رو است که واقعا در تلاش است مکانیزمی ایجاد کند تا ایران بتواند با سایر کشور ها داد و ستد داشته باشد. با توجه به همراهی سایر کشورهای دنیا، ایران باید بتواند از تجربه هایی که در دور زدن تحریم ها به دست آورده است، بهترین استفاده را ببرد.

پرزیدنت حسن روحانی و وزیر امور خارجه خستگی ناپذیرش، جواد ظریف، به منظور استفاده هر چه بیشتر از این جو همراهانه، باید افراد تندرو در داخل را قانع کنند که منافع اقتصادی همین برجام نصفه نیمه هم از منافع از سرگیری غنی سازی هسته ای، برای ایران بیشتر است.

منبع: لوبلاگ / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33