ایران، چالش بزرگ بین اتحادیه اروپا و آمریکا

نویسنده: سلمان رفیع شیخ

دیپلماسی ایرانی: سیاست تحریمی دونالد ترامپ در قبال ایران، ایالات متحده را در انزوای دیپلماتیک قرار داده و سبب شده است که اروپا، نزدیک ترین متحد آمریکا از زمان جنگ جهانی دوم تا کنون، موضعی خصمانه علیه این کشور اتخاذ کند. اگرچه این فاصله گرفتن اروپا از آمریکا از نظر جغرافیایی-سیاسی به یک سری اقدامات و سیاست های ترامپ در خروج از توافقنامه های چندجانبه و اقدامات مشابه دیگر باز می گردد، اما اختلافات بر سر ایران بیش از باقی مسائل مورد توجه قرار گرفته به این دلیل که سیاست خاورمیانه آمریکا بر ایران متمرکز است و ایالات متحده می خواهد ایران را برای تسلیم و عقب نشینی تحت فشار بگذارد که این مساله تماما به نفع اسرائیل و آل سعود خواهد بود. اما تنها دلیلی که اتحادیه اروپا می خواهد یکجانبه گرایی های ایالات متحده را از ریشه نابود سازد این نیست که اظهارات آمریکا و اسرائیل را درباره ایران و نقض توافق هسته ای باور ندارد؛ اتحادیه اروپا می خواهد رابطه کارامدی با ایران داشته باشد: از این کشور نفت خریداری و از بازار بزرگ آن استفاده کند. به همین دلیل بوده که اتحادیه اروپا به ایجاد یک چارچوب قانونی جدید برای تسهیل تجارت با ایران و کمک به این کشور در دور زدن تحریم های ایالات متحده تصمیم گرفته است.

این تحول بزرگ در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک و زمانی صورت گرفت که فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران از برنامه ایجاد «ابزار ویژه مالی» خبر دادند. موگرینی در توضیح این ابزار ویژه مالی گفت این بدان معنی است که کشورهای عضو اتحادیه اروپا یک نهاد قانونی برای تسهیل مبادلات مشروع مالی با ایران ایجاد می کنند و این به شرکت های اروپایی اجازه می دهد تا به تجارت با ایران مطابق قوانین اتحادیه اروپا ادامه دهند و امکان استفاده از این نهاد برای دیگر شرکا در سراسر جهان نیز وجود خواهد داشت.

نیازی به گفتن نیست که ایجاد چنین مکانیسمی می تواند از برجام به همین گونه که هست، محافظت کند. در یک اتفاق بزرگ تر ژئوپولتیک، اتحادیه اروپا اکنون با روسیه و چین در ارتباط با لزوم خنثی سازی تحریم های ایالات متحده علیع مبادلات مالی و تجارت با ایران، کاملا موافق است. مساله دیگری که به همین اندازه اهمیت دارد این است که اتحادیه اروپا اکنون با ایجاد یک چارچوب حقوقی، به عنوان بازیکنی مستقل به صحنه جغرافیایی سیاسی جهانی بازگشته و در رویه خود که همیشه پشت سر ایالات متحده قرار می گرفت، تغییر ایجاد کرده است.

اتحادیه اروپا نارضایتی خود را از سیاست تحریمی ایالات متحده از حرف به عمل تبدیل کرده و این در حالی است که کمیسیون اروپایی گفته تحریم های ثانویه که شرکت های اروپایی را در ارتباط با تجارت با ایران هدف می گیرند، غیرقانونی هستند. طبق قانون جدیدی که در ماه آگوست به تصویب رسید شرکت های اروپایی و به ویژه آنهایی که با ایران تجارت می کنند و به نوبه خود توسط ایالات متحده تحریم می شوند، حق دارند از تحریم ها به دادگاه های اروپا شکایت و از دولت آمریکا طلب غرامت کنند. لازم به ذکر است که قانون انسداد پیشتر و در سال 1996 زمانی که آمریکا تحریم هایی را بر ایران و کوبا اعمال کرد نیز مورد استفاده قرار گرفت. در آن زمان صرف تصویب این قانون کافی بود تا ایالات متحده تحریم ها را به تعلیق درآورد. پیش بینی اینکه دولت ترامپ هم از تحریم ها عقب نشینی می کند یا نه، دشوار است چرا که او برای تحریم ایران تحت فشارهای شدید عربستان سعودی و اسرائیل بوده است. بدین ترتیب، می توان انتظار داشت که ایران به یک چالش اساسی بین المللی بین اتحادیه اروپا و آمریکا تبدیل شود.

باتوجه به ابزار ویژه مالی، از شدت آسیب تحریم ها به ایران کاسته می شود چراکه ایران قادر خواهد بود از طریق این ابزار دست کم 40 درصد از صادرات نفتی خود را به اتحادیه اروپا حفظ کند و شرکت های بزرگ انرژی در اروپا هم می توانند در اقتصاد ایران سرمایه گذاری کنند. این ابزار همچنین یک راه فرار ساده برای کشورهایی خواهد بود که مایل به حفظ تجارت خود با ایران هستند. مساله دیگر اینکه ابزار ویژه مالی اروپا امکان کنار گذاشتن نظام مالی سوئیفت را فراهم می آورد و در نتیجه، ایالات متحده را از مداخله و استفاده از دلار به صورت یک اسلحه، باز می دارد.

اگر ابزار ویژه مالی در فاصله زمانی کوتاه قابل استفاده باشد، می تواند با تدابیر سیاسی چین و وسیه که به دنبال ایجاد نظام مالی مستقل از نفوذ و مداخله آمریکا هستند، هماهنگ شود. موفقیت این سیستم خیلی سریع روسیه و چین را جذب خواهد کرد و بدین ترتیب، دوره جدیدی از همکاری های مالی بین اتحادیه اروپا، روسیه و چین و حتی دیگر بازیکنان سرکش منطقه آغاز خواهد شد. به علاوه، استفاده از این ابزار سبب می شود یورو به عنوان ارز پایه در تجارت و ذخایر ارزی جایگزین دلار شود و نقش فعال تری در نظام مالی جهانی ایفا کند.

ایالات متحده باید پیش بینی می کرد که با خودداری از مستثنی کردن شرکت های اروپایی از تحریم های ثانویه، با یک ضد حمله جدی مواجه خواهد شد. این ضد حمله به اندازه ای قدرتمند است که پتانسیل تغییر در شیوه برخورد اتحادیه اروپا با آمریکا و باقی جهان از جمله چین و روسیه یعنی رقبای اصلی ایالات متحده را دارد.

منبع: نیو ایسترن اوتلوک / مترجم: طلا تسلیمی