اقتصاد مانع اصلی مقابل استقلال کردستان عراق

الکس دزیادوز

دیپلماسی ایرانی: در بزرگراهی خارج از اربیل، پایتخت کردستان عراق، بازار عمده فروشی میوه و سبزی با آگهی هایی که کردها را تشویق می کند در همه پرسی استقلال اقلیم کردستان در روز دوشنبه رای "آری" بدهند پر شده است. کمی پایین تر، مبدأ کامیون های حمل میوه نشان می دهد که استقلال کردستان چه قمار بزرگی است. مبدأ بسیاری از میوه و تره بار از ترکیه و ایران است که هر دو از مخالفان اصلی این استقلال هستند. وقتی از یکی از تجار جوان پرسیدیم چه می شود اگر این کشورها مرزهای خود را بر روی دولت اقلیم کردستان ببندند، سرش را با تأسف تکان داد و گفت: "اقتصاد از بین می رود."

استقلال برای بسیاری از کردهای عراق که در دوران صدام حسین به شدت رنج کشیدند، یک رویای همیشگی بوده است، بنابراین همه پرسی روز دوشنبه همراه با شادی مردم در اربیل، پایگاه رئیس جمهور مسعود بارزانی، حزب حاکم دموکرات کردستان برگزار شد. نتایج نشان داد که مشارکت در انتخابات بالا بوده، و بیش از 90 درصد مردم موافق جدایی اند. از آن زمان به بعد مشکلات آغاز شد. بغداد از کشورهای همسایه درخواست کرد مرزهای هوایی خود را ببندند. تا این جای کار، ایران آن را پذیرفته و ترکیه نیز که از اشاعه جدایی طلبی در میان کردهای خود واهمه دارد نیز تهدید به اقدام مشابهی کرده است.

با اینکه ظاهرا بارزانی احساس کرده که زمان این جدایی فرا رسیده است، اما وضعیت اقتصادی کردستان چیز دیگری نشان می دهد. کردستان تقریبا کاملا برای تامین مایحتاج خود به واردات و خط لوله نفت آن که از ترکیه می گذرد وابسته است.

دلایل اقتصادی علیه جدایی، بیشتر بر نفت متکی است. تقریبا 600 هزار بشکه نفت خام روزانه از کردستان و تقریبا به طور انحصاری از طریق ترکیه صادر می شود، و آنکارا نفوذ زیاد بر اقتصاد منطقه دارد. بلال وهاب، تحلیلگر موسسه واشنگتن در سیاست خاور نزدیک می گوید : "بنابراین، اقتصاد حزب دموکرات کردستان بستگی به یک خط لوله دارد که نفت را به بازارهای بین المللی فروخته و این خط لوله از ترکیه عبور می کند. اگر ترکیه خط لوله را ببندد، اقتصاد کردستان فلج خواهد شد."

مشکل عمده دیگر این منطقه وابستگی زیاد آن به واردات است که 80 تا 90 درصد کالاها را تشکیل می دهند. از آنجایی که کردستان محصوراست، بسته شدن مرزهای زمینی ایران و ترکیه و مرزهای هوایی عراق می تواند به سرعت موجب افزایش شدید قیمت ها یا کمبود کالاهای اساسی مانند غذا و سوخت شود.

بارزانی و حزب دموکرات کردستان بر این باورند که همسایگان کردستان، علی الخصوص ترکیه، این اقلیم را محاصره نکرده یا حداقل برای مدت زمان زیادی این کار را انجام نخواهند داد چرا که از تجارت با کردستان، سود زیادی عایدشان می شود.

شاید در نهایت این قمار نتیجه بخش باشد، اما درواقع یک قمار واقعا بزرگ است. یکی از اقتصاددان کرد که به دلیل حساسیت انتقاد از همه پرسی، خواست نامش فاش نشود به این مسئله اشاره کرد که ترکیه با هشت کشور مرز مشترک داشته و دارای یک اقتصاد بزرگ و متنوع است، و علیرغم اینکه قطع تجارت با کردستان عراق به این کشور لطمه اقتصادی می زند، اما اگر این کار در راستای منافع کشورش باشد، به کار خود ادامه خواهد داد.

اما کردستان مجبور نیست تنها بر روی نفت تکیه کند. زمین های حاصل خیز و موقعیت مرکزی آن می تواند موقعیت مناسبی برای برای تجارت منطقه ای ایجاد کند. تمرکز بر این بخش بهترین راه برای مقابله با محاصره های احتمالی کشورهای همسایه خواهد بود. در پاسخ به این سوال که چرا تا کنون ابن امر اتفاق نیافتاده است، اکثر تحلیلگران به موضوع فساد اشاره می کنند.

یکی دیگر از مشکلات، سیاست های پر تلاطم عراق بوده است، به این معنی که رهبران این منطقه طی دهه ها از بحرانی به بحران دیگر رفته اند و سیاست "وضعیت اضطراری" آنها جایی برای برنامه ریزی بلند مدت نداشته است. همین امر موجب فقدان دیدگاهی برای ساخت یک کردستان مستقل شده است. وهاب، تحلیلگر موسسه واشنگتن گفت: "اگر از من بپرسید مانع اصلی در عدم اجرایی بودن استقلال کردستان چیست، می گویم مشکل در غذا و لباس و مکان زندگی خوب نیست، بلکه در امور اداری و رهبری آن است."

حامیان همه پرسی اعتقاد دارند زمانی که این اقلیم از بغداد جدا شود، بهتر می توان  با چنین مشکلاتی مقابله کرد. با این حال، بدون کارآمدی اقتصادی، کردستان جا پای محکمی پیدا نخواهد کرد. تا کنون قیمت میوه ها و تره بار وارداتی افزایش پیدا نکرده است، اما دورنمای آینده چگونه خواهد بود؟

منبع : آتلانتیک / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33