رفتار ویژه با ریاض نه به نفع اوست، نه به نفع منطقه

دیپلماسی ایرانی: "چگونه می توان به ترویج حقوق بشر در جهان کمک کرد؟" این پرسشی است که همواره یک بُعد سیاسی داشته است. در یک دهه اخیر یا بیشتر، استفاده از حقوق بشر به عنوان ابزاری سیاسی، و در نتیجه سیاسی کردن مساله حقوق بشر، به سطح بی سابقه ای رسیده است: به ویژه در سازمان ملل متحد و کمیسیون حقوق بشر این سازمان.

به عنوان مثال، مورد ایران و عربستان سعودی را در نظر بگیرید. ایران برای سال ها به دلیل عدم رعایت حقوق بشر تحت تحریم های اقتصادی بوده است. سازمان ملل متحد چندین گزاشگر ویژه را برای گزارش تخلفات ایران در حوزه قوانین حقوق بشری انتصاب کرده است که به نوبه خود اعمال تحریم های اقتصادی و تداوم آن ها را توجیه کرده است. قطعا ایران هم مانند هر کشور دیگری که (ممکن است) حقوق بشر را رعایت نکند، باید پاسخگو باشد و فشارها باید او را به رعایت این قوانین  ترغیب کند؛ اما هم زمان باید برای رفتار خوب نیز انگیزه های لازم ایجاد شود.

چنین اقداماتی برای این که موثر باشند، باید در مورد تمامی کشورها به روش یکسانی اعمال شوند. اما این مساله ای است که هرگز مورد توجه قرار نگرفته است. چندین کشور در خاورمیانه هستند که استانداردهای بین المللی حقوق بشری را نقض کرده اند و با این حال با آنان رفتار بسیار ویژه و متفاوتی می شود.

بهترین نمونه آن عربستان سعودی است. سابقه حقوق بشری عربستان سعودی ملالت بار است. برای مثال، دولت سعودی به طور گسترده ای علیه اقلیت های شیعه خود تبعیض قائل می شود. این اعمال تبعیض گسترده بارها توسط سازمان های حقوق بشری از جمله دیده بان حقوق بشر و بسیاری از ناظران دیگر یادآوری شده است. نمونه بارز سیاست های عربستان در این زمینه، برخورد سعودی ها با شیخ باقر نمر النمر، روحانی شیعه بود. دولت سعودی وی را به اخلال در نظم عمومی، شورش و ارتکاب اقدامات تروریستی متهم کرده و در آغاز سال 2016 میلادی اعدام کرد. اتهاماتی که علیه شیخ نمر مطرح شد، تقریبا ابزار کار تمامی کشورهای خاورمیانه است، کشورهایی که هر دگراندیشی و حتی انتقاد کوچک را به عنوان اقدامات تروریستی تفسیر می کنند.

اما بدتر این که وقتی این کشورها حقوق بشر را نقض می کنند، با انتقادهای بسیار خفیف و ملایمی از سوی بازیگران خارجی روبه رو می شوند. ایران به دلیل نقض حقوق بشر تحریم شده است، اما عربستان سعودی خیر. این در حالی است که عربستان سعودی یکی از بدترین سوابق را در زمینه نقض حقوق زنان دارد. و گرچه ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی و سازمان ملل متحد بر اهمیت رعایت حقوق زنان تاکید می کنند، عربستان سعودی تاکنون هیچ هزینه ای برای نقض گسترده حقوق زنان نپرداخته است.

این رفتار ویژه با عربستان سعودی زمانی به اوج خود رسید که بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، مجبور شد تا نام این کشور را از فهرست ناقضان حقوق کودک خارج کند. آن هم در شرایطی که سعودی ها مسئول مرگ صدها کودک در جریان حملات هوایی به یمن هستند. دبیر کل سازمان ملل گفته مهمترین دلیلی که باعث شد تا وی نام ریاض را از فهرست ناقضان حقوق کودک خارج کند این بود که عربستان سعودی و تعدادی از متحدان عرب و آفریقایی آن، تهدید کرده بودند کمک های مالی خود را به سازمان ملل، ازجمله فعالیت های بشردوستانه، قطع می کنند. بان کی مون گفته بود که قطع این کمک های مالی می توانست عملیات های سازمان ملل را در فلسطین، سوریه و یمن به خطر اندازد. به عبارت دیگر، دبیر کل سازمان ملل برای خارج کردن نام عربستان از فهرست ناقضان حقوق بشر تهدید شده بود.

این که عربستان سعودی دست به چنین کاری بزند، جای تعجب ندارد. حیرت آور و غم انگیز این است که دبیر کل سازمان ملل گفته که در برابر تهدید عربستان، نمی توانسته از جانب اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل انتظار حمایت داشته باشد.

مساله دیگر این که، حقوق بشر تنها حوزه ای نیست که عربستان سعودی برای سوء رفتارهای خود، دستش باز است. حمایت از تروریسم نیز حوزه دیگری است که استانداردهای دوگانه ای در ارتباط با اقدامات عربستان در آن اعمال می شود. در گزارش وزارت امور خارجه ایالات متحده از ایران به عنوان بزرگترین حامی تروریسم نام برده شده، اما به عربستان سعودی بسیار گذرا اشاره شده است. آیا وزارت امور خارجه آمریکا با همین منطق داعش، جبهه نصرت و گروه های تروریستی مختلف سنی دیگر در عراق را که همگی از طرف عربستان سعودی حمایت می شوند، سازمان های تروریستی در نظر نمی گیرد؟ پاسخ روشن است.     

این رفتار ویژه با عربستان سعودی نه تنها به این کشور، که به جامعه جهانی نیز هیچ کمکی نکرده است. این رفتار به عربستان سعودی جسارت داده که بی توجهی به حقوق بشر را ادامه داده و بدون ترس از اقدامات تلافی جویانه، به حمایت از گروه های تروریستی ادامه دهد. بدتر این که، این رفتار خاص به عربستان سعودی مجوز مداخله نظامی (و غیرنظامی) در کشورهای همسایه چون بحرین، تضعیف دولت در عراق، و درگیر شدن در یک جنگ تمام عیار در یمن را داده است.

این اعمال عربستان پیامدهای به شدت منفی بر تمام منطقه خلیج فارس، خاورمیانه و حتی خود عربستان سعودی (به لحاظ داخلی) داشته است. با این حال، تاسف آورترین مساله این است که رفتار ویژه با عربستان، حقوق بشر را در تمام منطقه تضعیف کرده و بدبینی به تعهد جامعه بین المللی نسبت به رعایت حقوق بشر را افزایش داده است. حقوق بشر مانند صلح و امنیت تقسیم شدنی نیست. استانداردها و اهداف حقوق بشر باید برای همگان اعمال شود و ناقضان این قوانین باید به صورت یکسان تنبیه شوند. در غیر این صورت حمایت از حقوق بشر به لفاظی های صِرف تقلیل خواهد یافت، لفاظی هایی که هیچ کس را قانع نخواهد کرد.

منبع: لوب لاگ / تحریریه دیپلماسی ایرانی /30

انتشار اولیه: چهارشنبه 26 خرداد 1395 / انتشار مجدد: سه شنبه 8 تیر 1395