پوتین اردوغان را وادار به عذرخواهی کرد

زهره خانمحمدی، پژوهشگر روسیه مرکز تحقیقات استراتژیک

دیپلماسی ایرانی: با گذشت چندین ماه از تیرگی روابط میان روسیه و ترکیه بالاخره شرایط داخلی و بین­ المللی، مسیری جز پذیرش شرایط مسکو در مقابل دولتمردان ترک قرار نداد و آن­ها ناگزیر مهم­ترین شرط ولادیمیر پوتین مبنی بر عذرخواهی را بابت سرنگونی سوخو-24 پذیرفتند. قبول این شرط هرچند در نظر آنکارا سخت و غیرقابل قبول جلوه می­ کرد اما زمینه را برای احیای روابط طرفین هموار کرد. البته این مسئله در نزد تحلیل­گران قابل پیش بینی بود، زیرا حجم روابط تجاری ترکیه با روسیه و نیز تغییر رویکرد آنکارا نسبت به مهم­ترین متحدان خویش یعنی واشنگتن و بروکسل راهی جز احیای روابط با کرملین را متصور نمی کرد. با این وجود کودتای نافرجام در ترکیه و اعلام آنی حمایت روسیه از دولت قانونی این کشور زمینه­ را برای هرچه بهتر شدن رابطه میان طرفین فراهم آورد تا آن جا که رجب طیب اردوغان، اولین سفر خود پس از کودتا را در سطح بین ­المللی به مقصد سنت­پترزبورگ برنامه ریزی کرد.

این دیدار را می ­توان مهر پایانی بر رویکردهای اردوغان در سال­ های اخیر که در راستای گسترش نفوذ خود در منطقه و البته انزوای نسبی این بازیگر قرار داشت، از یک­ سو و مهر تائیدی بر سیاست­ های پوتین از سوی دیگر تلقی کرد که با اعمال تحریم و سختی بر دولت و ملت خود توانست بدان دست یابد. لازم به ذکر است که پذیرش و همراهی افکار عمومی در سطوح مردم و نخبگان درحصول اهداف کرملین نیز بی­ تاثیر نبوده است.

دیدار9 آگوست میان ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان در کاخ  کانستان­ تینفسکی در شرایطی گرم و دوستانه و فارغ از هرگونه طعنه و تنش صورت پذیرفت و در آن طرفین ادامه همکاری ­ها به ­ویژه در زمینه اقتصادی را مورد تاکید قرار دادند. بنابر اظهارات رئیس ­جمهور روسیه "حجم معاملات طرفین در پنج ماهه اول سال جاری 43 درصد کاهش را تجربه کرده است" و این امر بر اقتصاد هر دو کشور آثار سوئی را برجای گذاشته است و البته به نظر می رسد شرایط برای روس­ ها که تحت تحریم­ های اعمالی غرب و نیز خودتحریمی قرار دارند، دشوارتر باشد. زیرا  کاهش ارزش روبل و قیمت نفت_ بخش اعظم اقتصاد روسیه (تقریباً 50  درصد) به درآمد حاصله از نفت و گاز وابسته است_ چوب بزرگی در لای چرخ اقتصاد روسیه قرار داده است با این حال ولادیمیر پوتین در پیشبرد اهداف خویش قاطعانه ایستادگی کرد و موفق شد دولتی چون ترکیه را به عذرخواهی وادار کند. این مسئله از واژه­ های مورد استفاده اردوغان در خطاب قرار دادن پوتین کاملاً مشهود است، عبارتی چون دوست عزیز من! که کاربرد آن در ادبیات دیپلماتیک بسیار کمیاب است.

ملاقات فوق از سوی روسیه پیام­های خاصی را به غرب ارسال داشت از جمله این­ که شرایط دشوار اقتصادی نتوانست بر پوتین کارساز ­باشد و او سیاست­ های خویش را به پیش برد ضمن این­که شرایط پس از کودتا و نوع رابطه ترکیه با غرب، این بازیگر منطقه­ ای را به سمت خرس قطبی روانه کرد و سبب نگرانی در میان غربی ­ها شد. در یک نگاه کلی و با توجه به سیر روابط دو کشور روسیه و ترکیه می­ توان گفت که سیاست دولتمردان کرملین در منطقه خاورمیانه احیای جایگاه این بازیگر فرامنطقه ­ای را در سطح بین­ الملل به دنبال داشت تا آنجا که بسیاری از بازیگران تاثیرگذار منطقه را در بلوک خود گرد آورد و توانست سیاست بجا و نفوذ خود در میان بازیگران منطقه را در برابر ادعای هژمونی غرب اثبات کند؛ چراکه سطوح تصمیم­ گیری در روسیه به ­خوبی از شرایط خلاء حضور ایالات متحده در منطقه خاورمیانه و البته تمایل نداشتن آن به ادامه حضور در منطقه بهره بردند و بازیگران را یک به یک به سمت خویش سوق دادند و در این میان ترکیه حائز اهمیت است از آن جهت که با سیاست­ های جاه­­ طلبانه خویش به دنبال تفوق منطقه ­ای پیش می ­رفت و با حمایت از برخی عناصر مخالف در سوریه کارشکنی در امور روس ­ها را پیگیری می­ کرد که پوتین با اتخاذ سیاستی به ­جا، این بازیگر را تا عذرخواهی و پس از آن دیدار با خود پیش برد اما خود با سرعت اردوغان پیش نرفت و طی دیدار در رابطه با لغو تحریم­ ها بلافاصله اقدام نکرد و اعلام کرد که موارد تحریم به تدریج لغو خواهند شد و در این راستا برنامه ­ای ­را تا 2019 در نظر گرفت. به نظر می­ رسد از این پس پوتین رفتار اردوغان را تحت نظرخواهد داشت و مناسبات با وی را بر مبنای مقتضیات تغییر خواهد داد. هرچند این ملاقات را می­ توان نقطه عطفی در روابط طرفین به حساب آورد که در آن گسترش مراودات تجاری و نیز ارتقای سطح روابط مورد مذاکره قرار گرفت؛ اما این قبیل مسائل در سطوح پائیین­ تر نیز قابل مذاکره بود بر این مبنا باید اذعان داشت که مسائل کلیدی از جمله مسئله سوریه، موضوعات مربوط به حوزه قفقاز و حذف روادید شهروندان ترکیه، ناگفته باقی ماند که این مسئله بیانگر مطلبی با محتوای ذیل است: "ملاقات 9 آگوست میان مقامات بلندپایه روسیه و ترکیه هر چند نقطه عطفی در روابط طرفین محسوب می ­شود، اما بیش از آن پیام ­های مشخصی را از سوی هر دو مقام به بازیگران غرب ارسال داشت." 

انتشار اولیه: شنبه 23 مرداد 1395 / انتشار مجدد: چهارشنبه 3 شهریور 1395