تروریسم اقتصادی، سیاست دولت ترامپ علیه ایران

دیپلماسی ایرانی: به نظر می رسد هیئت حاکمه فعلی ایالات متحده امریکا وارد فاز جدیدی از برخورد با جمهوری اسلامی ایران شده است. فازی که بدون آن که استراتژی روشنی را تعریف کند صرفا به دنبال مبارزه سرسختانه با جمهوری اسلامی ایران است. تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده برای خروج از برجام در حقیقت بهانه ای برای ورود به این فاز از سیاست خارجی ایالات متحده است، فازی که مطابق با تعریف های رایج می توان آن را فاز تروریسم اقتصادی نامید.

در حالی که به اذعان آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان مرجع قضاوت درباره صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران مطابق با توافق برجام، ایران از هیچ کدام از تعهدات خود تخطی نکرده و کاملا به برجام پایبند مانده است، دونالد ترامپ بدون هیچ توضیح قانع کننده ای و بدون این که به توافقی که امضای پنج کشور عضو شورای امنیت را پای خود دارد و از پشتوانه سازمان ملل برخوردار است و مورد تایید تمامی کشورهای جهان و نهادهای بین المللی است، اعتنا کند از توافق هسته ای با ایران خارج شد. وی حتی به چانه زنی ها و مذاکرات پی در پی متحدان اروپایی خود در این رابطه اعتنا نکرد. بلافاصله بعد از آن وزارت خانه های دارایی و امور خارجه ایالات متحده اعلام کردند تحریم های بی سابقه ای را علیه ایران اعمال خواهند کرد و ابایی ندارند که بگویند اقتصاد ایران را هدف گرفته اند. گویی خروج از برجام تنها بهانه و دستاویز امریکا برای اعلام جنگ اقتصادیِ از قبل برنامه ریزی شده علیه ایران بوده است.

این در حالی است که مثل روز روشن است اقدام امریکا مغایر با تمامی معاهدات بین المللی است و از هیچ اعتبار حقوقی برخوردار نیست. برجام سندی است که از پشتوانه اجرایی قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد که با اتفاق آرا به تصویب رسیده برخوردار است. بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد که توافق برجام به آن ضمیمه و به موجب آن تایید شده است، برجام فقط به امضا کنندگان آن تعلق ندارد، که یک طرف بتواند بر اساس سیاست داخلی و یا دعواهای سیاسی با دولت سابق، آن را مخدوش کند.

کاملا روشن است که امریکا برای رسیدن به اهداف بلند بالای خود علیه ایران، اقتصاد ایران را نشانه گرفته و برای رسیدن به این هدف از هیچ تلاشی فروگذار نمی کند حتی اگر این تلاش نامشروع و مغایر با تمامی اصول بین المللی باشد. می توان گفت مطابق با آن چه از سیاست های امریکا مشاهده می شود این کشور با خروج از برجام نوعی تروریسم اقتصادی را مطابق با تعریف های رایج بین المللی دنبال می کند.

نهادهای پژوهشی بین المللی تروریسم اقتصادی را به این صورت تعریف کرده اند و آن را متفاوت از جنگ اقتصادی دانسته اند: «در "جنگ اقتصادی" که توسط حکومت ها علیه سایر کشورها انجام می شود، "تروریسم اقتصادی" توسط بازیگران فراملی یا غیردولتی انجام می شود که می تواند به طور غیرعلنی یا مخفیانه یا غیرمستقیم مورد حمایت یک کشور خاص علیه کشور دیگر باشد. این امر می تواند اقدامات بی ثبات کننده متنوع، هماهنگ و پیچیده یا گسترده برای از بین بردن ثبات اقتصادی و مالی دولت هدف گرفته شده را موجب شود. گروهی از دولت ها یا جوامع (مانند اقتصادهای بازار محور در جوامع غربی) مبادله تجاری را با انگیزه های ایدئولوژیکی، پولی یا مذهبی یا سیاسی انجام می دهند. این اقدامات چنانچه بوقوع بپیوندند ممکن است خشونت آمیز باشند، و می توانند تأثیرات آنی یا اثرات روانی داشته باشند که به نوبه خود عواقب اقتصادی را نیز در برخواهند داشت.» (1)

یکی از اهداف اصلی ایالات متحده در پیگیری تروریسم اقتصادی از طریق اعمال تحریم های غیرقانونی بالا بردن هزینه های داد و ستد ایران با هدف نهایی فلج کردن اقتصاد کشور است. مرکز مطالعات اقتصادی حمل و نقل ایالات متحده امریکا درباره این نوع از سیاست گذاری اقتصادی ایالات متحده علیه کشورهایی که آنها را غیردوست یا متخاصم می نامد، می نویسد: «این اقدامات، افزایش هزینه های بیشتری را برای صادرات و واردات تحمیل می کند. اقتصادهای نوظهور اغلب تحت تأثیر قرار می گیرند، زیرا کاهش صادرات و واردات بر توانایی آن کشورها در مبارزه با فقر تأثیر می گذارد. افزایش فقر می تواند موجب شورش در میان مردم و بی ثباتی احتمالی سیاسی شود، و حتی موجب افزایش بیشتر فقر شود.»(2) این مرکز در ادامه در توجیه اقتصادی این اقدام برای ایالات متحده می نویسد: «این اقدامات ممکن است به حضور نظامی بیشتر در مناطق با خطر بالا منجر شود یا باعث تغییر مسیر کشتی ها شود. همچنین می تواند پرداخت حق بیمه ها را بالاتر برد. همچنین می تواند باعث استخدام نیروهای امنیتی خصوصی و نصب تجهیزات بازدارنده غیر کشنده شود. هزینه این اقدامات پیشگیرانه روی مصرف کنندگان و مالیات دهندگان خواهد بود و نهایتاً، پول را از سایر عرصه های اقتصادی خارج خواهد ساخت.»(3)

امریکا با پیگیری روش تروریسم اقتصادی که اعمال تحریم های مختلف اقتصادی جزء آن است از یک سو، و نهایت استفاده از رسانه های تحت کنترل خود با بزرگنمایی آثار تحریم ها و ایجاد رعب نزد شرکت های چند ملیتی و سرمایه گذار در ایران و فراری دادن آنها و فرار سرمایه از کشور از سوی دیگر، قصد دارد اقتصاد ایران را وارد تنش های سنگین کند. در عین حال تلاش خواهد کرد با ایجاد بازار سیاه شرکت های خود را به طور غیرقانونی وارد داد و ستد در این حوزه کند و با انجام معاملات غیرمنصفانه به اقتصاد ایران ضربات بیشتری وارد کند.

سابقه ایالات متحده در استفاده از تروریسم اقتصادی

ایالات متحده در استفاده از تروریسم اقتصادی ید طولا دارد. بارزترین سابقه در این زمینه را می توان در عراق دید. ایالات متحده بعد از جنگ کویت با اعمال تحریم های سخت علیه عراق و دنبال کردن سیاست نفت در برابر غذا و همچنین با شکل دادن باندهای مافیایی غیرقانونی و از طریق پول شویی تلاش کرد اقتصاد عراق را به طور کامل نابود کند. شواهد بسیاری وجود دارد که ثابت می کند ایالات متحده با حمایت غیرمستقیم از برخی باندهای مافیایی که بعد از تحریم سنگین اقتصادی عراق به وجود آمدند، تلاش کرد اقتصاد عراق را فاسد و ناکارامد کند و تا آن جا که ممکن است پول را از چرخه اقتصادی این کشور خارج کند. ایالات متحده حتی به نوعی از شکل گیری شرکت های وهمی زیر نظر سازمان ملل حمایت می کرد و از آنها می خواست قراردادهای کلان با دولت بعث عراق ذیل قطعنامه سازمان ملل به موجب نفت در برابر غذا، منعقد کنند تا به این ترتیب پول بیشتری از عراق خارج و اقتصاد این کشور ضعیف تر شود. (4) آن چه در نهایت برجا ماند، عراقی کاملا فرسوده و ناتوان بود که امریکا با حمله نظامی آخرین ضربه را به آن زد. اما ایالات متحده به همین بسنده نکرد. بعد از سقوط صدام حسین شرکت های امریکایی این بار با پوشش بازسازی عراق و ورود به بازار جدید، فرسوده و از نفس افتاده این کشور قراردادهای کلان اقتصادی با افراد نامعلوم و حتی وزرا و مقامات فاسد عراقی امضا کردند و حتی از پول شویی ابایی نداشتند، به دنبال آن فسادی فراگیر و مزمن در بدنه اقتصادی عراق شکل گرفت که تا همین الآن هم ادامه دارد. (5)

در مورد نیز کوبا امریکا همین سیاست را به شیوه ای دیگر پیش گرفت. ایالات متحده از یک سو اقدام به تحریم اقتصادی کوبا کرد اما بعد از آن که این تحریم های از سوی اروپا تعلیق شدند، شرکت های خود را بسیج کرد تا از طریق شرکت های اروپایی به معامله های غیرمنصفانه با کوبایی ها دست بزنند تا پول بیشتری از این کشور خارج شود تا آسیب جدی تری به اقتصاد آن وارد آید. (6)

همین سیاست را در حال حاضر ایالات متحده نسبت به ونزوئلا نیز دنبال می کند. امریکایی ها هزینه های اقتصادی سنگینی از طریق تحریم سیستم مالی این کشور بر ونزوئلایی ها تحمیل کرده اند. جدای از سیاست های غلط دولت فعلی ونزوئلا که سبب شده زمینه ای برای سوء استفاده طرف های خارجی به خصوص امریکایی ها فراهم شود، امریکایی ها با سیاست های اقتصادی ایذایی خود در تشدید بحران اقتصادی ونزوئلا نقش مستقیم داشته اند. بنیاد هریتیج که یکی از موسسه های پشتیبان دونالد ترامپ است به صراحت می گوید با ابزار تحریم و حضور مستقیم امریکا در جنگ اقتصادی در ونزوئلا می توان این کشور را به زانو در آورد چرا که اقتصاد ونزوئلا کاملا وابسته به نفت است و شرکت های نفتی امریکایی اصلی ترین بازیگران بازارها نفتی ونزوئلا هستند. (7)

تروریسم اقتصادی، سیاستی است که امریکای عصر دونالد ترامپ به بهانه های واهی علیه ایران در پیش گرفته است. هدف نهایی امریکایی ها مثل همیشه روشن است، نابودی اقتصاد ایران به هر قیمت و به هر وسیله بدون توجه به هیچ گونه اصول اخلاقی. کاری که امریکا در ماه های اخیر انجام داده با توجه به نداشتن مشروعیت حقوقی بین المللی نمونه تروریسم اقتصادی است. برای مشروعیت زدایی از اینکار می توان از این مفهوم استفاده و نسبت به گسترش تروریسم اقتصادی هشدار داد. تروریستهای نظامی مردم بی گناه را هدف قرار می دهند و هدفشان ایجاد رعب و وحشت و بهره برداری سیاسی است. کار امریکا و سازمانهایی مثل اف دی دی هم تروریسم اقتصادی با هدف ایجاد ترس و وحشت اقتصادی در میان مردم کشور مورد هدف و شرکت های جهان با هدف بهره برداری سیاسی است.

منابع:

1. Programme (PDF). Roundtable on 'Economic Terrorism'. Geneva Centre for Security Policy. July 11–12, 2005. Archived from the original (PDF) on September 27, 2007
2. United States Department of transportation, "Sanctions Economic Impact in Countries Trade"
3. United States Department of transportation, "Sanctions Economic Impact in Countries Trade"
4. مصاحبه غسان شربل با احمد چلبی – کتاب دیکتاتور، کاخ یا گور – انتشارات دنیای اقتصاد – زمستان 96
5. مصاحبه غسان شربل با احمد چلبی – کتاب دیکتاتور، کاخ یا گور – انتشارات دنیای اقتصاد – زمستان 96
6. کتاب تب تند امریکای لاتین - آرتور دموسلاوسکی، ترجمه دکتر روشن وزیری نشر نی/ چاپ اول ۱۳۸۵
7. Alleviating the Humanitarian Crisis in Venezuela, The Heritage Foundations, 26 may 2016