تصاویر: رونمایی از جنگنده جدید ایران

صبح امروز در مراسمی به مناسبت 31 مردادماه روز صنعت دفاعی، نخستین پرواز رسمی هواپیمای جنگنده آموزشی / رزمی با نام «کوثر»، در حضور حسن روحانی رئیس جمهور از مبدا فرودگاه مهرآباد تهران صورت پذیرفت.

این هواپیما که حاصل پژوهش و تحقیقات جمعی از مختصصان صنعت هوایی کشورمان در راستای دستیابی به دانش هواپیماهای جت مافوق صوت آموزشی و رزمی می باشد، کلیه مراحل اجرایی خود را در مجموعه هواپیماسازی ایران (هسا) متعلق به وزرات دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و با مشارکت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران گذارنده و در این مسیر با بهره گیری از توانمندی مراکز دانش بنیان و تکیه بر امکانات بومی توسعه یافته است.

اگرچه نام این جت یادآور هواپیمای آموزشی «کوثر 88» است که سال گذشته در مراسمی توسط ریاست جمهوری رونمایی شد، اما به نظر می رسد دستاورد امروز متخصصان دفاعی ایران بر پایه امکانات موجود توسعه پیدا کرده و احتمالا شاهد نمونه های دیگری از آن نیز خواهیم بود.

هواپیمای آموزشی کوثر88

جنگنده بمب افکن آموزشی / رزمی کوثر (به انگلیسی Kosar) هواپیمایی دو سرنشینه با قابلیت اجرای ماموریت های آموزشی پیشرفته و در وظیفه ثانویه رزمی می باشد که بر پایه هواپیمای نورثروپ F-5F تایگرتوسعه یافته و از این نمونه به عنوان بستری جهت آغاز روند تازه جهت طراحی نمونه های مورد نیاز نیروی هوایی ارتش استفاده شده که از پتانسیل مناسبی برخوردار است.

جنگنده بمب افکن F-5 که پیش از انقلاب اسلامی در نمونه های مختلف F-5A و F-5B ملقب به «فریدومفایتر» و F-5E و F-5F ملقب به «تایگر» از ایالات متحده جهت اجرای ماموریت های پوشش هوایی نقطه ای، پشتیبانی نزدیک هوایی، آموزشی های پیشرفته خلبانان شکاری، رهگیری هوایی، بمباران و به طور کلی وظیفه چند منظوره خریداری شده است تا به امروز به عنوان بستری برای طراحی هواپیماهای جدید یا ارتقا ناوگان موجود بنا بر نیازها و امکانات استفاده شده است که از جمله آن می توان به طرح «سیمرغ» جهت تبدیل نمونه تک سرنشین فریدوم فایتر (F-5A و RF-5A) به نمونه دو سرنشین آموزشی (F-5B) که در آن اساسا بخش جلویی هواپیما از نو طراحی شد و به عبارتی در ساختار بدنه و همچنین طراحی کابین هواپیما شاهد اقدامات شگرفی بودیم به خصوص آنکه با نمونه از اساس تولید شده F-5B در کشور سازنده تفاوتی ندارد، «آذرخش» جهت ارتقا، روزآمد سازی و تعمیرات اساسی جنگنده F-5E تایگر که بعضا در طی هشت سال جنگ تحمیلی آسیب دیده اند و «صاعقه 1و 2» برای طراحی ساختار جدیدی بر روی جنگنده با دم منحصر به خود اشاره کرد که امروز نیز «کوثر» نمونه ای جدید از هواپیماهای خانواده تایگر محسوب می شود که در کشورمان توسعه یافته و با نمونه های اصلی خود تفاوتی هایی دارد.

دو نمونه از جنگنده های اف5 نهاجا

اما اگر بخواهیم در روند طراحی این هواپیما دقیق شویم باید گفت که متخصصان صنعت هوایی پیشتر توانسته اند هواپیماهایی با درصد آسیب بالا از جنگ هشت ساله را تعمیر و به خط پرواز باز گردانند.

این گونه اقدامات که با ساخت دوباره بخش های آسیب دیده و جایگزینی بر روی جنگنده صورت پذیرفته تا جایی پیش رفته است که به طراحی کل سازه هواپیمایی همچون اف 5 تبدیل شده که در مراسم های گوناگون ازجمله نمایشگاه های هوایی یا رونمایی ها رسما به نمایش در آمده است لذا به نظر نمی رسد که در بحث طراحی و ساخت سازه های مختلف بال ، بدنه، سکان عمودی و سطوح کنترلی پرواز در کشورمان مشکلی وجود داشته باشد که نمونه عینی آن تصاویری ست که از سازه هواپیما در مراسم امروز رونمایی شد.

در بحث موتور «کوثر» از دو دستگاه پیشرانه بومی شده با نام «اوج» (نمونه داخلی موتور جنرال الکتریک J-85 همراه با پس سوز) نیرو می گیرد که به آن توانایی دستیابی به سقف پرواز 45000 پا و حداکثر سرعت 1.5 ماخ را می دهد.

موتور این جنگنده که بنا بر اعلام رسمی توانایی به پرواز در آوردن یک جنگنده تا سقف 10 تن را خواهد داشت، از قدرت نزدیک به 3000 پوند رانش برخوردار است که برای مانوردهی و پایداری در آسمان مناسب است، ضمن آنکه شعاع پروازی این جنگنده احتمالا همچون اف 5 اف در حدود 1000 کیلومتر و مداومت پروازی دو ساعته است که علاوه بر ذخایر سوخت در مخازن داخلی می تواند به مخزن خارجی نیز مجهز شود.

(برای مطالعه بیشتر اینجا را کلیک کنید)

همچنین لازم به ذکر است که در مراحل نمایش این هواپیما از محل آغاز حرکت در محوطه سازمان صنایع هوایی ایران تا باند فرودگاه، جنگنده با پوشش هایی بر روی ورودی موتور تاکسی (خزش بر سطوح پروازی) کرده است که برای توضیح این موضوع باید به این نکته اشاره داشت که به واسطه فاصله کم جنگنده از سطح زمین و جهت جلوگیری از ورود اشیا به موتور که موجب آسیب به آن می شود معمولا از پوشش بر روی موتور جنگنده های خانواده تایگر تا پیش از پرواز استفاده می شود و جنگنده هوای مورد نیاز جهت کارکرد موتور را در دو دریچه در طرفین هواپیما در بخش انتهایی می گیرد و نهایتا پیش از پرواز این پوشش ها از روی موتور برداشته می شود.

از ویژگی های ظاهری کوثر (در شباهت با تایگر) می توان به طول 15.75 متر، عرض بال 8.13 و ارتفاع از زمین 4.1 متر اشاره کرد که وزن خود سازه 5000 کیلو گرم بوده و نهایتا می تواند تا میزان 11000 کیلوگرم (شامل سوخت و تسلیحات) به هنگام پرواز افزایش پیدا کند.

جنگنده رزمی/آموزشی کوثر

اما شاید جالب ترین بخش این جنگنده کابین هواپیما باشد که اساسا با تایگر متفاوت است. نخست آنکه نشان دهنده های مورد نیاز خلبان از نمونه عقربه ای  به نمایشگرهای چندمنظوره دیجیتال با نام Multi Function Display (اختصارا MFD) تغییر یافته است که اقدامی درخور و شایسته تقدیر در بحث اویونیکی هواپیما می باشد چرا که خلبان حین پرواز از آرامش روانی بالاتری برخوردار است. ضمن آنکه با بهره گیری از این نمایشگرها اطلاعات مورد نیاز در بخش های مختلف پرواز به روش ساده تری در اختیار قرار گرفته و قابل تحلیل خواهد بود.

این نشانگرها که از نوع کریستال مایع است، علاوه بر نمایش پارامترهای مختلف پرواز من جمله سرعت، ارتفاع، موقعیت نسبت به افق، دور موتور و... می تواند برای نشان دادن موقعیت مکانی جنگنده بر روی نقشه به صورت متحرک هوشمند و بدون نیاز به استفاده از روش های قدیمی مسیریابی همچون نقشه خوانی یا GPS دستی مورد بهره برداری قرار گیرد ضمن آنکه هواپیما در بحث ناوبری از سامانه های نسل جدید ناوبری تاکتیکی (TACAN) و ترکیبی (INS/GPS لیزری) بهره می گیرد.

تصویری از نمایشگرهای داخل کابین کوثر

دیگر مورد محل بحث در کابین، صندلی پران های این هواپیماست که با قابلیت عملکرد صفر – صفر ( سرعت صفر و ارتفاع صفر) می تواند جان هر دو سرنشین را با ایمنی بالا نجات دهد.

لازم به ذکر است که این صندلی ها بنا بر طراحی داخلی و توسط وزرات دفاع تولید و مورد استفاده قرار می گیرد که از این نظر کشور را در میان اندک تولید کنندگانی قرار می دهد که به صورت مستقل اقدام به ساخت این اقلام می کنند.

دیگر سامانه مورد استفاده در کابین خلبان نمایشگر سر بالا یا Head UP Display (اختصارا HUD) است که امروزه از اهمیت بسیار بالایی در هواپیماهای شکاری برخوردار است چرا که در نسل قدیم جنگنده ها صرفا سایت هدف گیری در مقابل چشمان خلبان قرار داشت که با بهره گیری از آن می توانست هدف را مورد اصابت قرار دهد اما امروزه نمایشگرهای سربالا علاوه بر نمایش هدف و امکان قفل بر روی آن با بهره گیری از سامانه های کنترل آتش دقیق (که نمونه بومی از آن به صورت یکپارچه و شبکه ای با اویونیک کوثر امروز معرفی گردید) امکان اصابت موثرتر با بهره گیری از کامپیوتر محاسبات بالستیک سلاح را فراهم کرده و همچنین دیگر پارامترهای مهم پرواز همچون سرعت و ارتفاع به همراه جهت را در مقابل چشمان خلبان به نمایش گذارند بدون آنکه نیاز باشد تا به نشانگرهای کابین حین یک ماموریت حساس بمباران توجه خاصی کرده و صرفا نگاه خود را به جلوی جنگنده و هدف معطوف سازد.

یکی دیگر از ویژگی های جت رزمی کوثر، بهره گیری از رادار پیشرفته و چندمنظوره است که به طور خاص برای این هواپیما توسعه داده شده و از نظر ظاهری شکل رادوم یا پوشش جلوی هواپیما متفاوت است و به همین منظور اهداف مختلف بر روی نشانگر داخل کابین برای خلبان به نمایش در می آید، ضمن آنکه بهره گیری از سامانه های هشدار دهنده راداری (RWR)، شناسایی دوست از دشمن جهت رهگیری هوایی (IFF)، مدیریت سلاح و پردازشگر تسلیحات، پرتابگرهای چف / فلیر، رادیو نسل جدید جهت ارتباط ایمن نیز مورد توجه قرار گرفته است که هریک به صورت بومی طراحی و توسعه یافته است.

آسمانه (کانوپی) جنگنده نیز از ساختاری مناسب با شفافیت بالا برخودار بوده و چینش نشانگرهای داخل کابین نیز شرایط روانی مناسبی را برای هدایت گر هواپیما به ارمغان می آورد.

جنگنده آموزشی / رزمی کوثر از ارابه های فرود جمع شونده با مقاومت بالا جهت اجرای ماموریت های آموزشی در محیط های مختلف بهره گرفته و برای متوقف سازی هواپیما پس از فرود علاوه بر ترمز چرخ ها به چترکندساز در بخش انتهای جنگنده مجهز است، ضمن آنکه به نظر می رسد که با قابلیت های موجود توانایی پرواز در شب و شرایط مختلف آب و هوایی نیز برای آن فراهم است تا به یک جنگنده رزمی / آموزشی در تمام شرایط آب و هوایی شبانه روز مبدل گردد.

در بحث سامانه های مختلف هواپیما نیز احتمالا شاهد تغییرات مورد نیاز در بخش های هیدرولیک، الکترونیک، سوخت، نیوماتیک، کارکرد نشانگرهای کابین و تحلیل پارامترهای پرواز، سامانه های حیاتی همچون تامین اکسیژن و تهویه مطبوع، چراغ های ناوبری و دیگر ریز سامانه ها هستیم که همه این مجموعه تحت کنترل کامپیوتر مرکزی جنگنده وظایف خود را به صورت دقیق اجرا می کنند تا پرواز ایمن در یک ماموریت مهم تضمین شود.

همچنین در موضوع تعمیر و نگهداری جنگنده با توجه به آشنایی متخصصان با ساختار مشکلی وجود نخواهد داشت و علاوه بر صرفه جویی ارزی در بحث طراحی کوثر، روند به کار گیری آن نیز در یگان های عملیاتی از هزینه کمتری برخوردار است و به عنوان یک بستر مناسب برای آموزش یا پرواز رزمی خلبانان نسل جدید تلقی خواهد شد چرا که به سیستم های به روز بنا بر نیازهای موجود نهاجا مجهز می باشد.

نهایتا در بحث تسلیح هواپیما علاوه بر تسلیحات استاندارد جنگنده شکاری بمب افکن اف 5 در دو بخش موشک های هوا به هوا و سلاح های هوا به سطح در کنار مسلسل 20 م م، شاهد اتفاق دیگری هستیم که بنا بر اعلام مسئولین پروژه، جنگنده کوثر می تواند انواع بمب های هدایت لیزری و اپتیکی را با خود حمل کرده لذا به زودی شاهد آرایش جدیدی از مهمات هواپایه بر روی جنگنده های شکاری این خانواده خواهیم بود.

در پایان نیز باید ذکر کرد که آنطور که از صحبت های منتشر شده بر می آید می توان به «کوثر» به عنوان یک توان ارزشمند در جهت ارتقا داشته های موجود خصوصا هواپیماهای ریزنقش اما اثر گذار اف 5 تایگر نگریست که از بدو خرید تا به امروز خدمات بسیاری را در اقصی نقاط پایگاه های هوایی به انجام رسانده و همواره در خط مقدم عملیات ها بنا بر توانایی های خود قرار گرفته اند خصوصا آنکه برخی از اقدامات اجرایی بر روی کوثر همچون نمایشگرهای چند منظوره کابین، سامانه کنترل آتش جدید، نقشه مکان یاب هوشمند، سامانه های ناوبری با قابلیت عملکردی بالا و نمایشگر سربالا می تواند بر روی دیگر جنگنده بمب افکن های اف 5 اجرا شده و عملا ناوگان موجود که از ارزش عملیاتی بالایی نیز برخوردار است بنا بر نیازهای روز توسعه پیدا کند.

آنطور که بیان شد، طرح کوثر صرفا منحصر به نمونه دوکابین آموزشی / رزمی نخواهد بود و به زودی باید شاهد نسخه تماما رزمی تک کابین باشیم که خود حکایت از دستیابی متخصصان صنعت هوایی کشورمان به افق هایی جدیدی از دانش های روز دنیا دارد که در سایه اتکا به توانایی های بومی توسعه یافته است.