ژنرال روس ستاره‌اش را به احترام سرباز ایرانی کند
نوویکف وقتی فهمید ۴۸ ساعت است که تنها با ۳ سرباز جنگیده، به نشانه احترام یکی از درجه هایش را از روی دوشش باز کرد و روی سینه سرجوخه محمدی گذاشت و از چوپانی خواست ۳ سرباز شجاع را به شیوه مسلمانان کنار پل آهنی دفن کند. تدفین این ۳ سرباز به خاطر وطن پرستی شان با تشریفات نظامی از سوی لشگر ۴۷ ارتش دشمن صورت گرفت.
روزنامه ایران نوشت: «قربان تا به حال دو هواپیما را در آسمان تبریز منهدم کرده ایم. آمار تلفات بمباران ها زیاد است. پادگان ارتش سه بار مورد حمله قرار گرفته. پادگان مراغه را هم زده اند. هنوز از پیاده نظام شان خبری نیست. در اردبیل عشایر مقابل لشکر هشتم روس ها مقاومت کرده اند. در سرحد جلفا هم از روستاها خبر می رسد درگیری سختی روی پل سرحد میان مرزبانان و مهاجمین درگرفته است.»
مهدی شیرزادی در کتاب «تا آخرین فشنگ» این گونه از دلاوری و شجاعت و کشوردوستی شهیدان، سرجوخه مصیب ملک محمدی، سرباز وظیفه عبدالله شهریاری و سرباز وظیفه سیدمحمد رایی هاشمی که در کنار پل مرزی جلفا ۴۸ ساعت در مقابل لشکر ۴۷ شوروی مقاومت کردند، نقل می کند.
ساعت ۴ صبح روز سوم شهریورماه سال ۱۳۲۰ به سرجوخه ملک محمدی در پاسگاه مرزبانی جلفا در آذربایجان شرقی خبر می دهند لشکری عظیم از ارتش سرخ شوروی به سوی مرز می آید و قصد دارد از «پل آهنی» گذشته و وارد کشور شود. سرجوخه خبر را به تبریز مخابره می کند و از آنجا هم به تهران. از پایتخت دستور می آید که پادگان را تخلیه کنید و بدون هیچ مقاومتی اجازه ورود ارتش شوروی را بدهید. سرجوخه جسور خطاب به سربازانش می گوید: «هر کسی می خواهد، برگردد. من اینجا می مانم. می خواهم از کشور مقابل اجنبی ها دفاع کنم.» ملک محمدی همراه با سرباز عبدالله شهریاری، سیدمحمد رایی هاشمی و سرباز دیگری هم قسم می شوند و می مانند.
هنگامی که نخستین نفربر شوروی قصد عبور از پل آهنی را دارد سرباز شهریاری بسوی راننده آن شلیک می کند و سرباز روس را از پای درمی آورد. درگیری سنگینی بین نیروهای کاملاً مسلح ارتش شوروی و سرجوخه و ۳ سربازش درمی گیرد. این درگیری به گفته شاهدان ماجرا که مشروح آن در اسناد آکادمی نظامی روسیه هم موجود است، ۴۸ ساعت به طول می انجامد و در نهایت سرجوخه محمدی همراه با دو سرباز دیگرش عبدالله شهریاری و سیدمحمد رایی هاشمی زیر آتش شدید توپخانه لشکر ۴۷ شوروی به شهادت می رسند. نفر چهارم برای رساندن خبر ورود لشکر ۴۷ به دستور سرجوخه ملک محمدی ساعتی پیش از شهادت همرزمانش بسوی تبریز رفته بود.
سرلشکر نوویکف، فرمانده لشکر ۴۷ شوروی وقتی متوجه می شود که سربازان ایرانی کشته شده اند از پل آهنی عبور می کند و وارد خاک کشور می شود. او وقتی فهمید ۴۸ ساعت است که تنها با ۳ سرباز جنگیده، به نشانه احترام یکی از درجه هایش را از روی دوشش باز کرد و روی سینه سرجوخه محمدی گذاشت و از چوپانی خواست ۳ سرباز شجاع را به شیوه مسلمانان کنار پل آهنی دفن کند. تدفین این ۳ سرباز به خاطر وطن پرستی شان با تشریفات نظامی از سوی لشکر ۴۷ ارتش دشمن صورت گرفت.
۶۰ سال بی خبری
آن سوی ماجرا این که خانواده های ۳ژاندارم ایرانی نزدیک به ۶۰ سال از آنها بی خبر ماندند. آنها تصور می کردند پدرشان از سوی روس ها اسیر شده و در اردوگاه های کار اجباری در سیبری زیر فشار کار طاقت فرسا از دنیا رفته اند؛ غافل از این که مزار ۳ سربازی که در کنار پل آهنی جلفا یعنی درست روی خط مرزی ایران و نخجوان است، مزار آنهاست.
بالاخره پس از چند ماه تلاش و پیگیری موفق شدم فرزند سرباز شهریاری را در شهر کوچک «باسمنج» در نزدیکی تبریز پیدا کنم. پسری بسیار پیرتر از پدر. چند ساعتی طول کشید تا پرسان پرسان خانه حاج محمدعلی شهریاری را در مرکز شهر پیدا کنم.
به اتفاق یکی از اقوام او به مقابل خانه قدیمی اش می روم. پیرمردی کوتاه قامت و لاغراندام که عرق گیر سرمه ای رنگی روی سرش دارد در را باز می کند. تعارف می کند به خانه اش. می گویم خبرنگارم و از تهران آمده ام. با خنده می پرسد: «خیر باشد، خبری شده؟»
حاج محمدعلی ۸۵ ساله فارسی بلد نیست و باید با زبان آذری با او صحبت کنم. دو صندلی چوبی را زیر درخت گیلاس وسط حیاط می گذارم و عصر بیست و سومین روز ماه رمضان شروع می کنم به مصاحبه ای که بی صبرانه ماه ها انتظارش را کشیده ام. از او می خواهم درباره پدرش برایم بگوید و این که وقتی برای خدمت سربازی به هنگ مرزی جلفا رفته چند ساله بوده و تا جایی که ذهنش یاری می کند از آن زمان بگوید.
می گوید: «پدرم وقتی به خدمت رفت ۸ ساله بودم، برادر بزرگترم ۱۰ ساله و خواهر کوچکترم ۴ ساله و مادرم هم پا به ماه بود. آن زمان یعنی زمان رضاشاه که بتازگی ارتش راه انداخته بودند، می آمدند روستا و هر کسی را پیدا می کردند، می بردند برای سربازی. برایشان اهمیتی نداشت چه کسی را می برند؛ مجرد است یا مثل پدر من ۳۶ ساله با ۳ بچه. اگر کسی پول درست و حسابی می داد او را از اجباری معاف می کردند. به هر حال پدرم و چند نفر دیگر را بردند پادگان تبریز. ۶ ماه تبریز بود و از آنجا به هنگ مرزی جلفا منتقل شد. پیش از مرگش ۲ بار خانه آمد و قبل از این که از او بی خبر بمانیم، نامه ای برایمان فرستاد که چند ماهی است حقوق نداده اند و چند تا از گوسفندها را بفروشیم و برایش پول بفرستیم. مادرم وصیت کرده بود وقتی مرد، توی قبر نامه پدرم را هم روی پیشانی اش بگذارند ولی متأسفانه یکی دو سال قبل از فوتش نامه گم شد.
چند روز بعد از نامه پدرم هواپیماهای شوروی را توی آسمان روستا می دیدیم. وقتی هواپیماها از آسمان می گذشتند زن و بچه ها از ترس جیغ می زدند و فرار می کردند. می گفتند روس ها پادگان تبریز و مراغه را بمباران کرده اند و می خواهند به ایران حمله کنند. در آن بلبشو نتوانستیم برای پدرمان پول بفرستیم. چند هفته بعد ارتش شوروی وارد باسمنج هم شد. آن زمان باسمنج روستا بود. وقتی وارد روستا شدند به زبان آذری می گفتند: «یولداش، یولداش» یعنی ما با شما دوستیم. تعدادی از سربازان شوروی ترک زبان و مسلمان بودند، کاری به کار مردم نداشتند و از ما یونجه و سیب زمینی می گرفتند.»
بر اساس مستندات تاریخی وقتی ارتش شوروی در جریان جنگ جهانی دوم وارد ایران شد ۶ هزار و ۵۰۰ تن از کسانی که در جریان مقاومت در برابر اشغال کشور مقابل آنها ایستادگی کرده بودند پس از بازداشت به اردوگاه های کار اجباری در سیبری و قزاقستان فرستاده شدند. برخی از این اسرا در اردوگاه های کار اجباری از دنیا رفتند و برخی دیگر اگر چه زنده ماندند اما هرگز نتوانستند به کشور بازگردند.
حاج محمدعلی ادامه حرف هایش را می گیرد و می گوید: «زمانی که ارتش شوروی وارد کشور شد وضعیت درست و حسابی نداشتیم. آن موقع مثل الان جاده ها آسفالت نبود و کسی ماشینی نداشت که ما را ببرد جلفا. برای رفتن به مرز باید با قاطر یا اسب می رفتیم؛ گذشته از این که یکی دو روز زمان می برد، ورود مردم هم به منطقه مرزی ممنوع بود. از طرفی هم جز یک عموی بیمار کسی را نداشتیم که برود و از پدرمان خبری بیاورد.
بعدها شایعه کردند که خیلی از سربازان را برای کار به اردوگاه های کار اجباری برده اند شوروی. ما هم پیش خودمان گفتیم حتماً پدر را هم برده اند آنجا. یکی دو ماه بعد از اشغال ایران وضع مان خیلی خراب شد. هیچ نان و غذایی برای خوردن نبود. قحطی آمده بود. پدرم ۴ تکه زمین داشت با گله ای گوسفند و گاو. یادم نمی رود مادرم برای تهیه یک کیسه سیب زمینی مجبور شد یکی از زمین ها را بفروشد. در طول ۳ - ۲ سالی که نظامیان روس اینجا بودند نیمی از دارایی هایمان را برای زنده ماندن از دست دادیم. همه گندم و لبنیات و گوشتی که تولید می شد از مردم می گرفتند و به نظامی های اجنبی می دادند که داخل کشور بودند یا در شوروی مقابل آلمانی ها می جنگیدند. دوره بسیار سخت و تلخی بود، خبری از پدرمان نداشتیم و قحطی، زندگی مان را هر روز سخت تر از روز گذشته می کرد.»
به گفته تنها فرزند به جا مانده ژاندارم شهریاری، آنها تا پیش از سال ۸۰ که به طور اتفاقی موفق به شناسایی مزار پدرشان شدند، سال ها منتظر بازگشت او بوده اند یا لااقل خبری از مرگ وی. مادرشان دو سال پیش از انقلاب نتوانست تاب بیاورد و در سن ۵۵ سالگی و برادر و خواهر کوچکترش هم قبل از شناسایی مزار شهید شهریاری از دنیا رفتند.
- فکر می کردید که مزار پدرتان در نوار مرزی جلفا باشد؟
- نه، از چند نفری شنیدیم که او در اردوگاه کار اجباری سیبری است و همانجا هم از دنیا رفته.
- مادرتان چطور؟
- هیچوقت نمی خواست این حرف ها را باور کند. وقتی در خانه را می زدند چارقد سرش می کرد و می دوید جلوی در. تا زمانی که از دنیا رفت چشمش به در بود. هر روز دور از چشم ما گریه می کرد. آن قدر گریه کرد که اواخر عمرش چشمانش جایی را نمی دید. بنده خدا دق کرد. مادرم برای ما، هم مادر بود هم پدر. با بدبختی بزرگ مان کرد.
- مزار پدرتان را چطور پیدا کردید؟
- سال ۸۰ شبکه تبریز برنامه ای نشان می داد از ۳ ژاندارم که سال ۱۳۲۰ و هنگام ورود ارتش شوروی به شهادت رسیده اند. دوربین روی سنگ قبرها رفت و با تعجب دیدیم روی یکی از سنگ قبرها نوشته شهید ژاندارم عبدالله شهریاری. آن قدر شوکه شده بودیم که همگی گریه کردیم. روز بعد رفتیم جلفا و از نزدیک قبرها را دیدیم و بعد از ۶۰ سال پدرمان را پیدا کردیم. وقتی مرزبانی متوجه شد که ما جزو خانواده یکی از ژاندارم ها هستیم دو خانواده دیگر را هم پیدا کردند.
- چه زمانی متوجه شدید پدرتان و همرزمانش دست به چه کار بزرگی زده اند.
- دقیقاً نمی دانستیم پدرمان چگونه شهید شده تا این که در مرزبانی گفتند پدرم و ۳ ژاندارم دیگر هم قسم می شوند که بمانند و جلوی ارتش شوروی را بگیرند. وقتی چیزی نمی ماند که فشنگ هایشان تمام شود، سرجوخه ملک محمدی به پدرم می گوید که تو ۴ تا بچه داری و برگرد عقب و خبر را به پادگان تبریز بده ولی او قبول نمی کند و می گوید مگر خون من رنگین تر از شماست که برگردم عقب؟ بالاخره قرعه به اسم نفر چهارم می افتد. او همه ماجرا را برای مان تعریف کرد و گفت که پدرم با برنو راننده نفربر را از پای درآورده. با شنیدن حرف هایش احساس غرور کردم.
پدرم را شهید نمی دانند
حاج محمدعلی از روزهای تلخ آن سال ها می گوید و این که چرا هنوز پدرش و همرزمانش را جزو شهدا نمی دانند: «خبری از پدرمان نداشتیم. کشورمان به اشغال دشمن درآمده بود و همه محصولات مان را اجنبی ها می بردند. همه زندگی مان خرج این شد که از گرسنگی نمیریم. وقتی کمی بزرگتر شدیم در قالی بافی کار کردیم برای روزی یک قران. بعدها من سراغ بنایی رفتم و تا همین چند سال پیش کار می کردم و از دار دنیا هم همین خانه را دارم.
من از نامردی روزگار شکایتی ندارم ولی از این ناراحتم که چرا بعد از این که مزار پدرمان را پیدا کردیم و چند سالی است آنها را به عنوان سربازان شجاع وطن می شناسند چرا هیچ مراسمی برای آنها نمی گیرند؟ من وضعیت مالی ام طوری نیست بتوانم در شهر خودمان برایش مراسم و ختمی بگیرم و ناهار یا شامی بدهم و کسی در این سال ها یکبار زنگ مان را نزده که فلانی می خواهیم برای پدرت بزرگداشت بگیریم. حتی او را جزو شهدا به حساب نیاورده اند. اگر سری به بنیاد شهید بزنید می بینید که اسم او جزو شهدا نیست.»
دیگر صدای تیراندازی از سوی خاک ایران نمی آید. سربازان ارتش سرخ شوروی که تا چند دقیقه قبل پاسگاه و سنگرهای سربازان ایرانی را زیر آتش شدید توپخانه گرفته بودند، دیگر شلیکی نمی کنند. چند سرباز برای بررسی این که آیا همه سربازان ایرانی کشته شده اند یا نه، با احتیاط از پل آهنی عبور می کند. دقایقی بعد یکی از آنها سکوت را می شکند و می گوید همگی شان کشته شده اند. سرلشکر نوویکف به این سوی مرز می آید و با تعجب می بیند در طول ۲ روز تبادل آتش تنها با ۳ ژاندارم جنگیده است.
سال ها بعد مردی سنگتراش روی مزار این ۳ سرباز وطن سنگ قبری گذاشت و به پاس احترام و وطن پرستی شان نوشت:
هر چند آغشته شد به خون پیرهن ما
شد جامه سربازی ما هم کفن ما
شادیم ز جانبازی خود در دل خاک
پاینده و جاوید بماند وطن ما»
نظر شما :