نگاهی به کارنامه سیاست خارجی دولت یازدهم

به گزارش فرارو، برخی سیاست خارجی دولت یازدهم را برگ برنده روحانی می دانند. برجام که از مهم ترین اقدامات وزارت امور خارجه روحانی است در شرایطی توسط محمدجواد ظریف و همکارانش برای ملت ایران به ارمغان آمد که علاوه بر تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران، تحریم های هسته ای در دهه اخیر محدودیت های سیاسی و اقتصادی فراوانی را برای فعالیت های کشور ایجاد کرده بود. البته با وجود این، برخی معتقدند برجام اهداف مورد نظر را تامین نکرده و همچنین اهداف مربوط به فساد و پیدا کردن بازارهای صادارتی که وابسته به دیپلماسی است نیز محقق نشده است و بنابراین دستاورد شگرفی به شمار نمی رود.
 

الهه کولایی  عضو حزب جبهه مشارکت ایران اسلامی درباره کارنامه دولت در حوزه سیاست خارجی با گذشت نزدیک به چهار سال از آغاز  عملکردش به فرارو می گوید: دولت روحانی حوزه سیاست خارجی را در شرایطی برای مدیریت تحویل گرفت که به دلیل رویاپردازی های دولت های پیشین با چالش های جدی در عرصه بین المللی رو به رو بودیم به ویژه که تحریم های ظالمانه و بی سابقه گسترده از جانب شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه کشور ما وضع و اجرا شده بود.
 

او با اشاره به تحریم های وضع شده علیه ایران بیان می کند: علاوه بر تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد، تحریم های گوناگون دیگری از سوی آمریکا علیه ایران وضع شده بود، هرچند که در طول تمام سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تحریم ها وجودد داشته اما این تحریم های بین المللی شرایط دشواری را برای ایفای وظایف دولت در برگزار کردن و اجرایی کردن وظایفی که ملت بر دوش او نهاده بودند، ایجاد کرده بود.
 

کولایی که استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران است همچنین خاطرنشان می کند: به دلیل شرایط جهان امروزی و پیوند استوار و تنگاتنگ حوزه سیاست خارجی و سیاست داخلی به ویژه در کشور ما که تجربه انقلاب اسلامی و رویارویی با نظام جهانی را پشت سر گذاشته بود دولت روحانی در شرایط بسیار پیچیده ایفای وضعیت خود را آغاز کرد. بر همین اساس شاید بتوان مهم ترین دستاورهای آن را بهبود رابطه و آشتی با جهان ایجاد شرایط منحصر برای جلب و جذب سرمایه گذری خارجی در کشور برای رفع مشکلات گوناگون دانست که البته در این زمینه تنها گام های اولیه برداشته شده است و بدون شک ایفای این وظایف به سادگی و سرعت میسر نیست.
 

این عضو حزب جبهه مشارکت ایران اسلامی با بیان اینکه دولت نتوانست با بدنه فکری کشور رابطه مستقیم و مناسبی را به وجود آورد، توضیح می دهد: دولت نتوانست در حوزه سیاست خارجی از ظرفیت های کارشناسی قابل توجه در کشور در حوزه های مختلف در این عرصه استفاده مناسب داشته باشد. بدون شک در چنین صورتی می توانستیم امیدوار باشیم توفیق بیشتری نصیب دستگاه دیپلماسی و مجموعه فعالیت های این حوزه شود. اما در مجموع باز کردن درهای آشتی و تعامل سازنده با جهان بزرگترین دستاورد دوره روحانی است که برای اجرایی کردن آن، تلاش ها باید به شکل همه جانبه ادامه پیدا کند.
 

برجام، مایه نخاعی ستون فقرات دولت روحانی

همچنین علی مطهرنیا کارشناس مسائل سیاسی و بین المللی با تشبیه سیاست خارجی روحانی به عنوان ستون فقرات کمپین انتخاباتی او و برجام به عنوان مایه نخاعی این ستون فقرات، درباره عملکرد حوزه سیاست خارجی اظهار می کند: برجام یکی از میراث های حسن روحانی مطرح است. او در کمپین انتخاباتی خود به مردم وعده داد که تلاش خواهد کرد هزینه های دستیابی ایران به انرژی هسته ای صلح آمیز را کاهش دهد. دستگاه سیاست خارجی ایران در چارچوب اجرای برجام توسط نظام حکومتی در روندهای رو به تغییر موجود در نظام بین المللی به ویژه در ارتباط با نقل و انتقال قدرت در کاخ سفید قرار گرفت و تا حدود زیادی مساله برجام به عنوان یک مساله اساسی در حوزه سیاست خارجی کشور را به سمت و سوی بهره برداری های داخلی در حوزه سیاست داخلی کشاند.
 

او با اشاره به فعالیت های دیپلماسی و دیپلمات های برجسته ای مانند جواد ظریف به عنوان کنشگران فعال با تراز بین المللی در عرصه سیاست می گوید: دستگاه وزارت خارجه در سه سال و نیم اخیر با وجود اینکه شخصیت بزرگی مانند محمدجواد ظریف را دارد اما نتوانسته است به غیر از کنشگر ساختار را چندان تغییر دهد. ساختار وزارت امور خارجه کشور ما هنوز نیازمند بازنگری و فعال شدن در زمینه شکل دهی و به نوعی ساختار چابک تر و اثربخش تر در عرصه سیاست خارجی است. تنها خود ظریف و چند نفر از همکاران نزدیک او هستند که با وجود انتقادهای گزنده بسیار تخصصی و علمی تلاش می کنند با استفاده از تجربه قریب به سه دهه حضور خود در مراکز دیپلماتیک و بین المللی از فعالیت های موجود در رزومه کاری خود بهره ببرند.
 

با بیان اینکه اهمیت برجام و آثار شوم تحریم های ناشی از پرونده هسته ای بر کل سیاست خارجی ایران سایه افکند، اظهار می کند: برجام در زمانه ای به انجام رسید که ایران در وضعیت جبری ناشی از گریز از تحریم هایی قرار گرفت که قبل از دولت روحانی آنها را کاغذپاره و موجب استقلال بیشتر سیاسی و اقتصادی کشور می دانستند. جهت گیری دولت روحانی در ارتباط با سیاست خارجی روی پرونده هسته ای متمرکز شد. اساسا روند ۱۲ ساله پرونده هسته ای و تحریم های ناشی از آن موجب شده بود که این همه وزن و ثقل اهمیت برای برجام به وجود بیاید. بعد از رسیدن به توافق سطح توقعات از برجام هم در ادبیات رییس جمهور و دیپلمات های بالا رفت و زمینه ایجاد شد که دوران پسابرجام به سرعت شکل گیرد و برجام نه به صورت یک گفتمان حقوقی و سیاسی که به صورت یک گفتمان رهایی بخش خود را نشان دهد.
 

با بیان اینکه وزارت امور خارجه کشور ما در دوره روحانی بسیار معقولانه و خردورزانه با رویدادها و روندهای موجود در منطقه و نظام بین الملل روبه رو شده است، ادامه می دهد: موضع گیری های شدید در دفاع از برجام و ورود سریع به دوران پسابرجام در ادبیات سیاسی بالطبع مسئولیت کل برجام را متوجه وزارت امور خارجه می کند. از طرفی فعالیت های وزارت امور خارجه کشورمان در موضع گیری های معقولانه که به عنوان مکمل موضع گیری های انقلابی در جای خود شایسته است مورد توجه قرار نگرفت و این ضعف رسانه ای دولت و ضعف دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه به عنوان بخشی از این دولت در جامعه ملی است.
 

سیاست خارجی دولت به برجام محدود شد

در مقابل جعفر قنادباشی کارشناس مسائل غرب آسیا معتقد است  عملکرد دولت نسبت به آنچه که انتظار می رفت و وعده داده شده بود بسیار محدودتر بوده است.
 

او در گفت وگو با فرارو در توضیح بررسی کارنامه دولت در حوزه سیاست خارجی در سه سال و نیم گذشته بیان می کند: با توجه به وعده ها انتظاری که ایجاد شده بود این بود که ما با همه کشورهای جهان از کشورهای منطقه خاورمیانه و تا سایر کشورهای جهان وارد روابط بسیار خوب سیاسی شویم، زیرا آنها معتقد بودند در دوره های قبلی روابط بسیاری کشورها با ما محدود شده، اما دیدیم که متاسفانه همه توان دولت صرف روابط با اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل یعنی کشورهای ۵ به علاوه یک شد، متاسفانه موضوع هم تنها در قالب برجام بود و نه موضوعات دیگر.
 

قنادباشی با انتقاد نسبت به فعالیت محدود وزارت خارجه دولت روحانی مربوط به موضوع برجام اظهار می کند: با نگاهی به رفت و آمدهای سیاسی دیپلمات های ما و سران دیگر کشورها و فهرست کمیسیون های مشترکی که تشکیل شده می بینیم که این ها همه حداقل ها هستند. اگر ما در دوره های گذشته از ظرفیت های ۱۲۰ کشور عدم تعهد استفاده کردیم، در این دوران از آن بهره برداری نشد. ما از ظرفیت عضویت در سازمان همکاری های اسلامی هم بهره بردای لازم را نکردیم. در آفریقا نیز به عنوان شریک راهبردی شناخته می شویم و عضو ناظر اتحادیه آفریقا هستیم که کمترین تحرک لازم را در گسترش روابط و رفع نیازها برداشتیم. در آمریکای لاتین نیز شرایط بسیار خوبی برای روابط ما ایجادشده است و ما اگر فضای خوبی برای صادرات کارخانه های خود ایجاد کنیم از رکود موجود خارج می شویم.
 

این کارشناس مسائل غرب آسیا معتقد است دلیل اینکه برخی دیپلماسی خارجی دولت روحانی را مهم ترین و تاثیرگذارترین بخش عملکردش می دانند، تبلیغات حول محور برجام است و می گوید: تبلیغاتی که شده متاسفانه بسیار پررنگ همه توجهات را به این نقطه جلب کرده است. اکثر سخنرانی ها و مصاحبه های مطبوعاتی روحانی و موضع گیری های اعضای دولت همه درباره بررسی برجام و تبلیغاتش بوده و این احساس را در مردم به وجود آوردند که مهم ترین مساله است که البته همین عرصه هم دستاورد قابل تحسینی نداشته است و با گذشت یک سال و خرده ای از زمان اجرای برجام، اهدافی که گفته شد همچنان سر جای خودش است و تحقق پیدا نکردند و خود آمریکایی ها نیز به آن اعتراف می کنند.
 

قنادباشی در پاسخ به اینکه در نهایت آیا می توان فعالیت های حوزه سیاست خارجی دولت را رضایت بخش دانست؟ اظهار می کند: بخشی از اهداف داخلی ما که مربوط به فساد و پیدا کردن بازارهای صادارتی و پیشبرد اهداف فرهنگی و سیاسی ما می شود به دیپلماسی وابسته است. زمانی می توانسیم به این فعالیت ها افتخار کنیم که ببینیم بخشی از اهداف ما از طریق این دیپلماسی تحقق پیدا کرده است و از ظرفیت هایی که در جهان برای جامعه اسلامی ایجاد شده به خوبی استفاده می کردیم اما می بینیم که این ظرفیت ها بلااستفاده مانده است.