ابعاد و پیامدهای ترور سفیر روسیه در ترکیه

دیدبان روسیه: ترور سفیر روسیه در ترکیه به یکباره شوک بزرگی بر دنیای بین الملل وارد کرد و واکنش های منطقه ای و بین المللی مقامات سیاسی را برانگیخت. دوشنبه شب "آلتین داش" مامور محافظ ترکیه ای "آندری کارلوف" سفیر روسیه در آنکارا را در حین سخنرانی در یک گالری نقاشی ترور کرد. وی پیش از آنکه خود به ضرب گلوله از پا درآید فریاد می زد: "حلب را فراموش نکنید، سوریه را فراموش نکنید." این امر روابط روسیه و ترکیه را وارد شرایط نوینی ساخت؛ روابطی که تازه چند ماهی از احیای آن پس از سرنگونی جنگنده روسی در ترکیه می گذرد. از این رو دیدبان روسیه این هفته به گفتگو با دکتر "بهرام امیراحمدیان" عضو هیات علمی دانشگاه مطالعات جهان دانشگاه تهران پرداخته است تا پیامدها و ابعاد این اتفاق نادر را مورد بررسی قرار دهد.
 
► چه عواملی را می توان برای ترور سفیر روسیه در ترکیه مدنظر قرار داد؟

بر اساس اطلاعات جزئی منتشر شده، ضارب یا افسر پلیس یا جزئی از تیم امنیتی و یا خارج از تیم امنیتی بوده است. اگر در تیم امنیتی بوده باشد نشان دهنده ناتوانی تشخیص ( افراد تیم دارای چه سابقه ای هستند و چقدر مطمئن بوده اند) دولت است. اگر هم جز تیم امنیتی نبوده و توانسته وارد ساختار محافظت شود، مشکل بزرگ تری است؛ چرا که یک نفر توانسته به عنوان محافظ بتواند از دایره های امنیتی عبور و به داخل راه پیدا کند. در هر دو حالت نشان می دهد که در پروتکل های امنیتی رخنه ای ایجاد شده اشت.

شاید این امر به دلیل حوادث اخیر در ترکیه اتفاق افتاده باشد. سناریوی دیگر این است که در ترکیه بعد از کودتا تعداد تصفیه ها وحشیانه و بدون منطق و کورکورانه بوده و نوعی احساس انزجار در بازماندگان آن افراد در داخل ادارات دولتی از جمله پلیس ایجاد کرده است. (زمانی که کودتای ترکیه اتفاق افتاد، در عرض چند روز ده ها هزار نفر به این جرم که با کودتا همکاری داشته اند از کار برکنار شدند. در این میان این امر نمی توانست واقعیت داشته باشد و بلافاصله بعد از کودتا چنین لیستی را شناسایی کنند.) این امر نشان دهنده آن است که قبلا یک سری افراد غیرمحرم را شناسایی کرده اند. این امر نوعی نفرت ایجاد کرده و باقیماندگان برای انتقام دست به چنین کاری زده اند.

 با این حال اگر وابستگی فرد ترورکننده مشخص و جریان هایی مسئولیت را برعهده گیرد و کمیسیونی بی طرف یا دادگاهی عادلانه بتواند ثابت کند که این فرد به کجا وابسته بوده است، بهتر می توان تحلیل کرد. در حال حاضر خواهر و پدر ضارب دستگیر شده است و بیشتر به گولن نسبت داده می شود.
 

► با توجه به اهمیت مسئله حلب در مورد روابط ایران، ترکیه و سوریه و همچنین ترور اخیر برخی معتقدند که دست های داخلی و خارجی به دنبال به هم زدن روابط روسیه و سوریه بوده اند، این امر تا چه حدی می تواند درست باشد؟

زمانی که سه کشور با هم برنامه دارند و می خواهند جریانی را پیش ببرند و حادثه ای چون این اتفاق می افتد، نباید کار متوقف شود. زمانی که مسئله سقوط هواپیمای روس پیش آمد، خیلی عجولانه تصمیم گرفتند که روابط را قطع و مسافرین و توریست ها به ترکیه نروند. اما در نهایت دیدیم که این تصمیم عجولانه چیزی جز زیان برای هر دو طرف نداشته و دوباره مجبور شدند که روند عادی را دنبال کنند و با یک معذرت خواهی مسئله را حل کنند. در حال حاضر نیز نمی توانیم بگوییم که این افسر پلیس به کجا وابسته است و چون این روشن نیست، لذا نمی توان رای صادر کرد. حدس ما این است که مسئله حلب (که یکی از شاخصه های آن این است که وقتی ترور انجام می شود، ضارب می گوید که حلب را فراموش نکنید، من انتقام حلب را در این جا از شما می گیرم.) مهم است و این امر نشان می دهد که وی نوعی وابستگی به جریان حلب دارد. ضارب ممکن است که وابسته به گروه های سیاسی و سوری مانند جبهه النصره، جبهه الشام جدید یا داعش یا ممکن است انتقام گیری فردی باشد.

 
► وضعیت افکار عمومی و رسانه های ترکیه تا چه حدی بر نوع روابط ترکیه و روسیه تاثیر گذارده یا می گذارد و آیا ممکن است اقدامات دیگری بر ضد منافع روسیه در ترکیه اتفاق بیفتد؟

حضور روسیه در سوریه به ویژه بعد از عملیات در حلب افکار عمومی جهان اسلام را به ویژه نسبت به سوریه و ایران تغییر داده است. لذا مسائلی در رسانه های ترکیه، بی بی سی و خبرگزاری های خارجی علیه روسیه و ایران مطرح است. به نظر می رسد به سبب این که شمال سوریه در کنار منطقه هاتای (به دلیل اختلاف ارضی ادلب سوریه به ترکیه نزدیک است). رسانه های ترکیه و مردم ترکیه می ترسند که اگر دولت سوریه در حلب استحکاماتی پیدا کند و روسیه نیز به آن کمک کند، ادعاهای ارضی و مسئله مناقشات ارضی بر سر هاتای مطرح و ممکن است تمامیت ارضی ترکیه را تحت الشعاع قرار دهد و یا ترک های شمال سوریه تحت تاثیر قرار گیرد. در واقع این امر مسئله بسیار پیچیده ای است، اگر دولت سوریه در حلب قدرت بگیرد، مطمئن است که این مسئله خوشایند ترکیه نیست.
 

► تاثیر این ترور بر آینده رویکرد روسیه در شمال سوریه چه خواهد بود؟

فکر نمی کنم یک ترور، تمام معادلات و رویکرد روسیه در شمال سوریه را به هم بزند. هیچ وقت چنین اتفاقی نمی افتد، مگر این که جریان قدرتمندی پشت ترور بتواند تحولات تحت تاثیر قرار دهد، وگرنه من فکر نمی کنم که ترور یک فرد باعث تخریب روابط شود. بنابراین به محض این که چنین اتفاقی بیفتد، مسائل مختلف را بر هم نمی زنند. از نظر سیاسی هم درست نیست که به خاطر ترور یک نفر روابط را به هم بزنند. چنانچه این ترور حتی برنامه های سه جانبه را عقب نیانداخت؛ یعنی برنامه هایی که قرار بوده اجرا شود، در مسکو و در ترکیه به هم نخورده است. پس نشان می دهد که ترور کوری انجام شده است و روند عادی آن طی شده است.
 

► با توجه به هشداری ایران به مسافران ترکیه ، آیا تروهایی چون این امر می تواند تاثیرات اقتصادی بر رویکرد روسیه در نگاه به اقتصاد ترکیه و تاثیر بیشتری بر منافع اقتصادی- امنیتی ترکیه داشته باشد؟

طبیعی است زمانی که فضا ناامن شود، از ترکیه خبر رسیده است که با این وجود که منطقه توریستی ترکیه منطقه امنی است، توریست ها در حال ترک آن جا هستند. این موضوع به لحاظ امنیتی برای ترکیه مشکل آفرین است. از ایران هم توریست های زیادی به ترکیه می روند. وقتی که وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران اعلام می کند که از رفتن به ترکیه پرهیز کنید، فضاهایی ترکیه برای جلب توریست درآمد کسب نمی کنند و این موضوع منجر به عدم اشتغال می شود و مسائل و بحران اقتصادی را به وجود می آورد. 

این امر ممکن است زودگذر و کوتاه مدت باشد، اما فضایی بیش از آن که فضای نامنی را به وجود آورد، از لحاظ روانی تاثیر می گذارد که تاثیر روانی ناامنی یک منطقه بیش از تاثیر مستقیم آن بر اقتصاد منطقه است. به همین سبب مسئله ی ایجاد شده، طبیعی است که مشکلات زیادی را برای ترکیه به وجود بیاورد. احتمالا در ترکیه فضایی را به وجود می آورد که دولت ناتوان است و نمی تواند ثبات و امنیت ایجاد کند. بنابراین ممکن است در فضای سیاسی ترکیه و حزب حاکم اختلافاتی مطرح شود و حتی مجددا آقای عبداله گل سر کار بیاید و فضای بهتری را ایجاد کند. چرا که فضای انتقام جویانه ای اردوغان ثبات و تمامیت ارضی ترکیه را تهدید می کند.
 

► چشم انداز روابط روسیه و ترکیه با توجه به این تحولات کنونی و ترور سفیر چگونه خواهد بود؟

روابط اقتصادی ترکیه و روسیه ادامه خواهد یافت، زیرا لوله های گاز روسیه به سوی ترکیه است و از این منبع پول در می آورد و ترکیه نیز از این منبع منتفع می شود و کالا و خدمات صادر می کند؛ بنابراین نیاز دو کشور دو طرفه است. اگر روابط قطع شود، لوله گاز را چه کار می خواهند بکند. گاز بر خلاف نفت دائما ادامه دارد و نمی توانند آن را ذخیره کنند. پس تا زمانی که شیر گاز باز است، درآمد کسب می کنند. گاز را نمی توان در جایی نگه داشت. بنابراین کشورهایی که خطوط گاز خود را به هم اتصال می دهند، بایستی در دیپلماسی خود متفاوت عمل کنند و این موضوع را در نظر داشته باشند که چه کاری باید انجام دهند.

گذشته از این از آن جا که دولت آقای اردوغان عمل گرا است، در حال حاضر چنین شرایطی حاکم است و امکان قطع روابطشان به عنوان دو کشور همسایه امکان پذیر نیست و باید این مسئله را به نوعی حل کنند. اما مسئله سوریه و حلب، مسئله بسیار مهمی در روابط دو جانبه است. چنانچه به گفته سفیر روسیه در ایران بازسازی سوریه و حلب نیازمند هزینه هنگفتی است. لذا همکاری سه جانبه بین ترکیه، روسیه و ایران در مورد سوریه همچنان می تواند مد نظر باشد.