رفتار سیستماتیک - دیپلماتیک از نوع اردوغانی

نویسنده: مصطفی مطهری، دکترای علوم سیاسی

دیپلماسی ایرانی: اتفاقات اخیر در عرصه منطقه ای حاکی از شکل رفتارهای جدید در عرصه معادلاتی و برخوردهای دیپلماتیک است.

تصمیم دولت ترکیه و رجب طیب اردوغان به عنوان رییس جمهور این کشور در ارتباط با برقراری دوباره روابط با روسیه و عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی وجود نشانه های چندوجهی با ابعاد متفاوتی در عرصه سیاست خارجی این کشور را خبر می دهد. طوری که این رفتار دیپلماتیک هوشمندانه در سطح سیاست خارجی ترکیه که با عذرخواهی از روسیه به گفتگوهای دوستانه در برقراری رابطه با رژیم صهیونسیتی انجامید، خواهد توانست بطور مستقیم بر تحولات منطقه ای در خاورمیانه تاثیر بگذارد؛ تاثیری که در حوزه امنیتی ترکیه در سوریه در دراز مدت غیر قابل انکار خواهد بود. با این اوصاف نباید برداشت های ما از موضوع بیان شده به تغییر معادلات قدرت به نفع ترکیه سوق پیدا کند.اما می توان به این واقعیت اذعان کرد که دولت ترکیه در این زمینه با فراغ بال بیشتری دست به کنش یا واکنش های احتمالی متناسب با سیاست های منتفعی خود دست زند.

در واقع آنچه اردوغان و دستگاه سیاست خارجی ترکیه را مجاب بر گزینش چنیین تصمیمی کرده است را نمی توان جدا از وضعیت داخلی ترکیه با توجه به درگیری های دولت ترکیه با کردهای پ.پ.ک از یک سو و اوج گیری عملیات های انتحاری تکفیریان در این کشور از سوی دیگر دانست. رفتارهای دوگانه ترکیه با معارضان داخلی کرد و بر خوردهای غیر استاندارد سیاسی با آنها با توجه به حضور کردهای ترکیه در مناطق کردنشین سوریه ( قامشلو، کوبانی، حسکه) در جنگ با تکفیری های مورد حمایت ترکیه زمینه را برای درگیری با آنها فراهم کرد.

اما آنچه در این راستا پراهمیت تر به نظر می رسد در عرصه منطقه ای است که به ترکیه تحمیل شده است تحمیلی که ماحصل رفتارهای غیر عقلانی و گزینش های غیر منطقی سیاستی دولت ترکیه بوده که زوایای چند گانه ای مورد توجه است.

تغییر مناسبات قدرت و توزان آن در سوریه به سود نیروهای مردمی و ارتش سوریه و حامیان منطقه ای آن، منافع پیگیری چند ساله ترکیه در سوریه را با شکست مواجه کرده است. منافعی که ترکیه با آغاز بحران در سوریه از طریق حمایت از معارضان سوری و تکفیریان دنبال می کرد که از آن با نام عمق استرتژیک خود یاد می کرد.

قابل توجه است که ترکیه علی رغم این که با متحدان عربی خود در جنگ با دولت قانونی سوریه در لوای یک پرچم به حمایت مسقیم تجهیزاتی از تکفیریان پرداخته اما هیچ گاه به این امر مایل نبوده است که در زمینه افزایش قدرت منطقه ای خود رقابت را به متحدان خود ببازد و از او پیشی بگیرند؛ نباید این مهم را مورد غفلت قرار دارد که قطر در این زمینه پاشنه آشیل سیاست های منطقه ای ترکیه قلمداد می شود؛ در واقع قطر به عنوان یکی از رقیب های اصلی ترکیه همواره تلاش کرده است که سیاست های ترکیه را در منطقه با پول های هنگفت نفتی خود تحت الشعاع قرار دهد؛ طوری که عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی در ذیل همین موضوع رقابت با قطر قابل بررسی است چرا که قطر با وجود روابط غیر رسمی با رژیم مذکور می تواند سیاست های نرم اقتصادی - فرهنگی -  ایدئولوژیکی دولت ترکیه در نوار غزه و کرانه باختری را مورد تاثیر قرار دهد و با سرمایه گذاری در آن مناطق بر میزان قدرت بازیگری خود در این منطقه با جلب رضایت توامان دولت خودگردان و فلسطینیان از یک سو و رژیم صهیونیستی از سوی دیگر بیفزاید.

در زمینه عادی سازی روابط با روسیه به عنوان یک قدرت فرا منطقه ای تاثیرگذار در تحولات منطقه ای پیرامون ترکیه به ویژه در سوریه از یک سو و نقش ساز در زمینه امنیت و اقتصاد داخلی ترکیه، آنچه قابل تامل است بازی غلط واشتباه ترکیه با کارت تکفیریان و متحدان غربی - عربی خود در رابطه با میدان نبرد با روسیه است که سوء مدیریت در بزنگاه های سیاسی و انتخاب غلط تاکتیکی در عرصه سیاست خارجی ترکیه را آشکار می سازد. عذرخواهی ترک ها از روس ها، ترس و بیم آنها در زمینه خسارت های طولانی مدت امنیتی و اقتصادی از خصومت با روس ها را حکایت می کند؛ ترسی که اگر تداوم یابد به راحتی خواهد توانست تمامی سیاست های منطقه ای ترکیه را متاثر کند و حتی جایگاه و موقعیت برتر حزب عدالت و توسعه را به میزان وسیعی مورد هجمه  کارشناسان و مردم ترکیه قرار دهد.

با توجه به آنچه بیان شد عدول مقطعی اردوغان از سیاست های نوعثمانی گری منطقه ای خود در راستای ماهیت تضعیف شده کنونی این سیاست توسعه گرایانه از جنس سیاسی آن است؛ به طوری که پیگیری هم زمان ایجاد روابط با روسیه و صهیونیست ها از سوی دولت ترکیه این پیام را خواهد داشت که ترکیه با بازنگری در سیاست های خود بدنبال بازیابی قدرت خود در تعامل محتاطانه با این کشور هاست.

در واقع اردوغان و دولت ترکیه این را دریافته اند که تعامل با روس ها نه تنها به پیشبرد افزایش پهنای سیاست های منطقه ای آنها خواهد انجامید بلکه به میزان وسیعی بر قدرت داخلی آنها در تقابل با احزاب مخالف آنها در داخل ترکیه خواهد افزود.

سخن پایانی این که با این اوصاف نباید فراموش کرد که دنبال کردن و عملیاتی کردن هم زمان ایجاد رابطه با روس ها و صهیونیست از سوی ترکیه براحتی نمی تواند تحولات منطقه ای را در عرصه میدانی دست خوش تغییرات مورد توجهی قرار دهد؛ چرا که تعارض منافع طرفین روسی و ترک در سوریه و اصرار روس ها بر سیاست های منطقه ای خود و متحدان منطقه ای اش از یک سو و رویکرد محتاطانه طرفین در روابط با هم از سوی دیگر، شرایط را به گونه ای رقم زده است که تحلیل ها را می توان تنها در سطح فرآیند عادی سازی روابط انجام داد؛ و در راستای برقراری روابط با دولت صهیونیستی نیز آنچه به این سیاست جنبه تحلیلی می دهد وجود مولفه ای چون رقابت با کشورهایی چون قطر و افزایش نفوذ نرم در میان جامعه فلسطنیان است که توسط ترکیه دنبال می شود.