نظم لیبرال بیمار است

نویسنده: مارتین ولف

دیپلماسی ایرانی: سال گذشته پیروزی دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری آمریکا مباحث مطرح شده در اجلاس سالانه مجمع اقتصاد جهانی داووس را تحت تاثیر قرار داد. حالا او به عنوان نخستین رئیس جمهوری آمریکا پس از 18 سال در این نشست حضور یافت، حضوری که می تواند پس لرزه های زیادی را به دنبال داشته باشد. طبیعتا ماحصل داووس با حضور رئیس جمهوری چون ترامپ نمی تواند مثبت باشد چراکه او رئیس جمهوری است که در طول دوران ریاستش بارها با تصمیماتش نظریه های مربوط به نظم بین الملل را به چالش کشیده، تئوری هایی که ایالات متحده سال ها بر تبلیغ آن متمرکز بود. طبیعتا سیاست های ترامپ در ساختار داووس به عنوان عامل محرک قلمداد می شود.
همان گونه که جان ایکنبره، استاد دانشگاه پرینستون در مقاله اخیرش به آن اشاره کرده، ایالات متحده، شرکا و متحدانش نظمی چندجانبه ای با ابعاد گسترده ای را تعریف کردند، نظمی که در کنار همکاری های اقتصادی، برای مشارکت امنیتی و همبستگی های سازمان یافته زمینه را برای شکل گیری نهادهایی فراهم کردند، این نظم ماحصل جنگ سرد بود که برای ایجاد یک حرکت جهانی به سوی سیاست دموکراتیک و اقتصاد بازار آزاد بستر سازی کرد، اما امروز این نظم بین الملل بیمار است، همان گونه که خانه آزادی (نهاد غیرانتفاعی تحت حمایت ایالات متحده) طی گزارشش در سال 2018 منتشر کرد، جهان امروز درگیر بحران است، دموکراسی با چالش های جدی روبه رو شده و این مهم می تواند موجودیت آن را به خطر بیندازد.
در 12 سال اخیر تعداد کشورهایی که نقض دموکراسی را تجربه کردند، بیش از کشورهایی است که با چالش اقتصاد دست به گریبان بودند. بازیگرانی چون ترکیه و مجارستان که تصور می شد در مسیر تحقق دموکراسی قرار گرفتند هم اکنون شاهد رشد دولت های اقتدارگرا و توتالیتر هستند، درست در شرایطی که رژیم های اقتدارگرا برای احیای توان و قدرت خود فرصت پیدا کردند، دموکراسی در غرب با چالش های جدی روبه رو شده و از همین رو ایالات متحده حمایت از ارزش های دموکرات در سایر کشورها را متوقف کرده است.
بدتر از همه این است که آقای ترامپ با حکومت های اقتدارگرا ارتباط برقرار کرده و به شکل غیر مستقیم از بازیگران اقتدارگرا حمایت کرده و حتی فراتر از آن با این گروه از کشورها همدردی می کند. به گزارش خانه آزادی، ترامپ ناقض اصلی هنجارهای حاکم بر ساختارهای دموکراتیک است. ایالات متحده تحت ریاست ترامپ بسیاری از اصول بین الملل چون همکاری های بین المللی، معاهدات امنیتی، اصول بازار آزاد و فعالیت نهادهای چند جانبه را به چالش کشیده و تلاش های جهانی برای مقابله با چالش هایی چون تغییرات اقلیمی را با مشکلاتی جدی روبه رو کرده است. در شرایط کنونی بسیاری از تحلیلگران مشارکت های جهانی را زیر سوال برده و بر این باورند که نظم کنونی قادر به تحقق مطالبات جهانی نیست. دونالد ترامپ فعالیت در عرصه بین الملل را بسان معامله و داد و ستد می داند، به این معنا که هر هزینه ای باید منفعت سودمحور باشد، ترسیم همکاری های جهانی در قالب معامله و بده بستان های جهانی طبیعتا پایه های مشارکت جهانی را تضعیف می کند. در چنین شرایطی وضعیت اقتصاد جهانی نیز خوب نیست و از زمان پیوستن چین به سازمان تجارت جهانی در سال 2001 تحول خاصی در عرصه آزادسازی تجاری رخ نداده است. در این میان برگزیت و تصمیم بریتانیا برای خروج از اتحادیه اروپا نیز ضربه ای جدی به نظم اقتصادی حاکم وارد ساخت و جریان تجارت و سرمایه در قیاس با تولید جهانی رشد سریع تری را تجربه نمی کند.
در این بین بحران مهاجرت نیز فراگیر شده است، چین به عنوان یکی از قدرت های بزرگ جهانی در تلاش برای تعریف هنجارهای جدید است. مجموعه عواملی که به آنها اشاره شد، نشان می دهد دموکراسی، اقتصاد جهانی لیبرال و همکاری های جهانی با چالش های جدی دست به گریبان هستند، چالش هایی که می تواند موجودیت نظم فوق را به خطر بیندازد. حال سوالی که مطرح می شود این است که چرا نظم بین الملل با چنین چالش های جدی دست به گریبان است؟ برای پاسخ به این پرسش باید تحولات جهانی را در کنار شرایط داخلی کشورها مد نظر قرار داد، به ویژه وضعیت کشورهایی که ارزش های دموکراسی بر آنها حاکم است. در میان تغییرات جهانی، کاهش اهمیت نقش غرب برای تحقق امنیت جهانی، (نقشی که پس از جنگ سرد برای کشورهای غربی ترسیم شده بود) در کنار ظهور قدرت های اقتصادی چون چین شاید بزرگ ترین تهدیدهای جهانی قلمداد شود. در شرایط کنونی بسیاری از آمریکایی ها بر این باورند که کشورشان از توان کافی برای مشارکت در فعالیت های بین الملل برخوردار نیست. از طرفی دیگر بسیاری از کشورهایی که درآمد بالا دارند بر این باورند که نظم لیبرال دموکرات برای آنها دست و پا گیر شده و منافع حاصل از این نظم برای این دسته از بازیگران اندک است. در این میان بخشی دیگر از بازیگران در جست وجوی فرصت های جدید هستند تا با توسل به آن بتوانند نقش جدیدی را برای خود در عرصه جهانی تعریف کنند. اجلاس داووس برای این دسته از کشورها شاید با اهمیت تر قلمداد شود.
جهان در سال 2008 بحران مالی بی سابقه ای را تجربه کرد، اما حالا جزر و مد تحولات به شکل چشم گیری افزایش یافته و مقدمه ای برای ایجاد شوک مالی دیگر فراهم شده است. همان گونه که ایکنبری اشاره کرده، بحران حاکم بر نظم لیبرال دموکراسی، مشروعیت و اهداف اجتماعی را درگیر چالش های جدی خواهد کرد. برنامه ها و تصمیم های آقای ترامپ که بهتر است از آن تحت عنوان «پلو تو پوپولیسم» یاد شود، ماحصل چالش های حاکم بر نظم موجود است. ترامپ بارها اعلام کرده اجازه نمی دهد منافع کشورش بیش از این قربانی منافع متحدان و شرکایش شود. این موضع گیری سفت و سخت ترامپ طبیعتا رشته نظم موجود را از هم گسسته و زمینه را برای نوعی چند صدایی فراهم کرده، شرایط حاکم برای گروهی از بازیگران که به نظم لیبرال دموکراسی و همکاری های جهانی پایبند هستند، دلسردکننده است.
این گروه از بازیگران در جست وجوی راهی برای خروج از بحران حاکم هستند، از همین رو اجلاس داووس برای آنها شاید فرصتی برای احیای نظم کنونی باشد. شاید با بهبود وضعیت اقتصاد جهانی زمینه برای افزایش خوش بینی ها در ارتباط با آینده نظم بین الملل نیز فراهم شود. با این حال تحقق این مهم نیز چندان ساده نیست، نیروهایی که زمینه را برای واگرایی در ساختار اقتصاد جهانی فراهم می کنند، قدرتمندتر از گذشته عمل می کنند. از همین رو شکنندگی مالی شان به یکی از معضل های جامعه جهانی تبدیل شده است.
حال ما بر سر یک دو راهی قرار داریم، حفظ انسجام سیاسی یا ادغام اقتصاد بین الملل. اقتصاد پویا نیازمند ثبات سیاسی نسبی است، بااین حال کشورها و قدرت های اقتصادی نوظهوری چون چین به تهدیدی جدی علیه فعالیت و ساختار بازارهای جهانی تبدیل شده اند. جهان نیازمند احیای روش های مدیریت جهانی است، باید زمینه برای حرکت آزادانه تر سرمایه های جهانی فراهم شود. مطمئنا نسخه ارائه شده توسط دونالد ترامپ نمی تواند به بحران حاکم پایان دهد، بلکه حال نظم لیبرال دموکرات را بدتر خواهد کرد؛ بازیگران جامعه جهانی با فرصتی چون اجلاس داووس روبه رو هستند تا با توسل به آن بتوانند راه را برای احیای نظم و مدیرت نظم جهانی هموار کنند.

منبع: اکچوال آنارچی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/32