به بهبود روابط ایران و عربستان امیدوار باشیم؟

نویسنده: دکتر محمد حسین ابوالحسن

دیپلماسی ایرانی: منطقه خاورمیانه می رود که از ریشه تشکیل پیمان ها و خصومت های جدید را پذیرا باشد. یک جا اوضاع آرام می گیرد و جای دیگر اوضاع وخیم می شود. درگیری ها بر اساس منافع بازیگران منطقه ای و بین المللی در یک جا خاموش می شوند و در جای دیگر شعله ور می شوند. پشت پرده و پشت درهای بسته، کاری در جریان است تا شیوه ای جدید برای روابط کشورها پدید آید و جلوی مشکلات مزمن گرفته شود. جنگ ها و اختلاف ها و انقلاب ها سازمان ها و ملت های منطقه را فرسوده کرده است. «رقص غزل» اکنون در سواحل خلیج فارس در جریان است، اداره ای جدید می رود تا جای پای محکمی را در جای پای کشورها و نقاط ضعف و قوت منطقه ای ایجاد کند.

هفته گذشته مقامات عالی رتبه ایرانی اظهارات ایجابی در قبال عربستان و دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بیان کردند، آخرین آنها اظهارات وزیر امور خارجه ایران، محمد جواد ظریف در نشست اقتصادی داووس بود که گفت هیچ معنا ندارد که روابط ایران و عربستان خصمانه باشد، هر دو کشور می توانند در حل بحران های سوریه و یمن و بحرین با یکدیگر همکاری کنند. ظریف برای اولین بار از همکاری های دو کشور که او همکاری های «خوب» توصیف کرد برای حل بحران ریاست جمهوری لبنان خبر داد. او همچنین از فوت صدها حاجی ایرانی در حج سخن گفت و همه اتهامات تکراری عربستان علیه تهران مبنی بر حمایت از تروریسم را رد کرد و از عربستان خواست که حقایق منطقه را درک کند و بفهمد هر چه اختلافات منطقه ای تشدید شود اوضاع پیچیده تر می شود.

یک روز قبل از آن، حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران از تمایل کشورش برای برقراری روابط خوب با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس سخن گفت و اظهار داشت که 10 کشور پیشنهاد میانجی گری برای حل اختلافات میان عربستان و ایران را داده اند. او گفت که امکان بازگشت «روابط» وجود دارد اگر عربستان سیاست های خود در منطقه را تغییر دهد.

علی شمخانی، دبیرکل شورای عالی امنیت ملی ایران نیز بر اصرار تهران بر بقا و استمرار «حکومت فعلی عربستان» و بر اهمیت غلبه بر رشد افراط گرایی و دفاع از وحدت اراضی کشورهای منطقه و ممانعت از تسلط تفکر تروریسم بر آنها و تهدید مصالح استراتژیک کشورهای اسلامی جهان تاکید کرد.

نشانه های مغازله از سواحل ایرانی خلیج فارس با وساطت و میانجی گری طرف های منطقه ای و بین المللی و تلاش ها و پیام های «محافظه کارانه» سواحل عربی خلیج فارس همراه شد. عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان بارها اعلام کرده است که اگر ایران در رفتار و سیاست های خود تغییر دهد، در امور دیگران دخالت نکند و دست خود را از عربستان و متحدانش بیرون بکشد، هیچ مانعی برای گشودن صفحه ای جدید و سازنده در «روابط بهتر» با ایران بر اساس اصول حسن هم جواری وجود ندارد.

بعد از نشست کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در بحرین، در ماه گذشته میلادی، وزارت امور خارجه کویت اعلام کرد که ماموریت یافته پیام های کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را به ایران منتقل کند، از جمله گفت وگو با تهران و حل همه پرونده های منطقه ای. اما ابراهیم جعفری، وزیر امور خارجه عراق هفته گذشته پرده از حقایق برداشت و فاش کرد که عملا پیام هایی را میان ریاض و تهران رد و بدل کرده است تا به بحران جاری در روابط دو کشور پایان دهد و پلی میان آنها بسازد.  

اوج بحران میان عربستان و ایران در ژانویه سال گذشته بود، بعد از قطعی روابط دیپلماتیک میان دو کشور در پی حمله به سفارت عربستان در تهران و آتش زدن آن در اعتراض به اعدام «باقر النمر» روحانی شیعی عربستانی که سبب شد دو کشور برای مدتی طولانی موجی از اتهام ها را متوجه یکدیگر کنند و رقابتی سخت میان دو کشور نفت خیز منطقه روی دهد. دامنه این اختلاف ها به رهبری حوزه خلیج فارس و منطقه و گسترش نفوذ هر کدام از آنها به شکلی خشن انجامید که به نوعی رنگ و بوی نزاع های مذهبی سنی – شیعی به خود گرفت. همچنین جنگ اقتصادی با بازی گرفتن قیمت نفت – بعد از امضای توافق هسته ای ایران با غرب – آغاز شد و به جنگ نیابتی دو کشور در عراق و سوریه و یمن و لبنان منجر شد. شدت این تنش ها به اندازه ای رسید که باراک اوباما، رئیس جمهوری وقت امریکا در مصاحبه خود با مجله آتلانتیک در مارس گذشته دو کشور را مسئول جنگ و شورش در خاورمیانه دانست. وی تاکید کرد که این رقابت و ریارویی پایان نخواهد یافت اگر عربستان و ایران به فکر زندگی مسالمت آمیز با هم نیفتند و راه صلح را انتخاب نکنند!

شکی نیست که راه صلح و در پیش گرفتن راه مذاکره، حکیمانه ترین و عقلانی ترین راه است که می تواند به سود دو طرف تمام شود و به جنگ های جاری پایان دهد. همچنین می تواند با فاصله ای بسیار، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را به بزرگترین شریک تجاری برای ایران تبدیل کند.

اگر تلاش کنیم از مغازله های جدید مقامات رمزگشایی کنیم، در می یابیم که تغییرات بین المللی طوفانی ای در راه است، مثل ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید و اظهار مواضع صریح در روابط ایران و عربستان سعودی. همچنین حضور روسیه که بر معادلات جاری در منطقه – مثلا سوریه – در کنار چین و فرانسه و پاکستان فشار می آورد تا دو طرف خلیج فارس را به هم نزدیک کند. وضعیت بین المللی بسیار حساس است و حکایت از پیشرفت دارد، همچنین موازنه های قدرت و جنگ های میدانی، نشان دهنده وابستگی هر کدام از دو طرف به دو محور رقابت است. این وضعیت نشان داده است که هر کدام از دو طرف اگر بخواهد طرف مقابل را حذف کند شکست خورده است. ارزیابی واقعی نیز نشان می دهد که هر کدام از دو طرف هزینه داده اند و دیر یا زود باید اختلافاتشان را حل کنند و از این مرحله عبور کنند.

نظریه وزیر امور خارجه اسبق قطر، حمد بن جاسم نیز دیگر محلی از اعراب ندارد و می توان گفت نظریه اش از بین رفته است، او می گفت: ایرانی ها به ما دروغ می گویند و ما به آنها دروغ می گوییم... آینده به روی هر احتمالی گشوده است، باقی اعراب نیز از آن چه می گذرد کنار نیستند. در این جا این سوال مطرح است که نقش مصر به عنوان یک شریک و کشوری که همیشه ارائه دهنده حل های رو به جلو بوده است، کجاست؟

منبع: الاهرام / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11