خانم سان سوچی را دریابیم!

نویسنده: ماندانا تیشه یار، عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی اکو دانشگاه علامه طباطبائی

دیپلماسی ایرانی: اوایل شهریورماه ۱۳۹۶ بود که یک گروه از مسلمانان تندرو روهینگیایی به نام «ارتش آزادیبخش روهینگیا آراکان»، به حدود ۳۰ پاسگاه پلیس در استان راخین در غرب برمه یورش بردند و حدود یکصد تن از افسران پلیس را کشتند. ناگهان همه چیز بهم ریخت. نظامیان برمه که تنها چند ماه بود از صندلی قدرت برکنار شده بودند، انگار جانی تازه یافتند. آنها بی محابا به مناطق مسلمان نشین حمله کرده، خانه ها را سوزاندند و نزدیک به هزار تن را کشتند. یک ماه پس از این رویدادها، اینک نزدیک به چهارصد هزار مسلمان روهینگیایی آواره شده و در بنگلادش به سر می برند. نظامیان مرزها را مین گذاری کرده اند تا کسی خیال بازگشت به خانه را نداشته باشد و مقامات سیاسی جهان پس از گرفتن عکس های یادگاری در کنار زنان و کودکان آواره، کم کم دارند متوجه می شوند که بحران جدی است.

این نخستین بار نیست که مسلمانان برمه بواسطه عملیات ایذایی علیه بودایی ها با واکنش بسیار تند نظامیان این کشور روبرو می شوند. اما در حالی که پیش از این همواره نظام اقتدارگرای این کشور مورد سرزنش قرار می گرفت، این بار انگشت اتهام به سوی دولت مردمسالار و نوبنیاد خانم سان سوچی نشانه گرفته شده است. او که پس از دو دهه مبارزه برای مردم سالاری در کشورش و تحمل بیش از ۱۵ سال حبس خانگی، حدود یک سال و نیم پیش توانست با پشتیبانی های داخلی و بین المللی نظامیان کشورش را وادار به پذیرش خواست های مردمی و انتقال قدرت سیاسی و اقتصادی، پس از بیش از پنجاه سال به دولتمردان دموکرات کند، اینک با بحرانی بزرگ رویاروی شده است.

از ۱۹۴۸ که برمه به عنوان کشوری جدا از هندوستان و مستقل پا به عرصه سامانه بین الملل گذاشت، تنها همان ۱۴ سال نخست توانست طعم آزادی را بچشد. پس از آن، نیم سده دیکتاتوری در برمه، همه چیز را در این کشور در زیر سلطه نظامیان درآورد. مردم برای کار کردن، ازدواج، درس خواندن، بچه دار شدن، خرید خانه، سفر کردن و پرستش باید از دولت مرکزی اجازه می گرفتند. آنها همه چیز، حتی نام کشور را بنا به نظر خود تغییر دادند و این سرزمین را برای سال ها «میانمار» نامیدند تا هویت تازه ای مطابق میل خود به مردم بدهند. در این میان، اقلیت چهار درصدی مسلمانان در این کشور، بیش از دیگر اقوام و گروه های اجتماعی زیر فشار و تبعیض قرار گرفتند. دولت مرکزی با تبلیغات گسترده بر این نکته پای فشرد که این جمعیت دو میلیون نفری با زبان و مذهب و قومیت متفاوت، باید خارجی به شمار آیند و از این رو حق تابعیت این کشور را ندارند. مسلمانان از داشتن حقوق شهروندی محروم شدند و تنها به گروهی از ایشان که نیاکانشان از سده نوزدهم در این سرزمین زندگی کرده بودند، یک کارت شناسایی داده شد.

مسلمانان روهینگیایی امروزه فقیرترین گروه جمعیتی در این کشور را تشکیل می دهند و حدود ۷۸ درصد از ایشان زیر خط فقر زندگی می کنند. تنش میان این اقلیت با دولت مرکزی بارها سبب سرکوب و کشتار گسترده شده است. بسیاری از خانواده های این جمعیت دو میلیون نفری در سال های اخیر به کشورهای دیگر کوچ کرده اند. و حالا این بار، سرکوب شورش مسلمانان، ابزاری شده است تا نظامیان بار دیگر در عرصه سیاست برمه نقش آفرینی کنند.

خانم سان سوچی ۷۲ ساله از روزی که به قدرت رسیده، زیر فشار افکار عمومی بین المللی بوده تا پشتیبانی خود را از اقلیت مسلمان این کشور اعلام کند. این در حالیست که بسیاری از مردم بودایی برمه چند دهه تبلیغات دولتی درباره خارجی بودن مسلمانان این کشور را باور دارند و چندان مایل نیستند که دولت نوپای مردمسالار در این کشور در همین گام نخست برخلاف باور عمومی جامعه به پشتیبانی از مسلمانان برخیزد. از همین روست که سان سوچی در ماه های گذشته از کوفی عنان، دبیرکل پیشین سازمان ملل درخواست کرد که با تشکیل یک کمیته میانجی، راه حلی برای کاهش تنش ها و برپایی آرامش در مناطق مسلمان نشین این کشور بیابد.

سان سوچی در دورانی که مادرش نخستین سفیر برمه در هند بود، سال ها در دانشگاه دهلی فلسفه و سیاست خوانده بود. فرهنگ صلح دوستانه مردم هند و باورهای انسان گرایانه آیین بودا در شکل دهی به شخصیت و تفکر او و راهی که برای آزادی کشورش در پیش گرفت، تاثیرگذار بوده است. سال ها پیش در سفری که به شهر تاریخی شیملا، پایتخت تابستانی هندوستان در سده نوزدهم داشتم، سری هم به موسسه مطالعات پیشرفته در آن شهر سرسبز زدم. آئونگ سان سوچی دو سال از عمر خود را در دهه ۱۹۸۰ در این موسسه به پژوهش گذرانده بود و برای من دیدن جایی که یکی از برندگان جایزه نوبل در سایه صلح و آرامش آن شهر به مطالعه پرداخته بود، خالی از لطف نبود.

مردمسالاران در برمه روزهای سختی را می گذرانند. از یک سو جامعه بودایی برمه برای تغییر دیدگاه خود نسبت به اقلیت مسلمان نیازمند فرهنگ سازی است. از سوی دیگر فشار نهادهای حقوق بشری و کشورهای اسلامی چنان بر برنده جایزه نوبل صلح افزایش یافته که او ترجیح داد امسال در مجمع عمومی سازمان ملل شرکت نکند و سرانجام آنکه، نظامیان جونتا بار دیگر فرصت آن را یافته اند تا با استفاده از سکوت قدرت های بزرگ در برابر عملیات نظامی شان در غرب برمه، تاخت و تاز خود را گسترش دهند. فراموش نکنیم که جونتاها همچنان پشتیبانانی در میان برخی دولت ها دارند؛ هرچه باشد، برمه کشوری غنی از منابع نفت و گاز است.

انتشار اولیه: سه شنبه 4 مهر 1396 / انتشار مجدد: دوشنبه 17 مهر 1396