سؤالاتی مهم درباره کودتای ترکیه که بی‌پاسخ ماند

طی سه روزی که از واقعه کودتای نافرجام در ترکیه می گذرد، بحث ها و گمانه زنی های فراوانی درباره این واقعه و ابعاد مختلف آن مطرح شده است؛ از نقش احتمالی فتح الله گولن و جنبش منسوب به وی گرفته تا احتمالی دخالت خود رئیس جمهور ترکیه در ماجرا. یک تحلیلگر سرشناس ترکیه ای در مطلبی به بررسی مجموعه ابهامات و پرسش هایی پرداخته که درباره این ماجرا باقی مانده است.

به گزارش «تابناک»، چنگیز جاندار، نویسنده و روزنامه نگار سرشناس ترکیه ای، در مطلبی که در پایگاه اینترنتی «المانیتور» منتشر کرده، به بررسی ابهامات موجود پیرامون کودتای اخیر در ترکیه پرداخته است. محور اصلی مطلب وی، بررسی این فرضیه است که شخص رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، به نوعی در این ماجرا دخالت داشته است.

در این مطلب آمده است: زمانی که کودتا در ترکیه در جریان بود، خبرنگار «نیویورک تایمز» از من پرسید که آیا از وقایع شگفت زده شده ام یا نه؛ و انتظار داشت که پاسخ من این باشد: «بله، البته». من می خواستم که به صراحت بگویم «نه» و به آن خبرنگار یادآور شوم که تنها دو هفته پیش، در جریان گفت و گویی که با وی در استانبول داشتم، درباره معامله «فاوستی» (شیطانی) با او صحبت کردم که اردوغان با نظامیان داشته که به نظر من، راه را برای وقوع کودتا طی دو سال آینده باز می کرد. 

اما در نهایت، پاسخی که به این خبرنگار دادم، این بود: «بله، شگفت زده شدم. انتظار نداشتم که این واقعه ظرف دو هفته اتفاق بیفتد».

آنچه مرا بیشتر شگفت زده می کند، میزان آماتور بودن اقدامات کودتاگران در شب 15 ژوئیه است. به عنوان کسی که از سال ها پیش ناظر کودتاهای نظامی و تلاش های مختلف برای کودتا در ترکیه بوده، هرگز ندیده بودم که کاری با این عظمت، با چنین سبکسری غیرقابل توضیحی انجام گرفته باشد. هیچ یک از کودتاهای قبلی که در ترکیه اتفاق افتاد، به اندازه این یکی غیرحرفه ای و عجیب و غریب نبود.

هر که ناظر وقایع کودتای اخیر بود، می تواند از خود بپرسد که «این چیست؟ چه کسی پشت آن است؟ آن ها چه کار می کنند؟ برای چه؟».

در هیچ یک از کودتاهای قبلی یا تلاش های نافرجام برای کودتا در ترکیه، ساختمان پارلمان توسط هیلکوپترها و جنگنده های نظامی بمباران نشده بود. افزون بر این، چرا تلاش اخیر برای کودتا می بایست با بستن یک طرف از پل بسفر آغاز می شد؟ چرا مسیر بخش آسیای ترکیه به اروپا مسدود شد، اما مسیر اروپا به آسیا همچنان باز ماند؟

چرا کودتاچیان، با آنکه می دانستند اردوغان نه در آنکارا است و نه در استانبول و در واقع در شهر مارماریس در تعطیلات به سر می برد، برای بازداشت وی اقدامی نکردند؟ آن ها اجازه دادند که اردوغان از مارماریس به فرودگاه دالامان رفته و از آنجا با یک ساعت پرواز، خود را به استانبول برساند.

چرا کودتاچیان اقدام به اشغال کانال های تلویزیونی اصلی نکرده و به جای آن، وقت خود را صرف تصرف کانال «تی آر تی» کردند که از میان کانال های دولتی، کمترین بیننده را دارد؟ آن ها در واقع به اهداف خود اجازه دادند که خود را سازماندهی کرده و با استفاده از کانال های پربیننده تر، تلاش برای کودتا را به چالش بکشند.

به این ترتیب، این کودتای نافرجام، پرسش های بسیاری را بر جای گذاشته؛ درباره اینکه چه کسی آن را سازماندهی کرد و اینکه چرا این کار، چنین سرسری و بدون تدبیر انجام گرفت. اردوغان و بینالی ییلدریم، نخست وزیر ترکیه، مکرراً فتح الله گولن، روحانی ترکیه ای را که در آمریکا در تبعید است به عنوان فرد پشت پرده کودتا معرفی می کنند. 

با این حال، پذیرفتن این نکته که برخی پست های کلیدی در ارتش ترکیه – به عنوان یک کشور عضو ناتو که در میان کشورهای این سازمان، بزرگترین ارتش را از نظر تعداد سربازان پس از آمریکا دارد – تحت کنترل یک گروه اسلامی (جنبش گولن) قرار داشته باشد. 

از سوی دیگر، سرعت و وسعت اقدامات دولت ترکیه در فاصله اندکی پس از کودتا که به بازداشت چند هزار نفر در داخل ارتش، قوه قضائیه و دیگر نهادها منجر شد، این گمانه را به وجود آورده که اردوغان و دولتش، آماده این کودتا بودند و اطلاع دقیق داشتند که چه کسی در داخل سیستم در این ماجرا دست دارد. 

این ابهامات، سبب شده نظریات مربوط به وجود توطئه در این جریان، قوت بگیرد. یکی از مهمترین این دیدگاه ها، به این صورت است که بیان می کند کودتا، روند سرراستی دارد. نخست، شما رهبر کشور را دستگیر می کنید و سپس به سراغ رسانه ها می روید. پس از آن، رهبر کشور را به شکلی تحقیرآمیز، در رسانه حاضر می کنید؛ اما در این کودتای اخیر، کودتاچیان در شرایطی اقدام خود را انجام دادند که رئیس جمهور در تعطیلات بود. 

افزون بر این، کودتاچیان از مردم خواستند، به خانه هایشان بروند، در صورتی که اردوغان از مردم خواستند به خیابان ها بریزند؛ بنابراین، طرفداران کودتا در خانه بودند و طرفداران اردوغان در خیابان. همچنین گزارش شده که کودتاچیان به سمت مردم شلیک کرده اند؛ امری که قاعدتاً نباید خواستار انجام آن باشند، زیرا سبب می شود حتی طرفداران بالقوه کودتا نیز مخالف آن شوند. به عبارت دیگر، همه چیز به بهترین شکل برای نفع بردن اردوغان ترتیب داده شده بود که اکنون به یک قهرمان ملی تبدیل شده است. 

اما به نظر من، محتمل ترین گزینه این است که اردوغان ـ احتمالاً به لطف نیروهای غربی ـ با برخی عناصر در ارتش هماهنگی کرده تا یک کودتای نمایشی را سازماندهی کنند؛ هرچند شاید برخی افرادی که اکنون مشغول جشن گرفتن «پیروزی دموکراسی بر کودتای نظامی هستند»، از گفته من خشمگین شوند، تا زمانی که تعداد پرسش های موجود درباره این ماجرا، بیش از پاسخ هاست و تا زمانی که ابهامات باقی مانده، باید انتظار مطرح شدن تئوری های مشابه بیشتری را نیز داشت.