روزهای خوش رفاقت نظامی آمریکا و ترکیه گذشته است

نویسنده: متین گورکان
دیپلماسی ایرانی: تا همین دو سال پیش روابط نزدیک نظامی ایالات متحده ـ ترکیه به عنوان مدلی موفق در صنعت دفاعی، آموزش و تمرین نظامی، عملیات دفاع از صلح، مبارزه جهانی با تروریسم، عملیات های ناتو و عملیات های مشترک در افغانستان زبانزد بود. تمام این ها نشانه هایی از همکاری سطح بالا میان ارتش ایالات متحده و نیروهای مسلح ترکیه (TSK) بود.
از برخی اختلاف نظرهای جزیی که بگذریم، در آن روزهای خوب گذشته قرارداد پروژه های دفاعی به ارزش میلیاردها دلار میان دو کشور امضا می شد و هزینه این پروژه ها را هم صندوق بین المللی آموزش و پرورش نظامی پرداخت می کرد. بر این اساس صدها افسر و درجه دار ارتش ترکیه برای آموزش به ایالات متحده می رفتند، دو طرف، هر ساله حداقل 20 مانور و تمرین نظامی دوجانبه یا چند جانبه برگزار می کردند، نشست های سطح بالای نظامی ترتیب می دادند و حتی برای خدمات شایسته، به نیروهای طرف مقابل مدال اعطا می کردند.
مدل سنتی روابط نظامی ایالات متحده ـ ترکیه شبیه نوعی سیاست سطح بالا (بخوانید دیپلماسی نظامی) بود که توسط ژنرال های ارشد ترکیه ای و همتایان آمریکایی آنان پشت درهای بسته شکل می گرفت، جایی که تحولات اجتماعی و غیرنظامیان منتخب ترکیه ای حرفی برای گفتن نداشتند. این روابط نظامی همچنین مانند لنگری ترکیه را به بلوک امنیتی غرب متصل می کرد و به همین دلیل به طور مستقیم بر انتخاب های سیاست خارجی آنکارا تاثیر می گذاشت.           
از آنجایی که امروز به راحتی می توان بادهای سردی را که در روابط نظامی و دیپلماتیک ایالات متحده ـ ترکیه وزیدن گرفته حس کرد، به نظر می رسد این الگوی سنتی پژمرده است.
علی بیلگین ورلیک، سرهنگ بازنشسته ارتش و استادیار روابط بین الملل دانشگاه اسن یورت استانبول، به تحولات اجتماعی جامعه ترکیه اشاره می کند که به ویژه پس از کودتای 15 جولای، تاثیر زیادی بر روابط نظامی ایالات متحده ـ ترکیه داشته است. ورلیک به المانیتور می گوید که جای بی اعتمادی افکار عمومی ترکیه به ایالات متحده را خشمی آشکار گرفته است. او می گوید: «بخش سکولار ترکیه پیشتر به پروژه هایی چون "خاورمیانه بزرگ" و "اسلام میانه رو" که ایالات متحده از اوایل دهه 2000 ترویج می کرد واکنش نشان داده بود. بعد از کودتای نافرجام 15 جولای، حلقه های محافظه کار ترکیه هم به این فکر افتاده اند که شاید امریکا در این طرح دست داشته یا با علم به این مساله هیچ کاری برای حمایت از دولت اردوغان انجام نداده است... در هر صورت دولت آمریکا هیچ تلاشی برای همدلی با دولت ترکیه از خود نشان نداد و نتیجه این بود که پس از کودتای ناموفق گولنیست ها و تحولات پس از آن بی اعتمادی به ایالات متحده در ترکیه تقویت شد.»
ورلیک می گوید که حالا به دلیل فشار افکار عمومی ارتش ترکیه حتی اگر بخواهد هم نمی تواند درگیر یک رابطه نزدیک نظامی با ارتش ایالات متحده شود. او اضافه می کند، تا زمانی که فتح الله گولن بازگردانده نشده و در دادگاهی در ترکیه محاکمه نشود فشارها بر ارتش ترکیه برای کاهش روابط با ایالات متحده کمتر نخواهد شد.
اوگور گونگور، سرهنگ بازنشسته ارتش و استادیار روابط بین الملل، می گوید که پس از کودتا این سیاستمداران غیرنظامی آنکارا هستند که روابط دوجانبه میان ارتش ترکیه و ایالات متحده و همچنین همکاری خود را در این حوزه تعیین می کنند.
احمد یاوز (Yavuz)، ژنرال بازنشسته، نیز با گونگور موافق است. یاوز معتقد است ایالات متحده که کردهای سوریه را متحدی قابل اعتماد و با ارزش در جنگ با داعش می بیند، بعید است که نگاه گذشته را به رابطه با ارتش ترکیه داشته باشد. او همچنین فکر می کند که ایالات متحده قصد دارد با هدف پیاده کردن الگوی دولت خودمختار کردستان عراق در سوریه، روابط دیپلماتیک خود را با حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) تقویت کند. با این حال واشنگتن به خوبی می داند که برای قدم های اولیه خود به حمایت ارتش ترکیه و پایگاه های اینجرلیک و دیاربکر برای حملات هوایی علیه داعش نیاز دارد.
منابع نزدیک به سفارت ایالات متحده در آنکارا معتقدند که این تضعیف محسوس روابط نظامی ایالات متحده ـ ترکیه در درجه اول به دلایل ساختاری ارتباط دارد تا مسائلی چون تحولات شمال سوریه یا استرداد فتح الله گولن. یک منبع آمریکایی در آنکارا به المانیتور می گوید: «تغییرات روزانه خلق و خوی ترکیه در عرصه سیاست خارجی باعث شده تا از نگاه ما آنکارا یک بازیگر غیرقابل درک و غیرقابل پیش بینی باشد. این ابهام باعث شده که بتوانیم تعریف مشخصی از روابط نظامی خود با ترکیه داشته باشیم.»
یک منبع دیگر آمریکایی نیز در گفت وگو با المانیتور می گوید تغییرات سیاسی و نظامی در ترکیه مشکلاتی را برای ایالات متحده در شناسایی مخاطبان مناسب خود در آنکارا ایجاد کرده است. وی می گوید: «در گذشته ما تنها یک همتا و مخاطب در ترکیه داشتیم: رییس ستاد مشترک ترکیه. اما امروز نمی دانیم که دقیقا به چه کسی باید تعامل داشته باشیم: آیا ما با رییس ستاد مشترک طرف هستیم، یا وزیر دفاع، وزیر خارجه یا مستقیما شخص آقای رییس جمهور؟»
یک منبع امنیتی به المانیتور می گوید که ترکیه نیز در طرف آمریکایی مشکل مشابهی دارد. در گذشته ترکیه ای ها می دانستند که چه کسی طرف مقابل آنان در روابط نظامی است اما شرایط امروز بسیار دشوار شده است. وی می گوید: «در روزهای گذشته ما از طریق همکاری با ناتو با اتحادیه اروپا نیز ارتباطات نظامی خود را حفظ می کردیم اما امروز به عنوان مثال در سوریه با نیروهای اروپایی، پنتاگون، سیا و وزرای خارجی دولت های مختلف روبه رو هستیم.»
در پایان، به نظر می رسد که پژمردگی الگوی سنتی روابط نظامی ایالات متحده و آنکارا به دلیل سردرگمی دو طرف نسبت به تحولات ماه های اخیر است و تا زمانی که مکانیزم مشترکی برای مدیریت و هماهنگی پارادیم های جدید ایجاد نشود، بحران موجود در روابط دو طرف تشدید شده و بدتر اینکه بی اعتمادی موجود روابط ترکیه و ایالات متحده را کاملا از میان خواهد برد.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30