جایگزینی حقوق به جای قدرت

دکتر محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: در روزهای اخیر بان کی مون، دیپلمات سابق کره جنوبی و دبیرکل سازمان ملل که از سال ۲۰۰۶ به مدت ده سال این سمت را بر عهده داشت، جای خود را به «آنتونیو گوترس» داد که نخست وزیر سابق پرتغال و برای مدت 10 سال نیز، کمیسر عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان بوده است. حال با پایان رسمی دوره فعالیت دبیر کل پیشین و معرفی دبیر کل جدید، می توان نگاهی داشت به عملکرد بان کی مون و اقدامات و فعالیت های وی به عنوان دبیر کل مهمترین و بزرگترین سازمان جهانی و نیز به چالش هایی اشاره کرد که دبیر کل جدید سازمان ملل با آن مواجه است.

بر اساس منشور سازمان ملل، دبیرکل سازمان ملل متحد سرپرست دبیرخانه سازمان  است و در رأس آن قرار دارد. او در عمل سخنگو و رهبر سازمان ملل به شمار می رود و بلندمرتبه ترین کارمند بین المللی محسوب می شود. برای دبیر کل سازمان ملل وظایف مختلفی تعریف شده است که اجرای تصمیمات سیاسی سازمان، ایفای نقش مهم در شورای امنیت به خصوص زمانی که گزارش خود را درباره مسائل جاری ارائه می دهد؛ اداره کردن انجام عملیات حفظ صلح، ترتیب دادن کنفرانس های بین المللی، میانجیگری در حل اختلافات بین المللی، سفر به سراسر جهان به منظور حفظ تماس با مردم کشورهای عضو، از جمله این وظایف هستند. میزان تأثیرگذاری دبیر کل، معطوف به شخصیت، اراده و نفوذ وی در نظام بین الملل است و توانایی  او در رهبری و مدیریت، تجربه وسیع در زمینه روابط بین الملل، مهارت و توانمندی لازم در زمینه اقدامات دیپلماتیک و ارتباطات گسترده و تسلط بر چند زبان از شرایط لازم برای ایفای مؤثر نقش دبیرکلی سازمان ملل هستند.

با لحاظ چنین شرایطی به نظر می رسد، عملکرد بان کی مون دبیر کل آسیایی سازمان ملل چندان موفقیت آمیز و در راستای اقتدار و نقش آفرینی جدی سازمان ملل در مسائل جهانی نبوده است. مهمترین نقطه ضعف بان کی مون، شخصیت ضعیف و نفوذپذیری قابل تأمل وی بوده است که سبب اتخاذ مواضع ضد و نقیض توسط او شده است. قرار دادن نام عربستان در فهرست سیاه کودک کشی از یکسو و بلافاصله خارج کردن نام این کشور از فهرست با فشارها و تهدیدات این کشور، یکی از موارد ضعف شخصیت وی بوده است. از سوی دیگر بان کی مون در طی فعالیت ده ساله خویش پیشنهاد میانجی گیری در بحران های مختلفی را ارائه کرده است که پیشنهاد میانجی گری بین طرف های یمنی، میان هند و پاکستان بر سر مسأله کشمیر، میانجی گری میان ایران و آمریکا و ایران و عربستان از جمله این پیشنهادات بوده اند. با این وجود در همه موارد فوق میانجی گیری وی یا مورد پذیرش قرار نگرفته و یا مؤثر واقع نشده و به نتیجه ملموسی نرسیده است. این امر به خوبی نشان می دهد که بان کی مون از چهره و شخصیتی مقتدر و اثر گذار برخوردار نبوده و سازمان ملل نیز در دوران تصدی وی  جایگاه حل المسائلی و مثبت خود را تا حد زیادی از دست داده و به ساختاری غیر کارامد تبدیل شده است.
بان کی مون در زمینه کمک به گسترش صلح و امنیت جهانی نیز کارنامه مثبتی از خود به جای نگذاشته و عملکرد منفعلانه سازمان ملل در بحران سوریه، حمله ائتلاف عربی به یمن، گسترش موج تروریسم در عراق و افغانستان، کمک های مالی و لجستیکی برخی کشورها به داعش، سرکوب انقلاب های مردمی در مصر، یمن و بحرین و ادامه و وخیم تر شدن بحران آوارگان، نشان از آن دارد که بان کی مون نتوانست سازمان ملل را به مرکز تأمین کننده صلح و امنیت جهانی و نماینده ای برای همه ملت های جهان تبدیل کند و بیش از پیش این سازمان را به حاشیه رانده است.

حال دبیر کل جدید در شرایطی سازمان ملل را تحویل می گیرد که ادامه درگیری ها در سوریه، جنگ و تجاوز به یمن، تحرکات طالبان در افغانستان و گسترش طلبی داعش از عراق و سوریه و ترکیه گرفته تا آلمان، فرانسه، آمریکا، مردم خاورمیانه و کل جامعه جهانی را خطر فجایع انسانی، جنگ، ویرانی و افزایش تروریسم مواجه ساخته است. گوترس در وضعیتی بر مسند دبیر کلی تکیه می زند که این سازمان بیش از همیشه موقعیت و نفوذ جهانی خود را از دست داده است و به جای آن قدرت نظامی و منافع ملی خود محورانه برخی کشورها به نیروی پیش برنده مسائل در عرصه بین المللی تبدیل شده است. هر چند دبیر کل سازمان ملل بر اساس منشور این سازمان، از حق و قدرت تصمیم گیری برای اقدامات بین المللی برخوردار نیست و این امر تا حد زیادی به اعضای دائم شورای امنیت سپرده شده است، اما شاید مهمترین رسالتی که گوترس پرتغالی در وضعیت موجود دارد، نشان دادن شخصیتی مقتدرتر و نفوذناپذیرتر از  دبیر کل سازمان ملل، نزدیکی و همدردی بیشتر با ملت ها به جای حرف شنوی از قدرت های بزرگ، اعمال فشار بر اعضای دائم شورای امنیت برای جدیت در حل و فصل بحران های بین المللی و احیای حقوق و قوانین بین المللی در جهانی باشد که زیر چکمه سربازان و کمربندهای انتحاری تروریست ها، نفسش به شماره افتاده است. 

انتشار اولیه: یکشنبه 18 مهر 1395 / انتشار مجدد: سه شنبه 27 مهر 1395