برنامه ایران برای روز خروج آمریکا از برجام

دریابان علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و دبیر هیأت نظارت برجام است که سابقه تصدی وزارت دفاع دولت اصلاحات را در کارنامه دارد، او سال های دوران دفاع مقدس را هم در صحنه نبرد بوده و این روز ها نیز با عنوان مقام عالی هماهنگ کننده اقدامات سیاسی، نظامی و امنیتی ایران با سوریه و روسیه، ارشد ترین مسئول کشور در مقابله با تروریسم تکفیری به شمار می رود. شمخانی در مصاحبه با خبرنگار همشهری آخرین وضعیت همکاری های ایران با روسیه و سوریه در مبارزه با داعش و نیز مقابله با اقدامات تحریمی آمریکا را تشریح کرده که در ادامه می خوانید:

با توجه به نقش مهم ایران در مبارزه با تروریسم در سوریه و عراق ارزیابی شما از آخرین تحولات می دانی عراق چیست؟

موضوع امنیت امروزه قابل انحصار به امنیت فیزیکی و یا محدود شدن در یک محیط جغرافیایی خاص نیست. امنیت بیش از آنکه عینی باشد، ذهنی است و بیش از آنکه محصول کار یک دستگاه یا نهاد و شخص باشد، محصول همکاری مشترک و جمعی است. بر این اساس حضور جمهوری اسلامی ایران در عراق و سوریه ضمن اینکه با هدف مقابله با تروریسم در کشوری فرا تر از مرز ها محسوب می شود، اما به شکل مستقیم به امنیت ایران نیز مرتبط است.

حضور چند عنصر تروریستی که اقدامی فاقد ارزش و کور در مجلس شورای اسلامی و حرم امام راحل (ره) انجام دادند یک نمونه است که نشان داد جامعه و بلکه کشور به لحاظ روانی می تواند درگیر ابعاد «احساس ناامنی» شود. این شرایط چند سال است که در مقیاسی فوق تصور در سوریه و عراق حاکم است. تروریست ها نه تن ها عملیات انجام می دهند بلکه برای خود دولت تشکیل داده اند، انبارهای عظیمی از سلاح و مهمات در اختیار دارند و مهم تر از آن حمایت های مالی، اطلاعاتی و انسانی نیز از آن ها به عمل می آید.

لذا پیروزی بر تروریسم در عراق که دولت خودخوانده در موصل تشکیل دادند یک دستاورد بسیار مهم محسوب می شود که ارزش و موفقیت آن فرا تر از مرزهای عراق است. البته این نبرد به پایان نرسیده است و اصولا باید مبارزه با تروریسم در عراق را به قبل و بعد از آزادسازی موصل تقسیم کرد که هر مرحله مشخصات و الزامات خاص خودرا دارد.

و آیا آزادی موصل تأثیری بر عملیات ضد تروریسم در سوریه خواهد داشت؟

برای اینکه ارزش این اقدام در مرحله فعلی بیشتر مشخص شود بگویم که آمریکایی ها برآورد روشنی از امکان آزادسازی موصل نداشتند و زمان حدود ۷سال را پیش بینی می کردند. ضمن اینکه حضور ائتلافی متشکل از بیش از ۶۰ کشور را نیز ضروری می دانستند. اما با فتوایی که مرجعیت دینی عراق به ویژه آیت الله سیستانی برای جهاد با تروریسم دادند و همچنین تشکیل نیروهای الحشدالشعبی در کنار ارتش عراق و تمرکز و حمایتی که دولت عراق داشت نهایتا موصل در مدت چند ماه آزاد شد.

با توجه به هم مرز بودن استان نینوای عراق با سوریه محدود شدن قدرت داعش در عراق بر کاهش توان آن ها در سوریه هم اثرگذار بوده و ان شاء الله بعد از بازپس گیری موصل، روند نابودی تروریسم در سوریه نیز با سرعت بیشتری ادامه خواهد یافت.

با توجه به اعلام تاریخ ۲۵ سپتامبر به عنوان زمان همه پرسی در اقلیم کردستان عراق، مقامات ارشد ایران و برخی کشور ها در این رابطه اعلام موضع کرده اند. شما به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران ارزیابیتان از این تحولات چیست؟

یکی از مولفه های قدرت، بحث ژئوپلتیک و وسعت سرزمینی است. انسجام داخلی و وحدت سیاسی نیز مولفه مهم دیگر در قدرت یک کشور است. ثروت، توان اقتصادی، دسترسی به منابع انرژی، نیروهای مسلح و امثال آن نیز در مراتب بعدی قرار دارند که میزان قدرت یک کشور را نشان می دهند. تقسیم شدن عراق تمام این عوامل و مولفه های قدرت را تحت تأثیر منفی قرار می دهد و واضح است که عراق تقسیم شده هرگز با قبل از آن یکسان نخواهد بود.

کردهای عراق امروز در حاکمیت عراق حضور مؤثر و گسترده ای دارند و علاوه بر آن با محدودیتی در برخورداری از منابع اقتصادی در مقایسه با دیگر استان ها و مناطق عراق نیز مواجه نیستند. اعتقاد ما این است که اختلاف کرد ها با دولت مرکزی عراق در چارچوب قانون اساسی عراق قابل حل و فصل است.

برداشت مااین است که موضوع همه پرسی بیشتر مبنایی برای امتیاز گیری در رقابت های سیاسی داخلی شده و طرح آن اشتباهی راهبردی است که با تشویق و تحریک دشمنان عراق نیز همراه است. به ویژه رویکرد رژیم صهیونیستی در این خصوص بسیار حائز اهمیت است.

به عنوان مقام عالی هماهنگ کننده میان ایران، روسیه و سوریه در موضوع مبارزه با تروریسم نظرتان نسبت به آخرین روند مذاکرات موسوم به آستانه و نتایج آن و تلاش هایی که برای مذاکره با معارضان شده است، چیست؟

آنچه در یک مذاکره همواره مدنظر دیپلمات ها و دستگاه های سیاست خارجی است، اراده و قصد تحقق اهداف ترسیم شده برای نشست هاست. اگر مذاکره برای مذاکره باشد صرفا فرصت سوزی است. هرچند در عرف دیپلماسی برای قطع نشدن نشست ها گاهی لازم است به حداقل ها نیز اکتفا شود. مذاکرات ژنو این خلأ را داشت که صرفا در مقاطع زمانی که تروریست ها در تنگنا قرار می گرفتند و برای ایجاد فضا و تنفس برای آن ها توسط سازمان ملل تشکیل می شد اما هیچ نتیجه عملی و ملموسی به همراه نداشت.

لذا مذاکرات آستانه شکل گرفت و از رهگذر آن بزرگ ترین دستاورد سیاسی از ابتدای شکل گیری بحران در سوریه یعنی برقراری آتش بس پایدار در بخش زیادی از مناطق نبرد حاصل شد. علاوه بر این بررسی وضعیت گروه های مسلح و مناطق آن ها و همچنین اقداماتی که می تواند باعث نجات جان غیرنظامیان باشد و همچنین تعیین مناطق کاهش تنش بخش های مهم دیگری از خروجی مذاکرات آستانه است.

مذاکرات آستانه می تواند تأثیری بر دیگر گفت وگو های بین المللی در حوزه سوریه داشته باشد؟

معتقدیم این مذاکرات آستانه بود که باعث شد سازمان ملل و طرف های دیگر نیز فعال تر در حوزه سیاسی وارد شوند. هرچند نباید منکر اثرگذاری دستاوردهای می دانی همچون آزادسازی حلب بود اما نبرد در سوریه در نهایت بایستی به صورت سیاسی تمام شود. تلاش زیادی صورت گرفت تا معارضان دیدگاه های خود را به حکومت منتقل و پاسخ های لازم را نیز دریافت کنند. در مواردی نیز نتایج مفیدی داشت که از جمله تسلیم و خارج شدن بخشی از معارضه از شهر ها و روستا های اشغال شده را می توان نام برد.

پیش بینی شما از ادامه مذاکرات آستانه چیست؟

لازم است در این رابطه به نکته مهمی در این بخش اشاره کنم و آن عدم تمایل آمریکا و متحدینش به اتمام بحران در منطقه است. آن ها به دنبال هزینه کردن سرمایه کشورهای مسلمان و ویران کردن زیرساخت های این کشور ها برای به یغما بردن منابع آن ها هستند. متأسفانه برخی کشورهای منطقه نیز با این راهبرد آمریکا همراهی می کنند. لذا مسیر مذاکرات قطعا به سهولت پیش نخواهد رفت و با کارشکنی و مانع تراشی هایی از سوی حامیان تروریست ها مواجه خواهد شد.

اخیرا رئیس جمهور فرانسه اعلام کرده تغییر اسد دیگر شرط این کشور نیست. این دیدگاه چه کمکی به پیشرفت مذاکرات صلح خواهد کرد و فکر می کنید سایر کشور ها هم به این تغییر دیدگاه رسیده اند؟

به نظر من مدت هاست که گزینه تغییر بشار اسد در سوریه کنار گذاشته شده است و کشورهای زیادی به صورت آشکار و پنهان این مسئله را پذیرفته اند. این خطای محاسباتی از سوی آمریکا در ابتدای بحران سوریه دنبال می شدکه احساس می کرد با تروریسم وارداتی و فشارهای اقتصادی و تحریم می توان دولت سوریه را ساقط و حکومتی وابسته و مورد پسند غرب را روی کار آورد تا به زعم خود محور مقاومت را تضعیف کنند. اما نتیجه این شد که این تروریست ها پس از چند سال ناکامی به کشورهای خود بازگشتند و موجی از ترور را از جمله در اروپا به راه انداختند. هزاران آواره از سوریه به اروپا پناهنده شدند و اروپا را با بحران در پذیرش آن ها مواجه ساختند. اکنون دولت سوریه محکمتر از گذشته به کار خود و مقابله با تروریست ها ادامه می دهد.

و پاسخ شما به دیگر کشورهایی که درباره آینده سوریه پیش شرط می گذارند؟

اینکه آمریکا یا برخی دیگر از کشور ها تلاش کنند به جای مردم سوریه تصمیم بگیرند یا بگویند چه کسی حق کاندیدا شدن دارد یا ندارد، مغایر با اصول دمکراسی و حق تعیین سرنوشت ملّت هاست. اگر قدرت های منطقه ای و جهانی همچنان به دمکراسی و بازگشت آرامش به سوریه می اندیشند، باید با کمک به نابودی گروه های تروریست، زمینه اعمال آرای مردم را فراهم آورند و صندوق های رأی را به عنوان معیار و راهگشای آینده سیاسی دراین کشور بپذیرند. به نظر ما دمکراسی از لوله تفنگ و مسیر نظامی گری حاصل نمی شود.

روند همکاری ها با روسیه در بحران سوریه را چگونه ارزیابی می کنید؟

صرف نظر از انگیزه های روسیه برای نقش آفرینی نظامی در معادلات سوریه، باید گفت ورود آن ها به این پرونده، موازنه میدان را به نفع سوریه تغییرداد. اما بیش ازآن نقش روسیه را به عنوان یکی از ۵ عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، باید در تحولات سیاسی مربوط به سوریه و ایستادگی در برابرآمریکا جست وجو کرد. روسیه با تمام قدرت به پیروزی در سوریه می اندیشد.

این رویکرد علاوه بر دستاوردهایی که برای مردم سوریه داشته به توانمندی های این کشور در برابر آمریکا در سایر معادلات نیز کمک کرده است. امروزهمکاری های ایران و روسیه درقالب دو هم پیمان راهبردی ادامه دارد و این هم پیمانی آثار مثبتی در تحولات منطقه و حوادث سوریه در برداشته است. دریک جمع بندی کوتاه می توان گفت، تأثیر جمهوری اسلامی ایران در معادلات می دانی مؤثر تر و توانمندی روسیه درعرصه سیاسی عمیق تراست،

این ظرفیت ها در کنار یکدیگر توازن تحولات را به نفع محورمقاومت افزایش داده است و این روند با تقویت همکاری های می دانی و هماهنگی های سیاسی روبه افزایش ارزیابی می شود.

یک سال قبل موضوع استفاده روسیه از پایگاه شهید نوژه را داشتیم که بعد ها جنابعالی مجوز موردی مجدد برای روس ها را مطرح کردید. آیا روس ها درخواستی در این رابطه داشته اند؟

طبیعتا استفاده از پایگاه هوایی و فضای ایران یکی از ظرفیت های قابل اشتراک برای تحقق اهداف راهبردی است و درصورت نیاز به صورت موردی درخصوص آن تصمیم گیری خواهد شد.

توان موشکی کشور در دوران مسئولیت جنابعالی در وزارت دفاع تحول شگرفی داشت. توان موشکی کشور با توجه به شناختی که دارید از بعد بازدارندگی در چه وضعیتی قرار دارد؟

قدرت موشکی ایران برای دشمنان بیش از داخل کشور شناخته شده و هراس آور است و از این حیث در برابر بسیاری از تهدیدات بازدارنده بوده است. باتوجه به اینکه ما در تأمین امنیت به خودمان تکیه داریم و مانند برخی کشورهای ضعیف منطقه نیازمند جلب حمایت های سیاسی و یا انبارداری تسلیحات آن ها و هزینه های فوق العاده نیستیم، لذا برای هر نوع تهدیدی سلاح دفاعی منحصر به فردی را نیز طراحی و تولید کرده ایم. اصولا قدرت موشکی نیز برای این فراهم شده که در شرایط مورد نیاز به درستی به کار گرفته شود.

تحلیل شما از بازخورد عملیات موشکی چندی قبل سپاه در دیرالزور چگونه است؟

بعد از جنگ تا به امروز یکی از منطقی ترین زمینه های به کارگیری قدرت موشکی ایران در عملیات موشکی اخیر سپاه شکل گرفت.

اخیرا شاهد تحرکاتی از سوی آمریکا درباره نقض برجام هستیم. آیا آمریکا تلاش می کند ایران را وادار به نقض برجام کند؟ ایران چه استراتژی در مقابل این بازی دارد؟

میان برجام و ماهیت سیاست های خصمانه آمریکا بایستی تفکیک قائل شد. اصولا برجام بنا نداشته و ندارد که مانعی برای کاهش دشمنی آمریکا با ملت ایران باشد. ذات سیاست خارجی آمریکا اعمال نفوذ و فشار به منظور تسلیم سازی و تحقیر کشورهای مخالف خود است و در این مسیر تمامی ابزارهای نامشروع و شیطانی را نیز به خدمت می گیرد.

برای آمریکا مهم نیست که در ویتنام چند میلیون انسان کشته شود و یا از چه نوع سلاح های ممنوعه ای برای پیش برد اهداف خود استفاده کند. تنها با اتکا به قدرت و ظرفیت ها و توانمندی های مقابله است که می توان منطق هزینه - فایده آمریکا برای پیگیری سیاست هایش را تغییر داد. لذا سعی ما این است که از جمیع امکانات و توان خود برای مقابله با سناریوهای آمریکا استفاده کنیم. فرصتی که پیش روی ما وجود دارد این است که هیچ نوع هوشمندی و ابتکاری در مجموعه هیأت حاکمه آمریکایی دیده نمی شود و تمام برنامه های آن ها قابل حدس و پیش بینی است. لذا حتی پیش از امضای برجام نیز این رفتار آمریکا کاملا متصور بود.

سناریوهای ایران برای مواجهه با نقض برجام از سوی آمریکا چیست؟

مجموعه ای از اقدامات در حوزه های فنی هسته ای، اقتصادی و سیاسی پیش روی ماست که به صورت موازی و هماهنگ دنبال می شوند. آمریکا هر بار در حوزه های غیرهسته ای تحریمی علیه اشخاص و نهادهای ما وضع کرده، در همان حوزه یک دستاورد جدید را رونمایی کرده ایم که بخشی از آن ها رسانه ای نیز نشده است.

اخیرا آمریکایی ها باز هم برخی افراد را مشمول تحریم قرار دادند آیا این ها نقض برجام نیستند؟

تحریم چند شخص و شرکت تقریبا هیچ اثری بر استمرار مسیر یک کشور پهناور ندارد اما زمینه را کاملا برای اقدام ما فراهم ساخته و مشروعیت و حمایت بین المللی را به همراه داشته است.

فکر می کنید آمریکا برای برجام چه برنامه ای دارد؟

آمریکا به دنبال خروج از برجام با هزینه ایران است که قطعا این فرصت از سوی ما در اختیار این کشور قرار داده نخواهد شد. البته به صورت طبیعی ارزش برجام به عنوان یک توافق بین المللی که با قطعنامه شورای امنیت پشتیبانی می شود بستگی به احترام و اجرای آن از سوی همه طرف ها دارد و منافع آن نیز باید برای کشورهای عضو قابل بهره برداری باشد.

اسماعیل سلطنت پور/ روزنامه همشهری