حفظ اتحادیه اروپا تنها راه پیش روی ایران

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – شنبه هفته جاری وزیر امور خارجه ایران در مصاحبه خود با هفته‌نامه اشپیگل عنوان داشت که باید اتحادیه اروپا و دیگر امضاکنندگان برجام برای جبران خسارات خروج آمریکا از این توافق دست به کار شوند. او محک تلاش‌های اروپا را در ارتباط با فروش نفت ایران و چرخش معاملات بانکی خواند. به گفته ظریف در فروش و صادرات نفت ایران و همچنین تبادلات بانکی نباید اخلالی به وجود آید. اگر اتحادیه اروپا در  ارتباط با برجام منفعل عمل کند ایران افزایش غنی‌سازی اورانیوم را دوباره آغاز خواهد کرد. این دست از مواضع ظریف در این شرایط حساس چه تبعاتی را در پی خواهد داشت؟ آیا مواضع ظریف به معنای شروع فعالیت های هسته ای غیربرجامی ایران خواهد بود یا صرفا اظهاراتی است برای فشار بر اروپا برای تعجیل در حفظ برجام؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات را در گفت وگویی با علی بیگدلی، استاد دانشگاه شهید بهشتی، محقق و کارشناس مسائل اروپا و مولف آثاری چون "تاریخ اروپا در قرن جدید"،  "تاریخ اندیشه های سیاسی غرب"، "تاریخ فرهنگ و هنر اروپا در قرن جدید"، "کرونولوژی مسیحیت و قرون وسطی" و "تاریخ اروپا در قرون وسطی" پی گرفته است که در ادامه می خوانید:   

با نزدیک شدن به اعمال تحریم های ثانویه به نظر مواضع تهران هم در قبال اتحادیه اروپا شدت گرفته است. در این راستا آقای ظریف طی مصاحبه ای با اشپیگل سران اتحادیه اروپا را در صورت عدم برآورده کردن انتظارات ایران در رابطه با حفظ برجام به  افزایش غنی سازی ایران تهدید کرده است؛ اریابی شما از این مواضع وزیر امور خارجه، آن هم در این شرایط چیست؟

این اظهارات آقای ظریف از چند بعد قابل بررسی است؛ اول این که باید دید این سخنان وزیر امور خارجه جنبه شعار و تهدید دارد یاخیر؟! دوم این که احتمالا مواضع دکتر ظریف در راستای همان سخنان رهبری و دستور ایشان به آقای صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی در خصوص غنی سازی تا 190 هزار سو باشد. در این صورت سخنان رئیس دستگاه سیاست خارجی درباره غنی سارزی ایران طبق الگوی آژانس بین المللی انرژی اتمی است. خوب در این صورت رفتار و فعالیت ایران مشکلی برای کشور پیش نمی آورد. اما مساله از جایی آغاز می شود که منظور آقای ظریف از گفته هایش خارج شدن تهران از تعهداتش به آژانش بین المللی انرژی اتمی طبق چارچوب برجامی باشد، در آن صورت باید گفت اساسا این دست از مواضع آقای ظریف، آن هم در این شرایط حساس به سود هیچ کسی به خصوص منافع کشور و امنیت ملی نخواهد بود. حتی اگر این سخنان صرفا جنبه ژست و شعار برای تهدید طرف مقابل هم باشد.

دلایل مخالفت شما با سخنان آقای ظریف حتی در قالب تهدید و ژست چیست؛ آیا تهران نباید در قبال تعلل معنادار اروپا در خصوص دو خواسته کلان و مشخص ما یعنی رفع تحریم های نفتی و محدودیت بانکی عکس العملی را نشان دهد، آن هم در شرایطی که  برخی اقدامات اروپا مانند کمک 18 میلیون یورویی اتحادیه اروپا به ایران بیشتر جنبه توهین دارد؟

در سایه نکات شما من باز مخالف این دست از ژست ها هستم. دلایل متعددی برای این مخالفت من وجود دارد. اما پیش از ذکر آنها باید نکته ای را روشن کنم. آقای هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان در کنفرانس امنیتی مونیخ که آقای ظریف هم در آن حضور داشت به صراحت اعلام کرده بود اتحادیه اروپا بسته حمایتی خود از ایران برای تحریم های آمریکا را آماده کرده است، اما اعمال این بسته حمایتی برای ایران مستلزم اجرای سه شرط از جانب تهران است؛ اول رسیدگی به وضعیت حقوق بشر، دوم مساله توان موشکی و دفاعی تهران و سومین نکته که به دیپلماسی منطقه ای ما باز می گردد. در ادامه توافق و مذاکره در خصوص این سه مساله از سوی آقای ظریف منوط به چراغ سبز از تهران شد که نهایتا با مواضع رسمی کشور، اتحادیه اروپا مجبور شد خود این سه شرط را رسانه ای کند. چرا که ایران از اروپایی ها خواسته بود عملی کردن این سه شرط از جانب تهران را منوط به تضمین اقدامات برجامی خود کنند. اما در مقابل و پیش از همه اتحادیه اروپا خواستار اجرایی شدن این سه شرط بود. اما در نهایت نه تنها این تضمین ها از جانب ایران داده نشد که حتی رفتارهای اخیر ما نوعی افزایش گسل کشور با قاره سبز را رقم زده است. هر چند من در مصاحبه های قبلی با دیپلماسی ایرانی هم عنوان کرده بودم ایران نباید امیدی به انجام اقدامات مفید و موثر اروپا در خصوص حفظ و تداوم برجام داشته باشد، اما با این وجود هم نمی توان این راه دیپلماتیک را بر روی کشور با برخی رفتارها و مواضع شعارگونه که صرفا جنبه داخلی دارد، بست. شرایط کنونی اجازه این کار را به ما نمی دهد. کشور که اکنون راه های دیپلماتیک متعدد پیش رو ندارد. ما باید همین یکی دو راه باقی مانده را با هوش و منطق سیاسی حفظ کنیم. به خصوص که از آن سو اروپا پیشتر به دنبال حفظ توافق هسته ای و نگاه داشتن ایران در برجام است که شاید بتواند تعدیلی در مواضع آمریکا بعد از انتخابات کنگره به وجود آید. اما به نظر می آید که اروپا هم در همان مسیر ترامپ گام برداشته است. پس با وجود این نکات حرکت کردن ایران در مسیر افزایش غنی سازی اشتباه بزرگی خواهد بود. لذا دلایل مخالفت من با مواضع ظریف را در چند نکته خلاصه می شود؛ اول این که ترامپ برای اجرایی کردن سیاست های خود علیه ایران به شدت به دنبال اجماع سازی جهانی است که اتفاقا مساله کشاندن پای ایران به شورای امنیت هم به همین دلیل است تا بتواند با حضور رئیس جمهوری کشورمان در این شورا این اجماع سازی را شکل دهد. از این رو سخنان ظریف حتی در صورت شعاری بودن هم می تواند حساسیت های واشنگتن را برای بهانه قرار دادن همین مواضع در خصوص اجماع سازی به دنبال داشته باشد. دوم این که اقدام احتمالی ایران برای افزایش غنی سازی با واکنش منفی جامعه بین الملل روبه رو شود. در این صورت احتمالا پرونده ایران به شورای امنیت رفته و با صدور قطعنامه هایی، پرونده هسته ای کشور ذیل فصل هفتم این شورا قرار گیرد. تجربه ای که ما در سال های نه چندان دور داشته ایم. مضافا این که این دست از مواضع می تواند اتحادیه اروپا را بیش از پیش در مسیر آمریکا و ترامپ قرار دهد. در این صورت نمی توان به تنها مسیر بازمانده دیپلماتیک خود یعنی قاره سبز هم امید چندانی داشت. باید قبول کنیم که اکنون اتحادیه اروپا به چراغ راهنمای سیاسی جامعه بین الملل در قبال ایران و برجام بدل شده است. به طوری که اکنون مسکو و پکن نیز مواضع خود را با اروپایی ها تنظیم کرده اند. اگر اروپا موفق به تداوم توافق هسته ای شود جامعه جهانی هم با چراغ سبز اروپا گام برخواهد داشت، در غیر این صورت کشور به سمت انزوا پیش خواهد رفت. مساله دیگر به وضعیت اقتصاد و معیشتی داخلی باز می گردد. هر چه به 13 آبان و اعمال تحریم های ثانویه نزدیک تر می شویم، تشتت اقتصادی و چالش های معیشتی جامعه افزوده می شود. این در حالی است که با کمتر شدن فروش نفت ایران اکنون روسیه هم همنوا با عربستان سعودی خواستار افزایش تولید خود برای جایگزینی نفت خود است. این شرایط دامنه مشکلات اقتصادی کشور را پررنگ تر می کند. لذا نباید با این جملات دایره حساسیت ها علیه ایران را بالاتر ببریم. در علم سیاست باید فرآیند و برآیند در یک سو باشند، همان طوری که تصمیم سازی کلان کشور به مثابه فرآیند است، در فاز عملیاتی شدن این تصمیات که برآیند سیاست ما محسوب می شود، باید دید که چه دستاوردی نصیب کشور می شود؟! پس سخنان ظریف حتی در صورت تهدید و شعار هم که باشد، خطرناک است و امکان دارد فرآیند را در تقابل با برآیند قرار دهد. 

اما در مقابل دو گانگی و چند گانگی مواضع اروپا را چگونه ارزیابی می کنید، از یک سو لندن برای مذاکره در خصوص محورهای برجامی ایران، به تهران سفر می کند، اما از آن سو نیز پاریس مساله مذاکره بر سر توان دفاعی را مطرح می کند؟

ببیند اروپا از همان روز خروج ترامپ از برجام علیرغم تمایلش برای حفظ آن توان حفظ توافق هسته ای را نداشته است. این را همان شب خروج ترامپ از برجام در گفت وگو با دیپلماسی ایرانی هم گفتم. لذا من معتقدم که برجام را می توان یک توافقنامه مرده فرض کرد. از همین رو است که اروپایی ها به دنبال بازی با ایران هستند. تمام این نکاتی که به آن اشاره داشتید هم ناشی از این مساله است. اما باید این را هم گفت که زمانی که مواضع و رفتارهای تهران در چشم جامعه جهانی نوعی هنجارشکنی و تهدید محسوب می شود، یقینا بدانید این دست از توهین هایی که به آن اشاره داشتید هم به ما می شود. یقینا این دست از رفتارهای ما می تواند زمینه را برای تنگ تر کردن شرایط علیه کشور را به همراه داشته باشد. کشور در این مدت تنها مطالبه گری را پیشه کرده است. مدام در مقابل خواسته های اروپا این مساله را مطرح می کند که حضور ما در سوریه و عراق به درخواست رسمی این کشورها بوده است. به موازاتش هم موشک پرانی به هر جایی که دلمان می خواهد خواهیم داشت که اخیرا هم صورت گرفت. خوب با این تفاسیر تهران عنوان می کند که حقوق بشر هم در کشور کوچک ترین مشکلی ندارد. این دست رفتارهای تهران تنها به ضرر ما خواهد بود و لا غیر. تنها راه ما در پیش رفتن منطق دیپلماتیک و مذاکره است. من با این متد دستگاه سیاست خارجی که اکنون اجرا می شود مخالفم. هیچ فعالیتی در این روزهای حساس صورت نمی گیرد. اتفاقا هر چه به 13 آبان نزدیک می شویم باید میزان سفرها و رفت و آمدهای دیپلماتیک برای گفت وگو و مداکره بیشتر شود. این که ما در داخل نشسته ایم و منتظر فرجی باشیم که دیپلماسی نیست. باید شب و روز را به هم بدوزیم و مذاکره کنیم. ما غیر مذاکره راهی در پیش رو نداریم. تنها راه جنگ است؛ اگر آقایان جنگ می خواهند که مساله را باید خاتمه یافته تلقی کرد.