سیاست و منافع ایران در دریای خزر
نویسنده: قدرت الله بهبودی نژاد، دانشجوی دکترای مطالعات بین المللی حوزه روسیه و آسیای مرکزی دانشگاه جواهر لعل نهرو
در ظرف چند روز گذشته پارلمان قزاقستان پروتکل الحاقی قرارداد روسیه و قزاقستان را که بر پایه ان شمال دریای خزر را بین خودشان برای بهره برداری از منابع کف و زیر بستر دریا تقسیم کرده اند تصویب کرد. این پروتکل ادامه پروتکل امضا شده بین دو کشور در تاریخ دوازده اکتبر ۲۰۱۵ می باشد. این پروتکل که به امضا رییس جمهور روسیه هم رسید، یکی از مفاد این قرارداد توسعه میدان انرژی است که در شمال دریای خزر، بین روسیه و قزاقستان واقع شده است. بنا به براورد کارشناسان این میدان حدود ۹۰ میلیون تن ذخایر نفت و حدود ۱۷۵ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را دارا است. ناگفته نماند که غرب این دریا هم قبلا بر اساس یک قرارداد دوجانبه بین روسیه و آذربایجان تقسیم شده بود .ایران کماکان اندر خم یک کوچه است و امید دارد به نشست اینده سران دریای خزر در استانه قزاقستان و شاید رسیدن به توافق یرای تعیین رژیم حقوقی برای این دریا .
تاریخچه :بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، سه کشور جدید جایگزین ان در حاشیه دریای خزر شدند.در حالی که تا پیش از ان تنها دو کشور در حاشیه این در یا قرار داشتند .اما کشور های حاشیه دریای خزرتاکنون نتوانسته اند در مورد رژیم حقوقی این دریا به توافق برسند .
در حال حاضر رژیم حقوقی موجود دریای خزر ، متکی به قراردادهای دوجانبه بین روسیه با سایر کشورهای عضو میباشد .در مورد ایران هم متکی به قراردادهای ایران و روسیه است و تا زمانی که دول حاشیه در یای خزر نظام جدید را تصویب نکنند همین رژیم حقوقی معتبر است .طبق رژیم حقوقی موجود و متکی به توافقات ایران و روسیه این واحد ابی بین دول ذیربط مشترک است و بنابراین تصمیمات مربوطه هم باید با توافق همه انها صورت گیرد و در عین حال، اسناد و توافقات و قراردادهایی که تاکنون بین دول حاشیه خزر منعقد شده اند ، بر روی ماهیت مشترک این واحد ابی و لزوم تصمیم گیری همگانی انها تاکید دارند.
روسیه: با وجود روابط نزدیک با ایران ، تا کنون حاضر نشده کوچکترین نرمشی در برابر خواسته های ایران درباره دریای خزر نشان دهد .روسیه صرفا با همکاری ایران در جهت جلوگیری از حضور سایر کشو ها مانند امریکا و...در دریای خزر همراهی و موافقت داشته است. واقعیت این است که روسها دریای خزر را حیات خلوت خود قلمداد می کنند. روس ها بر خلاف ایران، خواهان تقسیم بستر دریای خزر بر اساس خط منصف هستند. به این معنا که هر چه طول خط ساحلی کشوری بیشتر باشد، سهم آن کشور از بستر دریا بیشتر می شود.بنابر این محاسبه سهم روسیه و آذربایجان ۲۰ درصد قزاقستان ۳۰ درصد، ترکمنستان ۱۷ درصد و ایران که زمانی تقریبا ماالک مطلق آن دریا بوده است ۱۳ درصد است. روسیه تا کنون تلاش کرده با اعمال فشار بر کشورهای ساحلی خط منصف را به آنها بقبولاند و تا اکنون موفق شده آذربایجان و قزاقستان را متقاعد کنند. ایران با این روش موافق نیست .
سیاست ایران
ایران به کرات از دولت های دیگر حاشیه دریای خزر خواسته است که از پیدا کردن و پی گیری راه حل های جداگانه پرهیز کنند. در واقع مخالفت ایران با قراردادهای تقسیم کف دریای خزر از سوی برخی از کشورهای ساحلی دریا بر اساس روش معروف به خط منصف (که کف دریای خزر را بر اساس طول تقسیم می کند) است. بنابراین اقدامات دو جانبه برای استفاده از منابع کف و زیر بستر دریا ی خزر به منافع ایران صدمات اساسی خواهد زد. موضع ایران تقسیم دریا به مساوات است. ایران خواهان تقسیم کامل دریاست (۲۰ درصد برای هر کشور) است. از نظر ایران بنا به گفته کارشناسان چنین تقسیمی می تواند نتایجی مانند: محدودیت حرکت آزادانه نیروهای روسیه در سراسر دریای خزر را در بر داشته باشد. دوم اینکه جلوگیری از استفاده ناوگان ماهیگیری صنعتی روسیه از بخش های متعلق به دیگر کشور ها. اما در حال حاضر به نظر میرسد غیر از همراهی اندک ترکمنستان، هیچ کشور دیگری مواضع ایران در قبال دریای خزر را نداشته باشد و موضع ایران را چندان جدی نمیگیرند.
ختم کلام
به نظر نمی رسید سیاست ایران به تنهایی در دریای خزر ره به جایی ببرد و نیاز به یک شریک و همکار قدرتمند در برابر زیاده خواهی های روسیه در دریای مازندران دارد. از آن جا که دریای خزر در سمت ایران عمیق است و اکتشاف و بهره برداری از ذخایر نفت و گاز ان دشوار است، ایران نیاز به تکنولوژی جدید و همین طور سرمایه گذاری کشورهای قدرتمندی مانند امریکا دارد که بتواند با کشاندن آنها به منطقه دریای خزر ضمن جلوگیری از زیاده خواهی های روسیه بتواند از آنها به عنوان بالانس قدرت در مقابل روسیه استفاده کند و همین طور به بهره برداری از ذخایر نفت و گاز آن بپردازد.
نظر شما :